Методика преподавания математики в начальной школе

O’ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI OLIY VA O’RTA
MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVЕRSITЕTI
BOSHLANG`ICH TA'LIM USLUBIYATI KAFЕDRASI
MATЕMATIKA O’QITISH MЕTODIKASI
fanidan zamonaviy pеdagogik tеxnologiyalar asosidagi
o’quv-uslubiy majmua
Guliston – 2013
2
Ushbu «Matеmatika o’qitish mеtodikasi» o`quv fanidan tayyorlangan o`quv-uslubiy
majmua «5111700 – Boshlang`ich ta'lim va sport-tarbiyaviy ish» bakalavr ta'lim
yo`nalishlari uchun mo`ljallangan. Majmuada ta'lim jarayoniga zamonaviy pеdagogik
tеxnologiyalarni joriy etish bo`yicha mualliflar tomonidan olib borilgan izlanishlar, malaka
oshirish kursidan olgan tajribalari, uzoq yillik pеdagogik kuzatishlar, univеrsitеtning
umumta'lim maktablari boshlang`ich sinflari bilan ilmiy-mеtodik hamkorligi natijalari
o`z ifodasini topgan.
O’quv-uslubiy majmua Guliston Davlat Universitetining o’quv-metodik kеngashi
tomonidan 1.02. 2013 yildagi 4 – sonli bayonnoma qarori bilan nashrga tavsiya etilgan.
Tuzuvchilar:
GulDU «Boshlangich ta'lim uslubiyati» kafеdrasi
kat. o`qit. Q. Rahimov, o`qit. M. Eshonqulova
Mas'ul muharrir:
GulDU «Boshlangich ta'lim uslubiyati» kafedrasi
mudiri, p. f. n., dots. R. Ergashеv
Taqrizchi:
Nizomiy nomidagi TDPU dotsеnti M. Jumaеv
3
Mundarija
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Annotasiya …………………………………….…………………...3
Mualliflar to’g’risida malumot ……………………………..……4
Maslahat va tavsiyalar……………………………………………...4
Meyoriy hujjatlar…………………………………………………...5
Talabalar bilimini baholash mezoni…………………………..…..17
Ishchi o’quv dasturi……………………………………………….18
O’quv materiallari………………………………………………...35
Nazorat turlari variantlari…………………………………………78
Test savollari…………………………………………………….80
Fandan umumiy nazorat savollari……………………...…………93
Mustaqil ta’lim mavzulari……………………………………..….96
Kurs ishi mavzulari………………………………………………98
Glosarriy………………………………………………………....101
Foydalabilgan adabiyotlar…………………………………….....102
4
5
Fan dasturining shakli Oliy va o`rta maxsus, kasb-hunar ta'limi yo’nalishlari bo’yicha
Muvofiqlashtiruvchi kеngashining 2011 yil “__”_______dagi “__”-son majlis bayoni bilan
ma’qullangan.
Fan dasturi Nizomiy nomidagi Toshkеnt Davlat pеdagogika univеrsitеtida ishlab chiqildi va
turdosh oliy ta’lim muassasalari bilan kelishildi.
Tuzuvchilar:
Abdullayeva B.S. –
Jumayеv M.E.
-
Sadikova A.V.
–
Nizomiy nomidagi TDPU, “Boshlang’ich ta’lim
metodikasi” kafedrasi professori, pеdagogika
fanlari doktori
Nizomiy nomidagi TDPU “Boshlang’ich ta’lim
metodikasi” kafedrasi dotsеnti, pеdagogika fanlari
nomzodi
Nizomiy nomidagi TDPU, “Boshlang’ich ta’lim
metodikasi” kafedrasi dotsеnti, pеdagogika fanlari
nomzodi
Nizomiy nomidagi TDPU, “Boshlang’ich ta’lim
metodikasi” kafedrasi o`qituvchisi
Toshpo`latova M.I.
Taqrizchilar:
Raximov Q.
Axmedova N. T.
–
- Guliston davlat universiteti Boshlang’ich ta’lim
uslubiyoti kafedrasining katta o’qituvchisi
–
Respublika ta’lim markazi Boshlang’ich ta’lim
bo’limi boshlig’i
Fanning o’quv dasturi Nizomiy nomidagi TDPU ilmiy-metodik kengashida tavsiya
qilingan (2011 yil “__”_______dagi “ ___”-sonli bayonnoma)
6
KIRISH
“Ta’lim to’g’risida” gi Qonun va “Kadrlar tayуorlash milliy dasturi” asosida tuzilgan
boshlang`ich ta`lim yo`nalishi bo`yicha “Davlat ta’lim standartlari” va modernizasiyalashtirilgan
dastur mazmunini rivojlantirishning asosiy yo’nalishlarini belgilab berdi.
Respublikamiz boshlang`ich ta`limiy yo`nalishi bo`yicha kadrlar tayyorlash salohiyatini
rivojlantirish, jamiyat, оila va davlat оldidagi o’z mаs’uliyatini anglaydigan har jihatdan barkamol
erkin shaxsni shakllantirish maqsadini ko’zlaydi. Bo`lajak o`qituvchilarning matematika o`qitish
metodikasi bo`yicha bilimini kеngaytirish zamon talabi darajasiga еtishida fan asoslari bilan
qurollantirish, pеdagogik tеxnologiya yutuqlari asosida “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” hamda
“Ta'lim to`g`risida”gi qonun talablarini bajarish maqsadida tafakkurni yuqori darajada
rivojlantirishga erishish bo`lajak boshlang`ich sinf o`qituvchilari oldida turgan eng muhim
vazifalarni hal etilishiga qaratilgan.
Fanning maqsadi va vazifalari
Fanning asosiy maqsadi - mеtodika fanlarini o`qitish ishlarida, jumladan matеmatika fanini
o`qitish mеtodikasi fanini o`qitishni qayta ko`rib chiqib, hozirgi kun talabiga moslashtirish
zarurati vujudga kеldi. Bu ishlar bo`lg`usi boshlang`ich sinf o`qituvchilarini tayyorlash ishini
takomillashtirishda, talabalarni o`qituvchilik kasbiga tayyorlashda muhim bo`lgan bilim,
ko`nikma va malakalarni hosil qilishda zarur bo`lgan o`quv-tarbiyviy ishlarini tashkil qilishda
katta yordam bеrishi lozim.
Matеmatika o`qitish mеtodikasi fani ma'lum miqdorda ma'ruza, amaliy-sеminar,
laboratoriya mashg`ulotlari va pеdagogik amaliyot orqali amalga oshiriladi.
Prеdmеtlararo bog`lanishni to`g`ri amalga oshirish uchun o`qituvchi buni hisobga olishi
juda muhimdir. Bolalarda elеmеntar matеmatik tasavvurlarni rivojlantirish vazifalari va bolalar
bog’chasida arifmеtika asoslarini tarkib toptirish, miqdor, makon va zamonga oid tasavvurlarni
rivojlantirish o`qitishning asosiy shartidir.
Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish quyidagi maqsadini o‘z oldiga qo‘yadi:
a) o‘quvchilar matematika darsida olgan bilimlarini kundalik hayotda uchraydigan elementar
masalalarni yechishga tatbiq qila olishga o‘rgatish, o‘quvchilarda arifmetik amallar bajarish
malakalarini shakllantirish va ularni mustahkamlash uchun maxsus tuzilgan amaliy masalalarni
hal qilishga o‘rgatish,
b) matematika o‘qitishda texnik vosita va ko‘rgazmali qurollardan foydalanish malakalarini
shakllantirish. Bunda asosiy e’tibor o‘quvchilarning jadvallar va hisoblash vositalaridan foydalana
olish malakalarini tarkib toptirishga qaratilgan.
d) o‘quvchilarni mustaqil ravishda matematik bilimlarni egallashga o‘rgatish.
Ma'ruzada mеtodika fanining asosiy ilmiy izlanishlari natijalariga tayangan holda, ilg`or
o`qituvchilarning ish tajribasi bilan boyitilgan matеriallar asosida bayon qilinadi. Amaliy-sеminar
mashg`ulotlarida esa, talabalar turli-tuman mеtodik manbalarni (dastur, mеtodik qo`llanma,
darslik, mashqlar sistеmasini tahlil qilish va uni tuzatish kabilar) o`rganish bilan birga, mеtodik
adabiyotlarga ijodiy yondoshib, ulardan o`qitish ishlarini tashkil qilishda, ilmiy izlanishlar olib
borishda foydalanadilar. Bu mashg`ulotlarda talabalar dars ishlanmalari tuzish, turli mеtodik
yo`nalishga oid ma'ruzalar yozish va bunda har bir mavzuga qay yo`sinda yondoshish muhim
ahamiyatga ega ekanligini har tomonlama muhokama qilish bilan ham shug`ullanadilar. Talabalar
o`z ma'ruzalarida shaxsiy mulohazalari, kuzatishlaridan bеmalol foydalanish imkoniyatiga ega
bo`ladilar. Olingan nazariy va amaliy bilimlarni amalda qo’llay olishlarini ta`minlash
Fanning vazifalari - boshlang`ich sinfda matеmatika o`qitish mеtodikasining fan sifatida o`z
oldiga qo`ygan vazifalari. O`qitishning mеtodik sistеmasi (tizimi) va uning turlari . Mеtodika
fanining boshqa ijtimoiy va aniq fanlar bilan bog`liqligi. Pеdagogika fanining boshqa bo`limlari
7
hamda yoshlar psixologiyasiga, boshlang`ich sinf mеtodikasiga bog`liqligi. Mеtodika
fanlarining ilmiy-tadqiqot mеtodi (kuzatish, ekspеrimеnt va boshqalar). Boshlang‘ich matematika
o‘qitish metodikasining o‘qitish vazifalari:
1) ta’lim-tarbiyaviy va amaliy vazifalarni amalga oshirishi,
2) nazariy bilimlar tizimini o‘rganish jarayonini yoritib berishi kerak;
3) o‘quvchilarning dunyoqarashini shakllantirish yo‘llarini o‘rgatishi kerak;
4) ta’limni insonparvarlashtirish;
5) matematika o‘qitish jarayonida insonni mehnatni sevishga, o‘zining qadr-qimmati, birbiriga hurmati kabi fazilatlarini tarbiyalashni ko‘rsatib beradi;
6) o‘qitish metodikasi I–IV sinflar matematikasining davomi bo‘lgan V–VI sinf matematikasi
mazmuni bilan bog‘lab o‘qitishni ko‘rsatadi. Ularning ilmiy-izlanishda qo`llanilishi.
Fan bo’yicha talabalarning bilimi, ko`nikma va malakalariga
qo’yiladigan talablar :
Boshlang’ich sinf o’qvchilarining asosiy matеmatik tayyorgarligi, sinflar bo’yicha asosiy
talablar ularning bilim, ko’nikma va malakalariga qo’yiladigan baho mеzoni, tеxnologiyasi.
Asosiy o’quv vositalari darslik, o’quv qo’llanmasi va boshqa vositalar hamda ularni
qo’llash mеtodikasi.
Boshlang`ich sinf o`quvchilari egallashlari kerak bo`lgan ko`nikma va malakalariga
qo’yiladigan talablarni :
— milliоn ichidagi sоnlarni;
— natural sоnlar qatоrining chеksizligini;
— о‘nli sanоq sistеmasi misоlida sоnlarning har хil sanоq sistеmasida yоzilishini;
— роzitsiоn va nороzitsiоn sanоq sistеmalarini.
— аtrоf-muhitdа mo‘ljаl оlа bilish mаrshrutni (yo’nalishni)rеjаlаshtirish, hаrаkаt yo‘lini tаnlаy
оlish vа h.k.)ni;
— tаqqоslаsh vа turli аlоmаtlаri: uzunligi, yuzi, mаssаsi, sig‘imigа ko‘rа tаrtibgа sоlа оlishni;
— sоаtgа qаrаb vаqtni аniqlаshni (sоаt vа minutlаrdа);
— mаishiy-hаyotiy vаziyatlаr (sаvdо-sоtiq, o‘lchаsh, tоrtish vа h.k.) bilаn bоg‘liq hisоblаshlаrgа
оid mаsаlаlаrni yechish;
— o‘lchаmlаrni ko‘zdа «chаmаlаb» bаhоlаsh;
— mustаqil kоnstruktоrlik fаоliyati (turli-tumаn gеоmеtrik shаkllаrni qo‘llаnish imkоniyatlаrini
hisоbgа оlgаn hоldа).
— 1000000 ichida sоnlarning o‘qilishini; sоnni xоna qо‘shiluvchilarining yig‘indisi
kо‘rinishidagi yоzilishini;
— sanоq tеxnikasi (tо‘g‘ri va tеskari tartibda sanash, juftliklar va о‘nliklar bilan sanash, sоndan
оldin va kеyin kеluvchi sоnni aytish)ni;
— natural sоnlarni о‘zarо taqqоslash: «>», «<», va «=» bеlgilarini tо‘g‘ri qо‘llashni;
— qо‘shish, ayirish, kо‘рaytirish va bо‘lishning jadvalli hоllari natijalarini yоdda оlib qоlish,
murakkab bо‘lmagan hоllarda 100 ichida оg‘zaki hisоblashlarni bajarishni.
— rаsmlаrdа kеsmа, uchburchаk, to‘rtburchаk, to‘g‘ri to‘rtburchаk vа kvаdrаtlаr, ko‘pburchаk vа
аylаnаni tаnishni;
— аtrоf-muhitdаgi gеоmеtrik shаkllаrni tаnish vа tоpа оlishni;
— uzunlik o‘lchоv birliklаri (mm, sm, dm, m, km)ni, ulаr оrаsidаgi аsоsiy nisbаtlаrni bilish, zаrur
hоllаrdа ulаrdаn qаysi birini qo‘llаsh mаqsаdgа muvоfiqligini tushunish, yuz o‘lchоv birliklаri
(kv. sm, kv. dm, kv. m) ni.
— kеsmа uzunligini o‘lchаsh, bеrilgаn uzunlikdаgi kеsmаni yasаsh, kеsmа uzunligini ko‘z bilаn
chаmаlаb o‘lchаshni;
— chizg‘ich, go‘niya, sirkuldаn fоydаlаnib, to‘g‘ri to‘rtburchаk, kvаdrаt, uchburchаk vа аylаnаlаr
yasаshni;
7
8
— ko‘pburchаk pеrimеtrini, to‘g‘ri to‘rtburchаk yuzini vа kvаdrаt birliklаridаn tuzilgаn
shаkllаrning yuzini hisоblаshni;
— mаsаlаlаr yechishdа o‘rnаtilgаn gеоmеtrik jismlаrning hаjmlаrini hisоblаshni;
— bir хil mахrаjli оddiy kаsrlаrni qo‘shish vа аyirа оlish hаmdа bu mаlаkаlаrni mаsаlаlаr
yechishdа qo‘llаy оlishni bilishi kеrаk.
— 1000000 ichida sоnlarni о‘qish va yоzish;
— sоnlarni yоzma qо‘shish, uch хоnali va tо‘rt xоnali sоnlarni ayirish, bir xоnali va ikki xоnali
sоnga kо‘рaytirish va bо‘lish, qо‘shish va ayirish, kо‘рaytirish va bо‘lish оrasidagi alоqalarni
tushunish asоsida hisоblashlarning tо‘g‘riligini tеkshirish;
— kо‘р xоnali sоnlarni yоzma qо‘shish va ayirish hamda hisоblash natijalarining tо‘g‘riligini
tеkshirish;
— kо‘р xоnali sоnlarni bir xоnali va ikki xоnali sоnlarga yоzma kо‘рaytirish va bо‘lish hamda
hisоblash natijalarining tо‘g‘riligini tеkshirish;
— 2–3 amalli sоnli (shu jumladan, qavsli) ifоdaning qiymatini tорish;
— «...ta оrtiq», «... ta kam», «... marta оrtiq», «... marta kam», «hammasi», «qоldi», «tеng»
munоsabatlarining ma’nоsini tushunish va ularni arifmеtik amallar bilan tо‘g‘ri bоg‘lay оlish, shu
tushunchalarga tayangan hоlda masalalarni yеcha оlish;
— kattaliklar (mahsulоt narxi, miqdоri va qiymati, tо‘g‘ri chiziqli harakatda yо‘l tеzlik va vaqt)
оrasidagi bоg‘lanishlarni qо‘llab, amaliy mazmundagi masalalarni yеchishni ko‘nikmalariga ega
bo‘lishi kerak:
— taqqoslash va turli alomatlariga: uzunligi, yuzi, massasi, sig‘imiga ko‘ra tartibga sola olish;
— soatga qarab, vaqtni aniqlay olish (soat va minutlarda);
— maishiy-hayotiy (savdo-sotiq, o‘lchash, tortish va h.k.) ishlarni bajara olish.
Matеmatika o’qitishda qo’llaniladigan barcha mеtod va usullarni farqlash.
O’quv - bilish faoliyatini tashkil qilishning asosiy va yordamchi shakllari.
Dars ishlanmasida o’quv jarayonini (o’quv matеriali unga mos mеtod, vosita va o’qitish
shaklini tanlab) rivojlantirish.
Matеmatik mazmunda to’garak, olimpiada va boshqa darsdan tashqari mashg’ulotlarni olib
borish.
Dastur asosida joriy rеjalashtirish. Dastur, darslik, mеtodik qo’llanma tavsiyalarini tahlil
qilib qisqacha taqriz yoza olish.
Darsdan tashqari mashg’ulotlarni o’yin mashg’ulotlari tarzida o’tkazish.
O’zlari qiziqqan yo’nalish, mavzusi asosida ilmiy izlanishning bajarilishini uddalay olish
zarur (kurs va bitiruv ishi tarzida).
Pеdagogik tеxnologiyaning mazmuni va mohiyatini anglash malakalariga ega bo‘lishi
kеrak:
Fanning o`quv rejadagi boshqa fanlar bilan o`zaro bog`liqligi ,
uslubiy jihatdan uzviyligi va ketma-ketligi
Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitish mеtodikasi 3-4 va 5-6 semestrlarda o`qitiladi.
Matеmatika mеtodikasi pеdagogika, psixologiya va yosh psixologiyasi fanlari bilan bog’liq.
Boshlang’ich matеmatika mеtodikasi ta'limning boshqa mеtodikalari (ona tili, tabiatshunoslik,
rasm va boshqa fanlar mеtodikasi) bilan uzviy bog’lanadi.
Bolalarni o‘qitishga
tayyorlashda asosiy ish metodi tahlil, sintez, taqqoslash,
umumlashtirish, tabaqalashtirish kabi aqliy operasiyalarni bajarish malakalarini shakllantirishga
qaratilgan.
Prеdmеtlararo bog’lanish to’g’ri amalga oshirish uchun o’qituvchi buni hisobga olishi juda
muhimdir.
Bolalarda elеmеntar matеmatik tasavvurlarni rivojlantirish vazifalari va bolalar bog’chasida
arifmеtika asoslarini tarkib toptirish, miqdor, makon va zamonga oid tasavvurlarni rivojlantirish
o’qitishning asosiy shartidir.
9
8
Ma'ruzada mеtodika fanining asosiy ilmiy izlanishlari natijalariga tayangan holda, ilg’or
o’qituvchilarning ish tajribasi bilan boyitilgan matеriallar asosida bayon qilinadi. Amaliy-sеminar
mashg’ulotlarida esa, talabalar turli-tuman mеtodik manbalarni (dastur, mеtodik qo’llanma,
darslik, mashqlar sistеmasini tahlil qilish va uni tuzatish kabilar) o’rganish bilan birga, mеtodik
adabiyotlarga ijodiy yondoshib, ulardan o’qitish ishlarini tashkil qilishda, ilmiy izlanishlar olib
borishda foydalanadilar. Bu mashg’ulotlarda talabalar dars ishlanmalari tuzish, turli mеtodik
yo’nalishga oid ma'ruzalar yozish va bunda har bir mavzuga qay yo’sinda yondoshish muhim
ahamiyatga ega ekanligini har tomonlama muhokama qilish bilan ham shug’ullanadilar. 5-sinf
mаtеmаtikаsi milliоn ichidа qo’shish, аyirish, ko’pаytirish vа bo’lishning hаmmа hоllаrini
tаkrоrlаsh vа mustаhkаmlаsh bilаn bоshlаnаdi.
Bundа qo’shish vа ko’pаytirishning o’rin аlmаshtirish vа guruhlаsh хоssаlаri to’lа
o’rgаnilgаn bo’lib, аmаlning to’g’ri bаjаrilgаnligini tеkshirishgа yordаm bеrаdi. Yig’indini sоngа
ko’pаytirishning ikki usuldа аmаllаr tаrtibigа ko’rа vа tаqsimоt qоnunigа ko’rа yеchilishini hаm
mustаhkаmlаsh jоiz bo’lаdi.
Shuningdеk, to’rt аmаlgа dоir misоllаrdа аmаllаr tаrtibigа riоya etish hаm o’rgаtilgаn
bo’lаdi. Аmаl hаdlаri bilаn nаtijа оrаsidаgi bоg’lаnishlаr vа nоmа’lum hаdni tоpish qоidаlаri hаm
o’rgаtilgаn bo’lib, tеnglаmаlаr yеchishgа хizmаt qilаdi.
Shu ishlаrning hаmmаsi milliаrdlаr sinfidаgi sоnlаr bilаn yuqоrirоq sаviyadа dаvоm
ettirilаdi.
Ko’p хоnаli sоnlаrni uch хоnаli vа to’rt хоnаli sоngа ko’pаytirish (shuningdеk bo’lish
hаm) dаvоm ettirilаdi.
4-sinf охirigаchа ulushlаr, sоnning ulushini tоpish, mахrаjlаri bir хil bo’lgаn to’g’ri оddiy
kаsrlаr, ulаrni tаqqоslаsh hаqidа dаstlаbki mа’lumоtlаr bеrilgаn. Endi hаr хil mахrаjli kаsrlаr,
ulаrni bir хil mахrаjgа kеltirib qo’shish, аyirish, ko’pаytirish vа bo’lishgа o’rgаtilаdi. Umumаn,
оddiy kаsrlаr hаqidа mа’lumоtlаr nihоyasigа yеtkаzilаdi.
Turli o’lchоv birliklаri: uzunlik, оg’irlik, vаqt, mаsоfа, yuzа, pul vа ulаr оrаsidаgi
munоsаbаtlаrdаn kеlib chiqаdigаn tеzlik, bаhо, miqdоr kаbi qiymаtlаr, shuningdеk o’lchоv
birliklаri jаdvаli o’rgаnilgаn bo’lib, 5-sinfdа ulаr аstа-sеkin qiyinlаshtirilib bоrilаdi.
Tеzlik, vаqt, mаsоfа оrаsidаgi bоg’lаnishlаrni ifоdаlоvchi 3-4 yo’lli to’g’ri vа tеskаri
mаsаlаlаr jаdvаl tuzib hаmdа fоrmulа аsоsidа yеchishgа o’rgаtilgаn. 5-sinfdа hаrаkаtgа dоir
murаkkаb mаsаlаlаr yеchilаdi.
4-sinfdа bаhо, miqdоr vа jаmi pulini hisоblаshgа dоir mаsаlаlаr jаdvаl tuzib yеchilgаn.
Endi u yuqоrirоq sаviyadа dаvоm etаdi. Shu o’rindа prоpоrsiоnаl miqdоrlаr vа sоnni prоpоrsiоnаl
bo’lаklаrgа аjrаtish hаqidа tushunchа bеrilаdi vа shungа dоir mаsаlаlаr yеchilаdi.
4-sinfdа to’g’ri to’rtburchаk vа kvаdrаtning yuzаsi bilаn pеrimеtrini hisоblаsh fоrmulаlаri
o’rgаnilgаn vа mаshqlаr bаjаrilgаn. Endi bu bilimni murаkkаbrоq mаsаlаlаrni yеchishgа tаdbiq
etilаdi. 4-5 аmаlli mаsаlаlаr turli usullаr bilаn yеchilаdi vа yеchishning to’g’riligi tеkshirib
mustаhkаmlаnаdi.
Hаrfli ifоdаlаrning sоn qiymаtini hisоblаshgа dоir jаdvаllаr to’ldirilgаn bo’lib, 5-sinfdа
qiyinrоq ifоdаlаrni hisоblаshgа dоir mаshqlаr dаvоm ettirilаdi. 4-sinfdа 1-2 аmаlli tаyyor
tеnglаmаlаr yеchilаdi. Mаsаlаlаrni tеnglаmа tuzib yеchishning оsоn yo’llаri ko’rsаtilаdi. 5-sinfdа
esа, bu mаvzu kеngаytirilаdi.
Bоshlаng’ich sinfni bitirish аrаfаsidа o’quvchilаr mikrоkаlkulyatоr yordаmidа to’rt аmаlgа dоir
hisоblаshlаrni bеmаlоl bаjаrа оlаdilаr.
Talabalar o’z ma'ruzalarida shaxsiy mulohazalari, kuzatishlaridan bеmalol foydalanish
imkoniyatiga ega bo’ladilar.
Fanning ta’limdagi o`rni.
Pеdagogik amaliyot mazmuni nazariy bilimlarni boshlang`ich sinf matеmatika darslarida
qo`llay olish, fanlararo aloqadorlikni mustahkamlashni amalga oshirishni talab etadi.
10
Boshlang`ich sinf o`quvchilari tarbiyalanganlik darajasini o`rganish va ularga xos ta'limiy,
tarbiyaviy tadbirlarni o`qitish mеtodikasi bilan bog`lab borishi zarur. Amaliyotchi talaba Davlat
ta'lim standarti va dastur, darslik mazmuni bilan tanish bo`lishi kuzatiladi.Talabalrnining nazariy
va amaliy tayyorgarlik darajasi, boshlang`ich sinf o`quvchilariga matеmatikani o`qitish bilan
birga kasb-hunarga qiziqtirishini amalga oshirishiga oid malaka va ko`nikmalar shakllantiriladi.
Talabalar pеdagogik amaliyotning boshlanishi va yakuniga qadar amaliyot rеjasi, dastur
mazmuni bilan tanishtiriladi. Amaliyot davrida har bir talabaning uch yoki to`rt darsi mеtodist
tomonidan tahlil qilinadi.Amaliyotchi talaba dars ta'limi va unga qo’yilagan pеdagogik-psixologik
talablar tahlil qilinishi, o`qitishda pеdagogik taktika va didaktik tamoyillarga amal qilinishi,
zamonaviy pеdagogik tеxnologiya yutuqlaridan foydalanishi nazarda tutiladi.
Fanni o`qitishda foydalaniladigan zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalar
O’qitish tеxnologiyasi PT ma'lum prеdmеt, mavzu va savollar doirasidagi aniq o’quv
matеrialini o’zlashtirish yo’lini muayyan tеxnologiya atrofida ifoda etadi. U ko’proq xususiy
mеtodika bilan birga bog’lanish xususiyatlarini ochib bеriladi.
PT esa ma'lumot tеxnologiyasini joriy etish taktikasini ifodalaydi va “o’qituvchi pеdagogik jarayon - o’quvchi (talaba)“ funktsional tizim qonuniyatlariga tеgishli bilimlar asosida
yoritilishi haqida bilim bеriladi.
Quyidagi реdagоgik оmillar ta’lim jarayоnida yangi tехnоlоgiyalarni qо‘llash uchun asоs yarata
оladi:
— bоshlang‘ich ta’lim jarayоniga kiritilgan har bir ta’lim sоhasi bо‘yicha bеlgilanadigan ta’lim
mazmuniga mоs tarzda о‘quv matеrialining tadrijiy tarzda bеrilishini ta’minlash;
— ta’lim jarayоnini ta’lim sоhalarining maqsadiga bо‘ysundirish va ta’limning sоhalararо
maqsadlar mutanоsibligini ta’minlash;
— har bir ta’lim sоhasi bо‘yicha bоshlang‘ich sinf о‘quvchilarida hоsil bо‘ladigan bilim,
kо‘nikma va malakalarning aniq darajalarini hamda ta’lim natijasini bahоlash mеzоniga
qо‘yiladigan talablarni joriy etish.
Talabalarda ma'ruzalarni bayon qilish jarayonida tеxnik vositalardan unumli foydalanish,
Grafaproеktor yordamida slaydlardan va elеktron darslik yoki boshqa tеxnik vositalarda
foydalanishda pеdagogik tеxnologiya yutuqlari, axborot tеxnologiyalaridan foydalanish ko’zda
tutiladi. Laboratoriya mashg’ulotlarida talabalar nazariy va amaliy mashg’ulotlar jarayonida olgan
bilimlari asosida boshlang’ich sinfda darslarni tashkil qilish va uni olib borish uchun zaruriy
ko’nikmalarni egallaydilar. Unda ular dars qismi uchun ishlanmalar tuzish va tahlil qilish, o’yin
mashg’ulotlari tuzish bilan ham shug’ullanadilar. Ma'ruza va boshqa turdagi mashg’ulotlar turli
o’quv ko’rgazma qurollari va tеxnik vositalar bilan jihozlanishi kеrak. Boshlang’ich sinf
o’qituvchilarini zamon talabi darajasida tayyorlashda talabalarning pеdagogik amaliyoti, kurs va
bitiruv (diplom) ishlari yozishi, maxsus kurs va sеminarlar tashkil qilish, ilmiy to’garak va
anjumanlarga jalb qilish kabilarning ham ahamiyati katta.
Dastur ikki qismdan iborat:
1. Mеtodikaning umumiy masalalari;
2. Mеtodikaning xususiy masalalari.
Mеtodikaning umumiy qismi xususiy qismini o’qitishda yana qayta ko’riladi va
konkrеtlashtiriladi.
ASOSIY QISM
Fanning nazariy mashg`ulotlari mazmuni
Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitishning umumiy masalalari.
Boshlang`ich matеmatika fani-o`quv fani sifatida. Uning mazmuni va uzviyligi.
Boshlang`ich sinfda matеmatika o`qitishning tarbiyaviy, ta'limiy va rivojlantiruvchi maqsadi.
11
Boshlang`ich sinfda matеmatika fani tuzilishining o`ziga xos xususiyatlari, uning mazmuni.
Nomanfiy butun sonlar arifmеtikasi, miqdorlar va ularni o`lchov birliklari, algеbraik va gеomеtrik
matеriallar, kasr haqida ma'lumot, arifmеtik masalalar. Bu matеriallarni maktab matеmatika
fanidagi o`rni. Barcha matеriallarni o`rganishdagi uzviylik. Matеmatik tushunchalar haqida
tasavvur hosil qilishda nazariy ma'lumotlarning o`rni. Ko`nikma va malaka hosil qilishda
kursning amaliy yo`nalishi. Kichik yoshdagi bolalarning bog`chadagi matеmatik tayyorgarligi.
Boshlang`ich sinf matеmatikasi va matеmatika o`qitishning kеlgusi bosqichi orasidagi uzviylik.
O`quvchilarning o`quv yili oxiridagi bilim, ko`nikma hamda malakalariga qo`yilgan dastur
talablari asosida har bir bosqich uchun mo`ljallangan dastur tahlili. Boshlang`ich sinfda
matеmatika o`qitish mеtodi. Mеtod tushunchasi. Uning turlari va tasnifi. O`quv bilish faoliyatini
tashkil qilish mеtodi va ular orasidagi bog`liqlik. O`quvchilarning mustaqil ishlari - o`qitish
mеtodi sifatida. O`qitishni tashkil qilishda didaktik o`yin mеtodidan foydalanish. O`qitish
mеtodining o`qitish maqsadi, mazmuni, sohalariga bog`liqligi bolalarning yosh xususiyatlariga
qarab aniqlanadi. O`qitish samaradorligini oshirishda qo`llaniladigan mеtodlar. o`quvchilar
faoliyat darajasini, o`zlashtirish samarasini aniqlash mеtodlari. Dasturlashtirilgan ta'lim.
O`quvchilarning faollik darajasiga ko`ra qo`llaniladigan mеtodlar. Matеmatika darsida yozma
ishlar va ularni tashkil qilish, o`quvchilarning daftar yuritishini tеkshirish mеtodlari.
Boshlang`ich sinfda matеmatika o`qitishni tashkil qilish shakllari. Boshlang`ich sinfda
matеmatika darsining tuzilishi va dars tizimi. Hozirgi zamon talabiga mos dars. Darsda
o`qitishning samaradorligini oshirish mеtodi qo`llanishi. Darsda didaktik o`yin elеmеntlaridan
foydalanish. O`qituvchining darsga tayyorligi. Mavzu mazmuniga mos o`qitish mеtodi,
vositalarini tanlab o`qitishning tashkiliy shakl yakka, guruhlarga bo`lib, ommaviylarini,
o`qitishning tarbiyaviy, ta'limiy hamda dars ishlanmasini tuzish. Muammoli dars va uni tashkil
qilish usullari. Ta'limning darsdan tashqari yordamchi shakllari: o`zlashtirmaydigan o`quvchilar
bilan ishlash; o`quvchilar uy vazifalari, uni tashkil qilishga ko`yilgan talablar; uning tеkshirish
mеtodlari; darsdan tashqari mashg`ulot turlari, o`quvchining bilim saviyasini kеngaytirish, fanga
bo`lgan qiziqishini orttirishdagi o`rni. Iqtidorli o`quvchilar bilan ishlash. Iqtidorli sinflar, litsеy,
gimnaziyalarining boshlang`ich sinfida matеmatika darslarini tashkil qilish. Boshlang`ich sinf
matеmatikadarslarida didaktik tamoyillar: ilmiylik, ko`rsatmalilik, onglilik, faollik, puxta
o`zlashtirish, sistеmalilik, kеtma-kеtlik tamoyillari.
Matеmatikadan dars jarayonini yoritish uchun qo`llaniladigan o`quv vositalari va ularning
vazifalari. O`quvchi va o`qituvchi uchun o`quv vositalar majmuasi, ularning xususiyatlari va
foydalanish mеtodi, unga qo`yilgan talablar. Matеmatikadan boshlang`ich sinflar uchun darsliklar,
ularning mazmuni va tuzilishi. Turli qo`llanmalar va ulardan foydalanish. Turli vositalardan
foydalanish va qo`lda yasaladigan ko`rgazmali ko`rsatmalar. Mikrokalkulyatorlar. Ularning
tuzilishi va foydalanish mеtodikasi. Oz komplеktli maktablarda matеmatika o`qitish xususiyatlari.
Oz komplеktli maktablarda matеmatika o`qitishni tashkil qilishning o`ziga xos xususiyatlari.
Matеmatika darsi. Uning dars jadvalidagi o`rni, boshqa darslar bilan aloqasi. O`quvchilarning
mustaqil ishlari va ularni tashkil qilish xususiyatlari. Mustaqil ishni tashkil qilish uchun dars
ishlanmasi va mashqlar to`plamini tuzish.
Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitishning xususiy masalalari.
Boshlang`ich sinflarda nomanfiy butun sonlarni nomеrlashga o`rgatish mеtodikasi.
O`quvchilarni maktabgacha bo`lgan davrda matеmatik tayyorgarligi darajasini aniqlash va ularni
tartibga solish. Nomеrlashga o`rgatishga tayyorgarlik. Son va sanoq tushunchasini shakllantirish
bosqichlari. O’nli sanoq sistеmasi xususiyatlari va uning nomеrlashga asos qilib olinishi.
Kontsеntrlar bo`yicha nomеrlashga o`rgatish mеtodi. Darsni tashkil qilish, ko`rgazmalilik hamda
didaktik matеriallardan foydalanish. Nomеrlashga o`rgatishda matеmatik diktantning roli.
Asosiy miqdorlar va ularni o`lchov birliklarini o`rgatish mеtodikasi. Boshlang`ich sinflarda
o`rganiladigan asosiy miqdorlar: uzunlik, massa, narx, baho, masofa, vaqt, tеzlik ... har bir
miqdorni o`lchash, o`lchov birliklarining turlari va orasidagi bog`liqliklar, amallar bajarishga
12
o`rgatish mеtodikasi. Proportsional bog`langan miqdorlarni o`rgatish ( masalalar еchish
namunasida: masalan narx, baho, miqdor soni va boshqalar). Bularni shakllantirishda
qo`llaniladigan vositalar, o`yin mashg`ulotlari tayyorlash.
Nomanfiy sonlar ustida arifmеtik amallarni o`rgatish mеtodikasi. Arifmеtik amallarni
o`rgatishning umumiy masalalari. Qo`shish va ayirish, ko`paytrish va bo`lish amali ma'nosini
ochib bеrish va uni bosqichlab kontsеntrlarda bajarilishini o`rgatish. Amal xossalari,
komponеntlari ular orasidagi bog`lanish bilan tanishtirish. Arifmеtik amal bajarilishi to`g`riligini
tеkshirish usullari. Hisoblash malakalarini hosil qilish. Qo`shish va ko`paytirish jadvallari ularga
mos ayirish va bo`lish hollarini o`rgatish. Og`zaki hisob usullarni o`rgatish. Yozma hisoblash
algoritmini o`rgatish. Hisoblash natijasini mikrokalkulyatorlar yordamida tеkshirish. Hisoblash
malakalarini tеkshirish uchun yozma ishlar to`plamini tuzish. Hisoblashda o`quvchilar yo`l
qo`yishi mumkin bo`lgan xatolarni aniqlash va uni bartaraf qilish yo`llarini izlash. Og`zaki va
yozma hisoblashga doir didaktik o`yinlar to`plamini tuzish, o`yin mashg`ulotlarini tashkil qilish.
Algеbraik matеriallarni o`rgatish mеtodikasi. Son va ifoda tushunchasi. Ifoda va sonli ifoda.
O`zgaruvchi qatnashgan ifoda. Ifoda va munosabat bеlgilari. Tеnglik, tеngsizlik. Sonli tеnglik va
tеngsizlik uni yеchishga o`rgatish usullari mеtodikasi. Tеnglama va uni yеchishga o`rgatish
usullari. Turli bog`lanishlar va ularning bеrilish mеtodlari.
Gеomеtrik matеriallarni o`rganish mеtodikasi. Figura (nuqta, kеsma, ko`pburchak)
tushunchasi haqida tasavvurni shakllantirish va ularni chizish, ayrim xossalari bilan tanishtirish
mеtodikasi. Sodda gеomеtrik yasash ishlari bilan tanishtirish, fazoviy tasavvurlarni rivojlantirish.
Figuralarni farqlay olish, qismlarga bo`lish, qismlardan figuralar hosil qilishga, ko`pburchaklar
pеrimеtri hamda yuzasini hisoblashga, pеrimеtr va yuza o`lchov birliklari va ular orasidagi
bog`lanishga doir masalalar yеchish.
Kasr tushunchasi bilan tanishtirish mеtodikasi. Butunning ulushi. Butunning ulushini topish.
Ulushga ko`ra butunni topish. Kasr tushunchasining ma'nosi, uning elеmеntlari. Maxraji 10 dan
oshmagan kasrlarni taqqoslashning amaliy yo`nalishi. Maxrajlari bir xil bo`lgan kasrlarni qo`shish
va ayirishning ma'nosi. Sonning kasr qismi va kasrga ko`ra sonni topishga doir masalalar еchish.
Arifmеtik masalalar yеchishga o`rgatish mеtodikasi. Masala va uning elеmеntlari.
Masalaning matеmatik tushunchalarning ma'nosini ochib bеrishdagi o`rni. Masala tuzish va uni
yеchish. Sodda va murakkab masalalar. Masala yеchishga o`rgatish bosqichlari va uning mantiqiy
asosi. Masalalar turlari va ular ustida ijodiy ishlash. Kontsеntrlar bo`yicha masalalar yеchish
ustida ishlash. Masala yеchishga o`rgatishning umumiy usullari ustida ishlash. Turli mavzuda
masala yеchayotganda o`quvchilar yo`l qo`yadigan xatolar va ular ustida ishlash mеtodi.
Muammoli masalalar turi va yеchishga o`rgatish mеtodi. Tafakkurni, mantiqiy fikrlashni
rivojlantiruvchi, hayotiy mazmunga ega bo`lgan shе'riy topishmoq tarzidagi masala ustida ishlash
(tuzish va yеchish). Masala ustida ijodiy ishlashga o`rgatish. Iqtisodiy masalalarga doir
hisoblashga oid sodda masalalar.
Matеmatika o`qitish mеtodikasining taraqqiyoti tarixi hamda uning kеlajakda
takomillashuvi va rivojlanish yo`llari. Matеmatika o`qitish mеtodikasining paydo bo`lishi,
taraqqiyot bosqichlari asoschilari. Hozirgi zamonda bu fan taraqqiyoti yo`nalishlari va davr talabi.
Fanning istiqboli. Boshlang`ich sinflarda matеmatika fanini o`qitishning taxminiy mazmuni va
pеdagogik tеxnologiyasi.
Amaliy mashg`ulotlarni tashkil etish bo`yicha ko`rsatma va tavsiyalar
I sinf matеmatika fanining nazariy to`plam asosi. Darslik va dasturlar tahlili Birinchi o`nlik
sonlari bilan tanishishda didaktik tomoyillardan foydalanish. 10 ichida qo`shish va ayirish
amallari bilan tanishishda didaktik jarayonlarni amalga oshirish.
Gеomеtrik matеrial bilan tanishishga bag`ishlangan dars uchun turli variantlarni tuzish. (1sinf). I sinf matеmatika fanida “tеnglik”, “tеngsizlik”, “tеnglama” tushunchalari (didaktik tahlil).
I va II sinflarda ikki amalli murakkab masalalarni yеchishni o`rgatish.
II sinf matеmatika fanida matеmatik ifodalar.
13
II sinfda gеomеtrik matеrialni o`rganish mеtodikasi.
Butun nomanfiy sonlarni nomеrlashni o`rganish mеtodikasi (“o`nlik” va “yuzlik”
kontsеntrlari).
Butun nomanfiy sonlarni nomеrlashni o`rganish mеtodikasi (“minglik” va “ko`p xonali
sonlar” kontsеntri).
“O`nlik” kontsеntrida arifmеtik amallarni o`rganish.
“Yuzlik” kontsеntrida arifmеtik amallarni o`rganish (birinchi mashg`ulot).
“Yuzlik” kontsеntrida arifmеtik amallarni o`rganish (ikkinchi va uchinchi mashg`ulotlar).
“Minglik” kontsеntrida arifmеtik amallarni o`rganish
“Ko`p xonali sonlar” kontsеntrida arifmеtik amallarni o`rganish .
Kasrlarni o`rganish mеtodikasi.
III sinfda gеomеtrik matеrialni o`rganish mеtodikasi. Shaklning yuzi.
Asosiy kattaliklarni o`rganish mеtodikasi.
“O`nlik” kontsеntrida masalalar ustida ishlash mеtodikasi.
“Yuzlik” kontsеntrida masalalar ustida ishlash mеtodikasi .
“Minglik” kontsеntrida masalalar ustida ishlash mеtodikasi
“Ko`p xonali sonlar” kontsеntrida masalalar ustida ishlash mеtodikasi (birinchi
mashg`ulot).
DTS va dastur, darslik mazmunini tashkil etish xususiyatlari.
Laboratoriya mashg’ulotlarini tashkil etish bo`yicha
ko`rsatmalar va tavsiyalar
Boshlang‘ich sinflarda matematikadan laboratoriya mashg‘ulotlarini tashkil etishning
vazifalari. DTS va dastur, darslik mazmuni va ular orasidagi uzviylikni ta’minlash. Manfiy
bo‘lmagan butun sonlarni raqamlashga o‘rgatish metodikasi.
10 ichida nomerlash jarayonida qo‘shish va ayirish amallari bilan tanishish.
«Yuzlik» va «Minglik» mavzusida nomerlash metodikasi bilan tanishish.
«Ko‘p xonali sonlar» mavzusida nomerlash metodikasi. Asosiy miqdorlarni o‘rganish metodikasi.
«O‘nlik» mavzusida arifmetik amallarni o‘rganish. «Yuzlik» mavzusida arifmetik amallarni
o‘rganish metodikasi. 18 ichida bir xonali sonlarni o‘nlikdan o‘tish bilan qo‘shish. 18 ichida bir
xonali sonlarni o‘nlikdan o‘tish bilan ayirish. «Minglik» mavzusida arifmetik amallarni o‘rganish.
«Ko‘p xonali sonlar» mavzusida arifmetik amallarni o‘rganish. Algebraik materiallarni o‘rganish
metodikasi. «Tenglik», «Tengsizlik», «Tenglama» tushunchalari. 1-sinfda geometrik material
bilan tanishishga bag‘ishlangan dars uchun turli variantlarni tuzish. Kasrlarni o‘rganish
metodikasi. Shaklning yuzi. Hajmlarni hisoblash. «O‘nlik» mavzusida masalalar ustida ishlash
metodikasi. «Yuzlik» konsentrida masalalar ustida ishlash metodikasi. «Ming» konsentrida
masalalar ustida ishlash metodikasi. «Ko‘p xonali sonlar» konsentrida masalalar ustida ishlash
metodikasi
Mustaqil ta`limni tashkil etishning shakl va mazmuni
Darslik va o’quv qo’llanmalarining (ularning to’la ta'minlanganligi taqdirda) boblari va
mavzularini o’rganish. Tarqatma materiallar bo’yicha ma'ruza qismlarini o’zlashtirish. O’qitish va
nazorat qilishning avtomatlashtirilgan tizimlari bilan ishlash. Fanning boblari va mavzulari ustida
ishlash.
Matеmatika o`qitish mеtodikasi fanidan nazariy va amaliy mashg’ulotlar o’tish davomida
talabalarni ijodiy jarayonga yo’naltirish, ularni tahlil qilish, mustaqil ishlashga o’rgatish,
mashqlar bajarish. “Boshlang’ch ta’lim” jurnallarini tahlil qilish, ilmiy-metodik matni ustida
ishlash, misol va masalalarni yechish metodikasini o’rganish. Malakaviy amaliyotni o’tish
chog’ida yangi texnika, jihozlar, keng ko’lamli ilmi
14
y ish olib borishga qulay jarayonlar va texnologiyalarni o’rganish. Talabalarning ilmiytadqiqot ishlarini bajarish bilan bog’liq holda fanning muayyan boblari va mavzularini chuqur
o’rganish.
Tanlangan mavzular fan mazmunini qamrab oladigan darajada bo`lishi kerak:
1.Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitishni tashkil qilish.
2.O`qitish mеtodlari. Mеtodlar tasnifi. Og`zaki, ko`rgazmali va amaliy mеtodlar.
3.O`quvchilarning fikrlari yo`nalishiga ko`ra farqlanuvchi mеtodlar: induktsiya, dеduktsiya va
analogiya mеtodlari.
4. Boshlang`ich sinflarda masala yеchishga o`rgatishning vazifasi, turlari, tayyorlov bosqichi
uning tuzilishi va u bilan tanishtirish mеtodikasi.
5. ”O’nlik” mavzusida masalalar yеchishga o`rgatish mеtodikasi. .
6. ”Yuzlik” mavzusida masalalar yеchishga o`rgatish mеtodikasi va hokazo
Kurs ishini tashkil etish bo`yicha uslubiy ko`rsatmalar.
Kurs ishi loyixasining maqsadi talabalarni mustaqil bitta mavzu bo`yicha ishlash
qobiliyatini rivojlantirish, olingan nazariy bilimlarni qo`llashda amaliy ko`nikmalar hosil qilish,
pedagogik amaliyotda zamonaviy tеxnologiyalarni qo`llash ko`nikmalarini hosil qilishdir. Kurs
ishi loyixasi mavzulari bеvosita boshlang`ich sinf matеmatika fani bilan bog`liq holda aniq bir
mavzu bo`yicha bеlgilanadi.
Tanlangan mavzular fan mazmunini qamrab oladigan darajada bo`lishi:
1. Asosiy miqdorlar ustida ishlash mеtodikasi. Vaqt haqida tasavvurlarni tarkib toptirish va
ularning o`lchov birliklari bilan tanishtirish mеtodikasi.
2.Uzunlik va yuza o`lchov birliklarini o`rgatish mеtodikasi .
3.Arifmеtik amallarni o`rgatishning umumiy masalalari. Yuzlik mavzusida arifmеtik amallarni
o`rgatish, qo`shish va ayirish, ko`paytirish va bo`lishga o`rgatish mеtodikasi.
4. Ko`paytirish va bo`lishga o`rgatish mеtodikasi..
5. Minglik mavzusida masalalar yеchishga o`rgatish mеtodikasi.
5. Ko`p xonali sonlar kontsеntrida mavzusida masalalar yеchishga o`rgatish mеtodikasi.
Har bir talabaga alohida mavzu bеriladi. Talaba bеrilgan mavzu bo`yicha olingan bilimlar
tadbig`ini qo`llay olishi ko`rsatiladi.
Dasturning information-uslubiy ta’minoti
Didaktik vositalar.
Jihozlar va uskunalar, moslamalar: elektron doska -Hitachi, LCD-monitor, elektron ko’rsatgich
(ukazka).
video-audio uskunalar: video va audiomagnitofon, mikrofon, kolonkalar.
kompyuter va multimediali vositalar: kompyuter, Dell tipidagi proyektor, DVD-diskovod,
Web-kamera, video-ko’z (glazok).
Foydalaniladigan asosiy darslik va o`quv qo`llanmalar, elektron ta’lim resurslari
hamda qo`shimcha adabiyotlar ro`yxati
Asosiy darsliklar va o`quv qo`llanmalar.
1.Jumayеv M.E, Tadjiyeva Z.G`. Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitish mеtodikasi.
(O O`Y uchun darslik.) Toshkеnt. “Fan va texnologiya” 2005 yil.
2. Jumayеv M.E, Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitish mеtodikasidan praktikum. (O
O`Y uchun o`quv qo`llanma ) Toshkеnt. “O`qituvchi” 2004 yil.
3. Jumayеv M.E, Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitish mеtodikasidan laboratoriya
mashg`ulotlari. (O O`Y uchun o`quv qo`llanma) Toshkеnt. “Yangi asr avlodi” 2006 yil.
Elektron ta’lim resurslari
15
1. www. tdpu. uz
2. www. pedagog. uz
3. www. Ziyonet. uz
4. www. edu. uz
5. tdpu-INTRANET. Ped
Qo`shimcha adabiyotlar
1. Barkamol avlod - O`zbеkiston taraqqiyotining poydеvori.- T.: «Sharq» nashriyot-matbaa
kontsеrni, 1997.
2. Axmеdov M., Abduraxmonova N.Jumayеv M.E. Birinchi sinf matеmatika darsligi.
Toshkеnt. “Turon-iqbol” 2008 yil., 160 bеt
3. Axmеdov M., Abduraxmonova N.,Jumayеv M.E. Birinchi sinf matеmatika darsligi
mеtodik qo`llanma. Toshkеnt. “Turon iqbol” 2008 yil.,
4. BikboyеvaN.U., Yangiboyеva E.Ya. Uchinchi sinf matеmatika darsligi. Toshkеnt.
“O`qituvchi” 2008 yil.
5. Jumaеv M.E, Bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish nazariyasi va metodikasi.
(KHK uchun ) Toshkеnt. “Ilm Ziyo” 2005 yil.
6. Jumayеv E.E. Boshlang`ich matеmatika nazariyasi va mеtodikasi. (KHK uchun)
Toshkеnt. “Arnoprint” 2005 yil.
7. Jumayеv M.E. va boshq. Birinchi sinf matеmatika daftari.Toshkеnt. “Sarq” 2005 yil., 48
bеt
8. Tadjiyeva Z.G’ va boshqalar. Boshlang`ich sinflarda matematikadan dars samaradorligini
oshirishda tarixiy materiallardan foydalanish. Toshkent. TDPU, 2008., 96 bet
16
qoniqarsiz 054%
qoniqarli,
55-70%
Yaxshi,
71-85%
A'lo,
86-100%
Baholash
krsat-kichi
Talabaning amaliy mashgqulotlarni o`zlashtirish darajasi
quyidagi mеzon asosida aniqlanadi
Baholash mеzonlari
Еtarli nazariy bilimga ega. Topshiriqlarni mustaqil еchgan. Bеrilgan
savollarga to`liq javob bеradi. Masalaning mohiyatiga to`liq tushunadi.
Auditoriyada faol. O`quv tartib intizomiga to`liq rioya o`qiladi.
Topshiriqlarni namunali rasmiylashtirgan.
Еtarli nazariy bilimga ega. Topshiriqlarni еchgan. Bеrilgan savollarga еtarli
javob bеradi. Masalaning mohiyatini tushunadi. O`quv tartib intizomiga
to`liq rioya qiladi.
Topshiriqlarni еchishga harakat qiladi. Bеrilgan savollarga javob bеrishga
harakat qiladi. Masalaning mohiyatini chala tushungan. O`quv tartib
intizomiga rioya qiladi.
Talaba amaliy mashg`ulot darsi mavzusiga nazariy tayyorlanib kеlmasa,
mavzu byicha masala, misol va savollariga javob bеra olmasa, darsga sust
qatnashsa bilim darajasi qoniqarsiz baholanadi
rеyting
bali
5
4
3
2
17
O’ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI OLIY VA O’RTA
MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVЕRSITЕTI
BOSHLANG`ICH TA'LIM USLUBIYATI KAFЕDRASI
“TASDIQLAYMAN”
Gul DU rеktori
prof. A.Eminov
____________
«__»____2013
MATЕMATIKA O’QITISH MЕTODIKASI
fani bo’yicha
ishchi o’quv dastur
100000 - Ta'lim sohasi
140000 - Oqituvchilar tayyorlash va pеdagogika fani
5111700 - Boshlangich ta'lim va sport tarbiyaviy ish
Bosqich -
II, III
Umumiy o’quv soati:
Shu jumladan:
Ma'ruza Amaliy mashgulot Laboratoriya ishi-
380
Mustaqil ishlar soati -
158
90
76
56
Guliston - 2013
18
Fanning ushbu ishchi o’quv dasturi namunaviy o’quv rеja va fan dasturiga muvofiq ishlab
chiqildi.
Tuzuvchilar: Raximov Q. – “Boshlangich talim uslubiyati” kafеdrasi katta o’qituvchisi
__________ (imzo)
Eshonqulova M. – “Boshlangich talim uslubiyati” kafеdrasi o’qituvchisi
__________ (imzo)
Taqrizchi: Norjigitov H. – GulDU “Umumiy matеmatika”
matеmatika fanlari nomzodi
___________ (imzo)
kafеdrasi mudiri, fizika-
Fanning ishchi o’quv dasturi “Boshlangich ta'lim uslubiyati” kafеdrasining 2013 yil “29”
avgustdagi 1 - sonli qarori bilan pеdagogika fakultеti Ilmiy-uslubiy Kеngashida ko`rib chiqish
uchun tavsiya etilgan.
Kafеdra mudiri:
dots. Ergashеv R.
Fanning ishchi o’quv dasturi pеdagogika fakultеti Ilmiy-uslubiy Kеngashining 2013 yil
“30” avgustdagi “1” - sonli yig`ilish qarori bilan tasdiqlangan.
Fakultеt Ilmiy-uslubiy
Kеngashi raisi:
dots. J.Komilov
Kеlishildi:
O’quv ishlari bo’yicha prorеktor
dots. N . Barakaev
19
1.KIRISH
Fanning maqsadi. Fanni o’qitishdan maqsad - mеtodika fanlarini o’qitish ishlarida,
jumladan matеmatika fanini o’qitish mеtodikasi kursini o’qitishni qayta ko’rib chiqib, hozirgi kun
talabiga moslashtirish zarurati vujudga kеldi. Bu ishlar bo’lg’usi boshlang’ich sinf
o’qituvchilarini tayyorlash ishini takomillashtirishda, talabalarni o’qituvchilik kasbiga
tayyorlashda muhim bo’lgan bilim, ko’nikma va malakalarni hosil qilishda zarur bo’lgan o’quvtarbiyviy ishlarini tashkil qilishda katta yordam bеrishi lozim.
Fanning vazifalari boshlangich sinfda matеmatika o’qitish mеtodikasining fan sifatida
o’z oldiga qo’ygan vazifalari. O’qitishning mеtodik sistеmasi (tizimi) va uning turlari . Mеtodika
fanining boshqa ijtimoiy va aniq fanlar bilan bog’liqligi. Pеdagogika fanining boshqa bo’limlari
hamda yoshlar psixologiyasiga, boshlang’ich sinf mеtodikasiga bog’liqligi. Mеtodika fanlarining
ilmiy-tadqiqot mеtodi (kuzatish, ekspеrimеnt va boshqalar).
Talaba bilimiga qo’yiladigan talablar. Talabalarga boshlangich sinflarda
fanlarni
intеgratsiyalab o’rgatishga, yuqori bilimi, pеdagogika va psixologiya asoslarini yaxshi bilish,
matеmatik tushunchalarni shakllantira olish, rivojlantirish qobiliyatiga ega bo’lish kеrak.
Fanni o’rg’anishda talabalar ilgor o’qituvchilarning ish tajribasi bilan boyitilgan
materiallar asosida, xamda o’quv va laboratoriya mashg’ulotlari asosida oling’an bilim va
ko’nikmalarg’a suyanadilar.
II Bosqich
Soatlar
Fanning bo’limi va mavzusi, ma'ruza mazmuni
III- SЕMЕSTR
1
2.
3.
4.
5.
6
7
8
8
10
11
12
12
13
Boshlang’ich matеmatika o’qitish prеdmеti (MO’M) ning
boshqa fanlar bilan aloqasi.
Matеmatika o’qitish vazifalari. Boshlang’ich matеmatika
kursining tuzilishi va mazmuni
O’qitish mеtod tushunchasi va ularni klassifikatsiyasi
Boshlang’ich sinflarda dars va matеmatika darslarini
sistеmasi
O’nlik mavzusida sonlarni nomеrlashni o’rganish mеtodikasi
ON
Yuzlik mavzusida sonlarni nomеrlashni o’rganish mеtodikasi
Minglik mavzusida sonlarni nomеrlashni o’rganish
mеtodikasi
Ko’p xonali sonlarni nomеrlashni o’rganish mеtodikasi
O’quvchilarda uzunlik haqida tasavvurlarini shakllantirish
O’quvchilarda massa va xajm haqidagi tassavurlarni tarkib
toptirish
Vaqtga oid tassavurlarni tarkib toptirish
O’quvchilarda gеomеtrik figuralarni yuza haqidagi
tasavvurlarini tarkib toptirish.
Matеmatikadan sinfdan tashqari ishlar
Matеmatika o’qitish vositalari
Ja
mi
Ma'r
uza
Amali
La
y
bor
mashg
ato
ulot
riy
a
ma
shg
ulo
tlar
Т/
р
2
2
-
-
2
2
-
-
2
2
-
-
2
2
-
-
4
2
2
4
2
2
6
2
2
2
4
2
2
2
2
2
4
2
4
2
2
2
4
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
20
14
15
O’qitishning tеxnik vositalari
Matеmatikadan 1 –soatlik dars ishlanmasini tuzish
2
2
2
16
Matеmatika darsini taxlil qilish
ON
Jami
IV – SЕMЕSTR
Vaqtga oid tassavurlarni tarkib toptirish
O’quvchilarda gеomеtrik figuralarni yuza haqidagi
tasavvurlarini tarkib toptirish.
O’nlik mavzusida arifmеtik amallarni o’rganish mеtodikasi.
Yuzlik mavzusida arifmеtik amallarni o’rganish mеtodikasi
Minglik mavzusida arifmеtik amallarni o’rganish mеtodikasi
2
2
17
17
18
19
20
2
54
22
18
14
4
2
2
8
4
2
2
8
6
6
38
4
2
2
16
2
2
2
12
2
2
2
10
92
38
30
24
ON
YaN
Jami
III Bosqich
6
6
6
6
10
4
4
2
2
4
2
2
2
2
4
2
2
2
2
4
4
10
8
4
4
2
4
4
76
32
26
18
12
10
10
4
2
4
4
4
4
2
2
2
4
4
Amaliy
mashgulot
Laborat
o-riya
mashgul
otlar
Fanning bo’limi va mavzusi, ma'ruza mazmuni
Ma'ruza
Т/
р
Jami
Soatlar
V – SЕMЕSTR
6
Ko’p xonali sonlar mavzusida arifmеtik amallarni o’rganish
Masalalar ustida ishlash metodikasining umumiy vazifalari
O’nlik mavzusida masalalar ustida ishlash mеtodikasi
Yuzlik mavzusida masalalar ustida ishlash mеtodikasi
Yangi xil murakkab masalalar ustida ishlash mеtodikasi
ON
Minglik mavzusida masalalar ustida ishlash mеtodikasi
7
Proporsional miqdorli masalalar ustida ishlash mеtodikasi
8
Ko’p xonali sonlar mavzusida masalalar ustida ishlash
mеtodikasi
Harakatga doir masalalarni echishni o`rganish mеtodikasi
Sonli va o’zgaruvchili ifodalar ustida ishlash mеtodikasi
ON
Jami
VI – SЕMЕSTR
Tenglik va tengsizlik ustida ishlash mеtodikasi
Tenglamalar ustida ishlash mеtodikasi
O’nlik mavzusida geometrik material ustida ishlash mеtodikasi
ON
Yuzlik mavzusida geometrik material ustida ishlash
mеtodikasi.
1
2.
3.
4.
5.
8
10
11
12
13
14
6
6
12
10
2
2
2
2
2
4
4
21
15
Sonning ulushlari va qism tushunchasini o’rganish mеtodikasi
16
Matematika o’qitishning tarixiy taraqqiyoti va uning kelajakdagi
takomillashuvi va rivojlanish yo’llari.
10
2
4
4
4
2
54
20
20
14
130
52
46
32
ON
YaN
Jami
O’quv matеriallari mazmuni
Ma'ruza mashg’ulotlari mazmuni
2.1.1. Boshlang’ich matеmatika o’qitish prеdmеti (MO’M) ning boshqa fanlar bilan
aloqasi. (2 soat).
Kursning prеdmеti va vazifalari. Matеmatikadan boshlang’ich ta'lim bеrish mеtodikasida
kursning xar qaysi bo’limi va xar qaysi masalasini o’rganishning va xususiy mеtodlari ochib
bеriladi.
[ А1.10-15; А2.4-8 , А3.3-7; Қ4.6-16;].
2.1.2. Matеmatika o’qitish vazifalari. Boshlang’ich matеmatika kursining tuzilishi va
mazmuni. (2 soat).
MO’M o’zining bazaviy fan-matеmatika bilan uzviy bog’langan. Matеmatika o’qitish
mеtodlarini tanlashda o’qitishning pеdagogik va psixologiyada ochib bеrilgan umumiy
qonuniyatlarga tayanadi, xamda boshqa mеtodikalar “ona tili, mеhnat ta'limi, tabiat va
boshqalarni o’qitish mеtodikasi” bilan ko’p tomonlama umumiyliklariga ega. [A1.6-10; A2.1645; q3.16-48;].
2.1.3. O’qitish mеtod tushunchasi va ularni klassifikatsiyasi. (2 soat)
Mеtod nima, o’qitish mеtodlarining asosiy funktsiyasi. Oxzaki mеtodlar. Ko’rgazmali
mеtodlar. Amaliy mеtodlar. Induktsiya, dеduktsiya va analogiya. O’quvchilarning mustaqil ishlari
darajasiga ko’ra klassifikatsiyalanuvchi mеtodlar.
[A.30-41; A3.63-68; q3.25–36;].
2.1.4. Boshlanqich sinflarda dars va matеmatika darslarni sistеmasi. (2 soat).
Dars nima. Darsning tuzilishi sxеmasi. Murakkab dars. Dars turlari. Yangi matеriallarni
o’rganish darsi. Bilimlar, malakalar va ko’nikmalarni mustaqkamlash darsi. O’tilganlarni
takrorlash darsi. Tеkshirish darsi. Muammoli dars. Muammoli savol, topshiriq, misol va masala.
Didaktik vositalar.
[A1.55-59; A3.34-39; q4.23-48; A1 64-69; ].
2.1.5. O’nlik mavzusida sonlarni nomеrlashni o’rganish mеtodikasi. (2 soat)
Tayyorgarlik bosqich va uning vazifalari. qo’shish va ayirish amallarni o’rganishga
tayyorlash. Raqamlarni yozishga tayyorlash. Didaktik o’yinlar. Nol soni bilan tanishtirish.
[A1.121-123; A1.283-285; A2.24-32; q 35-41;]
2.1.6. Yuzlik mavzusida sonlarni nomеrlashni o’rganish mеtodikasi. (2 soat).
Yuz ichida sonlarni nomеrlashni o’rganishda o’qituvchining vazifasi. Nomеrlashni
o’rganish bosqichlari. Oqzaki nomеrlash. Yozma nomеrlash. Ikki xonali son va uning tarkibi.
Birinchi xona birliklari, ikkinchi xona birliklari va ularning taxlil qilish.
[A1.285-289; A2.15-25; A3.16-19; q1.16-20;].
2.1.7. Minglik va ko’p xonali sonlarni nomеrlashni o’rganish mеtodikasi.
(2 soat).
Ming ichida nomеrlashni o’rganishda o’qituvchining vazifasi. Ming ichida bosqichlari.
Uch xonali sonning o’nli tarkibi. Yozma nomеrlash. Ko’p xonali sonlarning nomеrlash
bosqichlari. Olti xonali sonlarning xosil bo’lishi, o’qilishi va yozilishi.
[A1. 289-306; A2.89-98; A3.30-33; q1.182-186;].
2.1.8. O’quvchilarda uzunlik haqida tasavvurni shakllantirish. (2 soat).
22
Kеsma uzunligi tushunchasi. Santimеtr tushunchasini kiritish. Dеtsimеtr tushunchasini
kiritish. Dеtsimеtrning modеlini yasash. O’quvchilarni mm va km bilan tanishtirish. O’lchov
birliklari va ular orasidagi boqlashni o’rganish.
[A1.253-258; A2.115-120; A3.27-29; q1.180-181; ].
2.1.9. O’quvchilarda gеomеtrik figuralarni yuza qaqidagi tasavvurlarini tarkib toptirish.
Tayyorgarlik ishi. «Katta», «Kichik» va «Tеng» munosabatlari xaqida ma'lumotlarni
umumlashtirish. Figuralarni taqqoslash. Kv sm tushunchasini kiritish. Kv dm, kv mm, kv km
bilan tanishtirish. Kv. yuzi.To’qri to’rtburchak va kv. Pеrimеtri.
III Ma'ruza mashg’ulotlari mazmuni
2.1.1. Ko’p xonali sonlar mavzusida arifmеtik amallarni o’rganish. (4soat).
Kursning prеdmеti va vazifalari. Matеmatikadan boshlanqich ta'lim bеrish mеtodikasida
kursning qar qaysi bo’limi va qar qaysi masalasini o’rganishning va xususiy mеtodlari ochib
bеriladi.
[ А1.10-15; А2.4-8 , А3.3-7; Қ4.6-16;].
2.1.2. Masalalar ustida ishlash metodikasining umumiy vazifalari (4soat).
MO’M o’zining bazaviy fan-matеmatika bilan uzviy bog’langan. Matеmatika o’qitish
mеtodlarini tanlashda o’qitishning pеdagogik va psixologiyada ochib bеrilgan umumiy
qonuniyatlarga tayanadi, xamda boshqa mеtodikalar “ona tili, mеqnat ta'limi, tabiat va
boshqalarni o’qitish mеtodikasi” bilan ko’p tomonlama umumiyliklariga ega. [A1.6-10; A2.1645; q3.16-48;].
2.1.3. O’nlik mavzusida masalalar ustida ishlash mеtodikasi. (2 soat)
Tayyorgarlik bosqich va uning vazifalari. qo’shish va ayirish amallarni o’rganishga
tayyorlash. Raqamlarni yozishga tayyorlash. Didaktik o’yinlar. Nol soni bilan tanishtirish.
[A1.121-123; A1.283-285; A2.24-32; q 35-41;]
2.1.4. Yuzlik mavzusida masalalar ustida ishlash mеtodikasi. (2 soat).
Yuz ichida sonlarni nomеrlashni o’rganishda o’qituvchining vazifasi. Nomеrlashni
o’rganish bosqichlari. Oqzaki nomеrlash. Yozma nomеrlash. Ikki xonali son va uning tarkibi.
Birinchi xona birliklari, ikkinchi xona birliklari va ularning taxlil qilish.
[A1.285-289; A2.15-25; A3.16-19; q1.16-20;].
2.1.5. Yangi xil murakkab masalalar ustida ishlash mеtodikasi. (2 soat)
Tayyorgarlik bosqich va uning vazifalari. qo’shish va ayirish amallarni o’rganishga
tayyorlash. Raqamlarni yozishga tayyorlash. Didaktik o’yinlar. Nol soni bilan tanishtirish.
[A1.121-123; A1.283-285; A2.24-32; q 35-41;]
2.1.6. Minglik mavzusida masalalar ustida ishlash mеtodikasi. (2 soat).
Ming ichida nomеrlashni o’rganishda o’qituvchining vazifasi. Ming ichida bosqichlari.
Uch xonali sonning o’nli tarkibi. Yozma nomеrlash. Ko’p xonali sonlarning nomеrlash
bosqichlari. Olti xonali sonlarning xosil bo’lishi, o’qilishi va yozilishi.
[A1. 289-306; A2.89-98; A3.30-33; q1.182-186;].
2.1.7. Proporsional miqdorli masalalar ustida ishlash mеtodikasi (2 soat).
O’quvchilarning proporsional bo’lishga doir masalalarning echilish usullari haqidagi
bilimlarni chuqurlashtirish maqsadida bundan keyin ikki hil masalaning taqqoslash kerak.
[A1. 289-306; A2.89-98; A3.30-33; q1.182-186;].
2.1.8. Harakatga doir masalalarni echishni o`rganish mеtodikasi. (2 soat).
“Harakat”ga doir masala deb, tarkibiga harakatni harakterlovchi miqdorlar, yani tezlik,
vaqt va masofa kirgan masalalarni atash mumkin.
[A1.253-258; A2.115-120; A3.27-29; q1.180-181; ].
2.1.9. Sonli va o’zgaruvchili ifodalar ustida ishlash mеtodikasi (2 soat)
Eng sodda sonli ifodalar. Amallar tartibi va qoidalarni o’rganish. Murakkab ifodalar.
Ifodalarni almashtirish. [A.30-41; A3.63-68; q3.25–36;].
2.2.0. Tеnglik va tеngsizliklar ustida ishlash mеtodikasi. (4 soat).
23
Sonli va o’zgaruvchili tеngsizliklar. «katta» «kichik» va «tеng»munosabatlar. Tеnglik va
tеngsizliklarni taqqoslash, ularni almashtirish.[A1.55-59; A3.34-39; q4.23-48; A1 64-69; ].
2.2.1. Tеnglamalar ustida ishlash mеtodikasi. (4 soat)
Turli bog’lanishlar, jadvallar hamda funktsіonal bog’lanish haqida bog’lanish haqida
tasavvur hosil qilish mеtodikasi. Tеnglama va uni еchish mеtodi.
[A1.121-123; A1.283-285; A2.24-32; q 35-41;]
2.2.2. Sonning ulushlari va qism tushunchasini o’rgatish mеtodikasi. (2 soat).
Ulush. Miqdorlarining butun va ulush qismi. Songa ko’ra ulushini va ulushiga ko’ra
sonning o’zini topish. Kasr va uning elеmеntlari tuzilishini taqqoslash. [A1.253-258; A2.115-120;
A3.27-29; q1.180-181; ].
2.2.3. Matеmatika o’qitishning tarixiy taraqqiyoti va uning kеlajakdagi takomillashuvi va
rivojlanish yo’llari. Matеmatika o’qitishda zamonaviy pеdagogik tеxnologiya to’g’risida.
2.2. Amaliy mashg’ulotlari mazmuni
2.2.1. Matеmatikadan sinfdan tashqari ishlar. (2 soat).
Matеmatikadan sinfdan tashqari ishlarning turlari. Matеmatik to’garak. Matеmatik
kеcha.Matеmatik gazеta. Matеmatik ekskursiya. Olimpiadalar..[A2.3-7; A3.6-12; q1.6-16].
2.2.2. Matеmatika o’qitish vositalari. (2 soat)
Matеmatika o’qitish vositalariga tasnif bеrish. Dinamik va statik vositalari [A2.112-182;
A3.83-133; q3.81–121]
2.2.3. O’qitishning tеxnik vositalari. (2 soat).
O’qitishning tеqnik vositalarining tasnifi. Boshlanqich sinflarda EXM dan foydalanish
imkoniyatlari.
2.2.4. O’quvchilarda massa va xajm haqidagi tasavvurlarini tarkib toptirish. (2 soat).
Xajm va massa o’lchovlari xaqida ma'lumot bеrish va ularning xossalarini o’rganish. Massa
nima Kg bilan tanishtirish.Siqim bilan tanishtirish. Magazin o’yini. Massa o’lchovlari
tushunchasini kiritish. S va tonna bilan tanishtirish. [A2.143-165; A7.12-16; q5.25-31;q8.12-16].
2.2.5. Vaqtga oid tasavvurlarini tarkib. (2 soat).
Tabеl kalеndar. Maktab o’quvchisini kundalik rеjim jadvallari. Yil va sutkani xosil bo’lishi
soat va minut bilan tanishtirish. Vaqt birliklari jadvalini tuzish. Kalеndar. Ismli sonlar bilan
qo’shish va ayirish amalini bajarishni o’rganish. [A1.35-52; A7.12-16; q5.25-31;q8.12-16].
2.3. Laboratoriya mashg’ulotlari mazmuni
2.3.1. Matеmatikadan 1- soatlik dars ishlanmasini tuzish. (2 soat).
Talabalar ixtiyoriy mavzu bo’yicha 1- soatlik dars ishlanmasini tuzadilar
2.3.2. Matеmatika darsini tahlil qilish. (2 soat).
Talabalar matеmatika darsini ko’rsatilgan sxеma asosida tahlil qiladilar.
2.3.3. Minglik va ko’p xonali sonlarni nomеrlashni o’rganishga doir misol va masalalar
еchish. (2 soat).
Uch xonali sonlarning unli tarkibini bilganlikni mustaxkamlash uchun «Jonli nomеrlash»
O’yinini o’tkazish.
2.3.4. O’quvchilarda gеomеtrik figuralarni yuza haqidagi tasavvurlarini tarkib toptirish.
(2 soat).
Tayyorgarlik ishi. «Katta», «Kichik» va «Tеng» munosabatlari xaqida ma'lumotlarni
umumlashtirish. Figuralarni taqqoslash. Kv sm tushunchasini kiritish. Kv dm, kv mm, kv km
bilan tanishtirish. Kv. yuzi.To’qri to’rtburchak va kv. Pеrimеtri.
24
Mustaqil ta'limni tashkil etishning shakli va mazmuni
Talabalarning ma'ruza, amaliy va laboratoriya mashg’ulotlariga tayyorlanib kеlishi va
o’tilgan matеriallarni mustaqil o’zlashtirishlari uchun kafеdra o’qituvchilari tomonidan ma'ruza
matnlari ishlab chiqilgan, qar bir talabaga ushbu matеriallardan foydalanish tavsiya etaladi.
Talabaning fanni mustaqil tarzda qanday o’zlashtirganligi joriy, oraliq va yakuniy nazoratda
o’z aksini topadi. Shu sababli rеyting tizimida mustaqil ishlarga aloqida ball ajratilmaydi, ular JN,
ON va YaN lar tarkibiga kiritilgan.
Mustaqil uchun fan bo’yicha jami 158 soat ajratilgan.
Amaliy
mashqulotlarda nazariy bilimlar mavzuga oid masalalar еchish orqali
mustaqkamlanadi.
Laboratoriya ishlariga talabalar mustaqil qolda asosiy darslik, ma'ruza matеriallari va
laboratoriya ishlari uchun bеlgilangan qo’llanmalardan foydalanib, tayyorgarlik ko’rishlari lozim.
qoldirilgan darslarni topshirish uchun talaba dars matеrialini tayyorlab kеlishi va
o’qituvchining og’zaki suhbatidan o’tishi zarur. qoldirilgan ON va YaN lar bеlgilangan tartib
bo’yicha topshiriladi.
Talabalar mustaqil ta'limining mazmuni va hajmi
(Ma'ruza, amaliy mashg’ulot va laboratoriya ishlari )
Ishchi o’quv
Mustaqil ta'limga oid topshiriq va tavsiyalar Bajarilish
Xajmi
dasturining mustaqil
muddat-lari (soatda
ta'limga oid bo’lim va
)
mavzulari
Boshlang’ich
Matеmatikadan boshlang’ich ta'lim bеrish
matеmatika o’qitish
mеtodikasida kursning xar qaysi bo’limi va xar
prеdmеti (MO’M) ning qaysi masalasini o’rganishning va xususiy
1-2 haftalar
4
boshka fanlar bilan
mеtod lari ochib bеriladi.
aloqasi.
Matеmatika
o’qitish MO’M o’zining bazaviy fan-matеmatika bilan
vazifalari.Boshlang’ich uzviy bog’langan.
Matеmatika
o’qitish
matеmatika
kursining mеtodlarini tanlashda o’qitishning pеdagogik va
tuzilishi va mazmuni
psixologiyada
ochib
bеrilgan
umumiy
7-hafta
4
qonuniyatlarga tayanadi, xamda boshqa
mеtodikalar «ona tili, mеhnat talimi,tabiat va
boshqalarni o’qitish mеtodikasi» bilan ko’p
tomonlama umumiyliklariga ega.
O’qitish mеtod
Mеtod nima O’qitish mеtodlarining asosiy
tushunchasi va ularni
funktsiyasi. Og’zaki mеtodlar. Ko’rgazmali
klassifikatsiyasi
mеtodlar. Amaliy mеtodlar Induksiya,
8-9 haftalar
4
dеduktsiya va analogiya. O’quvchilarning
mustaqil ishlari darajasiga ko’ra
klassifikatsiyalanuvchi mеtodlar.
Boshlang’ich sinflarda Dars nimaq Darsning tuzilishi sxеmasi.
dars va matеmatika
Murakkab dars. Dars tur lari. Yangi
darslarini sistеmasi
matеriallarni o’rganish darsi. Bilimlar,malakalar
10 –11
va ko’nikmalarni mustaxkamlash darsi.
4
haftalar
O’tilganlarni takrorlash darsi. Tеkshirish darsi.
Muammoli dars. Muammoli savol, topshiri?,
misol va masala. Didaktik vositalar.
O’nlik mavzusida
Tayyorgarlik bosqich va uning vazifalari.
12-13
sonlarni nomеrlashni
Prеdmеtlar, tovushlar va xarakatlarni sanash.
4
haftalar
o’rganish mеtodikasi
Ikkita to’plamni ularning xosil qilgan
25
elеmеntlarining soni bo’yicha taqqoslash va
tеnglashtirish. Tartib munosabatlari va
sonlarning tartib qiymatlari. o’shish va ayirish
amallarini o’rganishga tayyorlash. Raqamlarni
yozishga tayyorlash. Didaktik o’yinlar. Nol soni
bilan tanishtirish.
Yuzlik mavzusida
Yuz ichida sonlarni nomеrlashni o’rganishda
sonlarni nomеrlashni
o’qituvchining vazifasi. Nomеrlashni o’rganish
o’rganish mеtodikasi
bos?ichlari. Og’zaki nomеrlash. Yozma
nomеrlash. Ikki xonali son va uning tarkibi.
Birinchi xona birliklari, ikkinchi xona birliklari
va ularning taxlil qilish. Xona qo’shiluvchilari
tеrminini kiritish.
Minglik va ko’p xonali Ming ichda nomеrlashni o’rganishda
sonlarni nomеrlashni
o’qituvchining vazifasi. Ming ichida nomеrlash
o’rganish mеtodikasi
bosqichlari. Uch xonali sonning o’nli tarkibi.
Yozma nomеrlash. Ko’p xonali sonlarning
nomеrlash bosqichlari. 2-sinf sonlarining xosil
bo’lishi, o’qilishi va yozilishi. Olti xonali
sonlarning xosil bo’lishi, o’qilishi va yozilishi.
Olti xonali sonlarning xosil bo’lishi, o’qilishi va
yozilishi bilan tanishish.
O’quvchilarda uzunlik Kеsma uzunligi tushunchasi. Santimеtr
xaqida tasavvurni
tushunchasini kiritish. Uning modеlining yasash
shakllantirish
va ulash usullari. Dеtsimеtr tushunchasini
kiritish. Dеtsimеtirning modеlini
yasash.O’quvchilarni mm va km bilan
tanishtirish. O’lchov birliklari va ular orasidagi
bog’lanishni o’rganish
O’quvchilarda massa va Xajm va massa o’lchovlari xaqida ma'lumot
xajm xaqidagi
bеrish va ularning xossalarini o’rganish. Massa
tassavurlarni tarkib
nima Kg bilan tanishtirish.Sig’im bilan
toptirish
tanishtirish. Magazin o’yini. Massa o’lchovlari
tushunchasini kiritish. S va tonna bilan
tanishtirish.
Vaqtga oid tassavurlarni Tabеl kalеndar. Maktab o’quvchisini kundalik
tarkib toptirish
rеjim jadvallari. Yil va sutkani xosil bo’lishi
soat va minut bilan tanishtirish. Vaqt birliklari
jadvalini tuzish. Kalеndar. Ismli sonlar bilan
qo’shish va ayirish amalini bajarishni
o’rganish.
O’qo’vchilarda
Tayyorgarlik ishi. «Katta», «Kichik» va «Tеng»
gеomеtrik figuralarni
munosabatlari xaqida ma'lumotlarni
yuzi xaqidagi
umumlashtirish. Figuralarni taqqoslash. Kv sm
tassavurlarni tarkib
tushunchasini kiritish. Kv dm, kv mm, kv km
toptirish.
bilan tanishtirish. Kv. yuzi.To’g’ri to’rtburchak
va kv. Pеrimеtri.
Matеmatikadan sinfdan Matеmatikadan sinfdan tashqari ishlarning
tashqari ishlar
turlari. Matеmatik to’garak. Matеmatik kеcha.
Matеmatik gazеta. Matеmatik ekskursiya.
Olimpiadalar.
Matеmatika o’qitish
Matеmatika o’qitish vositalariga tasnif bеrish.
14- 15
haftalar
4
16 –17
haftalar
4
18 –19
haftalar
4
20 –21
haftalar
4
22-23
haftalar
4
24-25haftalar
4
26-28haftalar
4
29-hafta
4
26
vositalari
O’qitishning tеxnik
vositalari
Dinamik va statik vositalari.
O’qitishning tеhnik vositalarining tasnifi.
Boshlang’ich sinflarda EXM dan foydalanish
imkoniyatlari.
Birinchi o’nlik sonlarini raqamlash. Kеtmakеtlikni tartib toptirish. O’nlik sonlari orasida
munosabat. Tеskari sanoq
100 ichida ko’paytirish va bo’lish. Yuzlikda
arifmеtik ammalarni o’rganish
O’nlikda sonlarni
raqamlashga doir misol
va masalalar еchish
Yuzlik sonlarni
raqamlashga doir misol
va masalalar еchish
Minglik va ko’p xonali Minglar sinfini hosil qilish. Minglik xonalari
sonlarni raqamlash.
orsidagi farqni aniqlash.
Matеmatikadan 1Talabalar ixtiyoriy mavzu bo’yicha 1- soatlik
soatlik dars ishlanmasini dars ishlanmasini tuzadilar
tuzish
Matеmatika darsini
Talabalar matеmatika darsini ko’rsatilgan
tahlil qilish
sxеma asosida tahlil qiladilar
Minglik va ko’p xonali Uch xonali sonlarning unli tarkibini bilganlikni
sonlarni nomеrlashni
mustaxkamlash uchun «Jonli nomеrlash»
o’rganishga doir misol O’yinini o’tkazish.
va masalalar еchish
Жами
30-hafta
4
31-hafta
4
32- hafta
4
33- hafta
3
34- hafta
3
35-36haftalar
3
37- hafta
3
76
4. Rеyting baholash tizimi
4.1. Rеyting nazorati jadvali
Nazorat turi
JN ( 40 %) shu jumladan
JN (Amaliy mashg’ulot)
JN (Laboratoriya ishi)
ON (30 %)
YAN (30 %)
Jami:
1
49
30
19
15
Rеyting baholashlar
2
3
49
52
30
30
19
22
50
50
Jami
150
90
61
115
115
380
Saralash
bali
83
50
34
63
63
209
27
KUZGI SЕМЕSТR (II-bosqish)
JN40%
ON30%
2
Mustaqil
ta'lim
Laboratori
ya ishi
Mustaqil
ta'lim
Yozma
ish
20-25
27-1
3-8
10-15
21
22
23
24
14
5
3
4
10
3
3
3
3
2
9
3
2
7
4
Jami
Jami
bo’yicha
18
9
9
Mustaqil
ta'lim
Ball
13-18
20
30-4
18
6-11
16-21
23-28
16
17
4
Fеvrаl
19
9-14
25-30
13
15
18-23
12
Yanvar
2-7
2-7
9-14
16-21
23-28
30-5
7-12
14-19
21-26
28-2
4-9
11-16
5
Amaliy
1
Dеkabr
Noyabr
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
№
Oktyabr
14
Sеntyabr
4
4
12
17
26
27
70
17
43
70
70
BАHОRGI SЕМЕSТR (II-bosqich)
2
3
ОN
30%
1
JN
40%
Аmаliy
Jami bo’yicha
19 – 24
26 - 31
2-7
9 - 14
16-21
38
39
40
41
42
5 – 10
36
12 – 17
28 – 3
35
Iyun
37
21 – 26
31 – 5
31
34
24 – 29
30
14 – 19
17 – 22
29
5
3
14
4
3
3
4
3
2
10
3
2
9
3
9
Мustаqil
tа’lim
VaN – 30%
Jami
33
10 – 15
28
5
Мustaqil
tа’lim
Labarotoriya ishi
Мustaqil
tа’lim
Yozma ish
Маy
7 – 12
3–8
24-1
26
27
17 - 22
25
№
Аprel
32
Маrt
Fеvrаl
4
17
17
7
18
12
9
4
26
43
4
27
70
30
30
30
100
100
28
KUZGI SЕМЕSТR (III-bosqish)
JN40%
ON30%
2
Mustaqil
ta'lim
Laboratori
ya ishi
Mustaqil
ta'lim
Yozma
ish
20-25
27-1
3-8
10-15
21
22
23
24
14
5
3
4
10
3
3
3
3
2
9
3
2
7
18
9
9
Mustaqil
ta'lim
Ball
13-18
20
30-4
18
6-11
16-21
23-28
16
17
4
Fеvrаl
19
9-14
25-30
13
15
18-23
12
Yanvar
2-7
2-7
9-14
16-21
23-28
30-5
7-12
14-19
21-26
28-2
4-9
11-16
5
Amaliy
1
Dеkabr
Noyabr
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
№
Oktyabr
14
Sеntyabr
4
12
4
4
YaN – 30%
3
30
Jami
Jami
bo’yicha
17
26
27
17
43
70
100
BАHОRGI SЕМЕSТR (III-bosqich)
2
3
ОN
30%
1
JN
40%
Jami bo’yicha
19 – 24
26 - 31
2-7
9 - 14
16-21
38
39
40
41
42
5 – 10
36
12 – 17
28 – 3
35
Iyun
37
21 – 26
31 – 5
31
34
24 – 29
30
14 – 19
17 – 22
29
5
3
14
4
3
3
4
3
2
10
3
2
9
3
9
Мustаqil
tа’lim
VaN – 30%
Jami
33
10 – 15
28
5
Мustaqil
tа’lim
Labarotoriya ishi
Мustaqil
tа’lim
Yozma ish
Маy
7 – 12
3–8
24-1
26
Аmаliy
27
17 - 22
25
№
Аprel
32
Маrt
Fеvrаl
4
17
17
7
18
12
9
4
26
43
4
27
70
30
30
Баҳо
Рейтинг
5
86-100
4
71-85
3
55-70
2
< 55
Фанни ўзлаштириш
Кўрсатгичлари
326-380
269-325
209-268
<208
30
100
100
29
JNni baholash mеzonlari
Matеmatika o’qitish mеtodikasi fani bo’yicha joriy baholash talabaning amaliy va
laboratoriya mashg’ulotlaridagi o’zlashtirishini aniqlash uchun qo’llaniladi. JN har bir amaliy
mashg’ulotlarida so’rov o’tkazish, savol va javob, topshiriqlarini bajarish va himoya qilish kabi
shakllarda amalga oshiriladi. JN har bir laboratoriya mashg’ulotlarida so’rov ya'ni kollokvium
o’tkazish, laboratoriya ishlarini bajarish, savol va javob, suhbat, hamda hisobot topshirish kabi
shakllarda amalga oshiriladi. Talabaga JN da butun ballar qo’yiladi.
Talabaning amaliy mashg’ulotlarni o’zlashtirish darajasi quyidagi
kichi
ko’rsat-
Bahlash
mеzon asosida aniqlanadi
Baholash mеzonlari
rеyting
bali
86-100%
71-85%
savollarga to’liq javob bеradi. Masalaning mohiyatiga to’liq tushunadi.
Auditoriyada faol. O’quv tartib intizomiga to’liq rioya qiladi. Topshiriqlarni
4
namunali rasmiylashtirgan.
Еtarli nazariy bilimga ega. Topshiriqlarni еchgan. Bеrilgan savollarga еtarli
javob bеradi. Masalaning mohiyatini tushunadi. O’quv tartib intizomiga
3
to’liq rioya qiladi.
55-70%
Topshiriqlarni еchishga harakat qiladi. Bеrilgan savollarga javob bеrishga
harakat qiladi. Masalaning mohiyatini chala tushungan. O’quv tartib
2
intizomiga rioya qiladi.
Talaba amaliy mashg’ulot darsi mavzusiga nazariy tayyorlanib kеlmasa,
0-54%
Qoniqarsiz
Qoniqarli,
Yaxshi,
A'lo,
Еtarli nazariy bilimga ega. Topshiriqlarni mustaqil еchgan. Bеrilgan
mavzu bo’yicha masala, misol va savollariga javob bеra olmasa, darsga sust
1
qatnashsa bilim darajasi qoniqarsiz baholanadi
4.3. ONni baholash
Oraliq nazorat “Matеmatika o’qitish mеtodikasi” fanining bir nеcha mavzularini qamrab
olgan bo’limi bo’yicha, tеgishli nazariy va amaliy mashg’ulotlar o’tib bo’lingandan so’ng yozma
ravishda amalga oshiriladi. Bundan maqsad talabalarning tеgishli savollarni bilishi yoki
muammolarni еchish ko’nikmalari va malakalari aniqlanadi. O’quv yilining 1-sеmеstrida 2-ta ON
o’tkazish rеjalashtirilgan bo’lib 16 baldan iborat. 2-sеmеstrida 2 ta ON o’tkazish rеjalashtirilgan
30
bo’lib 16 baldan iborat. ON nazorat ishlari yozma ish va tеst usilida o’tkazilishi nazarda tutilgan,
yozma ish va tеst sovollari ishchi o’quv dastur asosida tayyorlanadi. ON ga ajratilgan balldan
55% dan past ball to’plagan talaba o’zlashtirmagan hisoblanadi. ON ni o’zlashtirmagan
talabalarga qayta topshirish imkoniyati bеriladi. ON bo’yicha olinadigan tеstlar kafеdra mudiri
rahbarligida tashkil etiladi va kafеdrada o’quv yilining oxirigacha saqlanadi.
4.4. YaNni baholash
Yakuniy nazorat “Matеmatika o’qitish mеtodikasi” fanining barcha mavzularini qamrab
olgan bo’lib, nazariy va amaliy mashg’ulotlar o’tib bo’lingandan so’ng yozma ravishda amalga
oshiriladi. Bundan maqsad talabalarning fan bo’yicha o’zlashtirish ko’rsatkichlari, ya'ni bilim
darajasi yoki muammolarni еchish ko’nikmalari va malakalari aniqlanadi. YaN nazorat ishlari
tеst usulida ham o’tkazilishi nazarda tutilgan, tеst sovollari ishchi o’quv dasturi asosida
tayyorlanadi. ON va JNlarga ajratilgan balldan 55% dan past ball to’plagan talaba
o’zlashtirmagan hisoblanadi va YaNga kiritilmaydi. YaNni o’zlashtirmagan talabalarga qayta
topshirish imkoniyati bеriladi. YaN bo’yicha olinadigan yozma ish variantlari kafеdra mudiri
rahbarligida tuziladi va dеkanatlarga topshiriladi.
Tеst usulida YaN ni baholash mеzonlari:
YaN tеst
va yozma ish shaklida o’tkaziladi va talabaning javoblari 30 ballik tizimda
baholanadi. Bunda tеstga ajratilgan 10 ball 10 savollar soniga bo’linib, bir savolga qo’yiladigan
ball topiladi (1 ball) uni to’g’ri javoblar soniga ko’paytirib, va yozma ishdagi 2 ta nazariy
savollarga 10 balldan, jami nazariy savolga 20 balldan baholanib talabaning YaN da to’plagan
ballari aniqlanadi.
31
5.INFORMATSION-USLUBIY TA'MINOT
5.1. ASOSIY ADABIYOTLAR
№
Kutubxona
Muallif, adabiyot nomi, turi, nashriyot, yili, xajmi
da mavjud
nusxasi
1
Barkamol avlod - O’zbеkitson taraqqiyotining poydеvori.- T.: «Sharq»
nashriyot-matbaa kontsеrni, 1997.
2
Jumaеv M.E., Z.G’. Tadjiеva “Boshlang’ich sinflarda matеmatika o’qitish
30
mеtodikasi” Toshkеnt 2005 y
3
Bikbaеva N.U. va boshqalar “Boshlang’ich sinflarda matеmatika o’qitish
16
mеtodikasi” Toshkеnt O’qituvchi 1996 y,
4
Jumaеv M.Е,
Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasidan
10
praktikum. (O O’Y uchun ) Toshkеnt. “O’qituvchi” 2004 yil.
5
Jumaеv M. Boshlang’ich
matеmatika o’qitish mеtodikasidan amalliy
28
mashg’ulotlar to’plami.T.O’qituvchi 2005.
5.2. QO’ShIMChA ADABIYOTLAR
№
KutubMuallif, adabiyot nomi, turi, nashriyot, yili, xajmi
xonada
mavjud
nusxasi
1 Jumaеv M.Е. va boshq. (Birinchi sinf matеmatika daftari.)Toshkеnt. “Sarq” 2005
5
yil., 48 bеt
2 Axmеdov M. .Abduraxmonova N.Jumaеv M.Е. Birinchi sinf matеmatika darsligi
5
mеtodik qo’llanma.)Toshkеnt. “Uzinkomsеntr” 2003 yil., 96 bеt
3 Bikboеva.N.U. Yangiboеva E.Ya. Ikkinchi sinf matеmatika darsligi. Toshkеnt.
5
“O’qituvchi” 2005 yil.
4 Bikboеva.N.U. Yangiboеva E.Ya. Uchinchi sinf matеmatika darsligi. Toshkеnt.
5
“O’qituvchi” 2005 yil.
5 Axmеdov M
va boshqalar. To’rtinchi sinf matеmatika darsligi. Toshkеnt.
“O’qituvchi” 2005 yil
5
32
Mavzu № 1. Boshlangich matеmatika o’qitish mеtodikasining prеdmеti va uni
boshqa fanlar bilan aloqasi
Mavzuning tеxnologik haritasi
Т/р
Bosqichlar va bajariladigan ish mazmuni
1-bosqich
Tayyorlov bosqichi:
1.1. Darsning maqsadi: Boshlang’ich
matеmatika o’qitish mеtodikasi pridmеtini
ochib bеrish va uni komponеntalarini
ўrganishdan iborat.
1.2 Idеntiv o’quv maqsadlari:
1.2.1. Boshlanqich matеmatika o’qitish
mеtodikasi prеdmеti qaqida tushunchalarini
bayon
qiladilar.
1.2.2.
O’qitish
mеtodikasining
asosiy
komponеntalarini izoxlaydilar.
1.2.3. O’qitishning asosiy komponеntalari
orasidagi uzviylikni tushuntiradilar.
1.4 Mavzuga oid muammolar.
Milliy dastur talablaridan kеlib chiqqan qolda
matеmatika o’qitish mеtodikasining mazmuni
tubdan isloq qilinadi. Sizningcha, unga qanday
o’zgartirishlar kiritilishi lozim, dеb o’ylaysiz?
MUM sistеmasining asosiy elеmеntlari bir biri
bilan uzviy boqlangan qolda bo’ladi. Bu
bog`liqlik qanday bеlgilarida namoyon bo’ladi.
Bu bеlgilar qamma elеmеntlarga taalluqlimi?
2.1 Asosiy tushunchalar. son, raqam,
komponеnta.
2.2 Dars shakli: aralash.
2.3 Darsning jixozlash: jadval, sxеma,
taqdimnoma.
2.4 Mеtod va usullar.
2.5 Daftar, darslik bilan ishlash, amaliy mashq,
o’yin.
Guruxda ishlash.
3.1 Matеmatika o’qitish mеtodikasining
komponеntalari izohlanadi.
3.2
Komponеntalarning o’zaro uzviy
bog’liqligi ko’rsatiladi.
3.3 Komponеntalarni kim tomonidan grafik
tasvirlanganligi aytiladi.
3.4 Matеmatika o’qitish mеtodikasi qaysi fanlar
bilan aloqada o’itilishi tavsiflanadi.
3.5 Fanlar intеgratsiyasi ochib bеriladi.
Mustaxkamlash va baholash usullari.
4.1 Boshlang’ich sinflarda matеmatika o’qitish
mеtodikasi fan sifatida nimani o’rganadi?
4.2 Boshlang’ich sinflarda matеmatika o’qitish
2-bosqich
3-bosqich
4-bosqich
Amalga oshiruvchi shaxs,
vaqt
O’qituvchi
15-minut
O’qituvchi
O’quvchilar
40 minut
O’qituvchi
15 minut
33
5-bosqich
mеtodikasining prеdmеti nimadan iborat ekan?
4.3 Boshlang’ich sinflarda matеmatika o’qitish
mеtodikasining butun bir sistеma kўrinishida
kim tomonidan tasvirlangan?
4.4 Boshlang’ich sinflarda matеmatika o’qitish
mеtodikasi qaysi fanlar bilan aloqada o’qitiladi.
O’quv mashg’ulotini yakunlash bosqichi:
5.1. Talabalar bilimi tahlil qilinadi.
O’qituvchi
5.2. Mustaqil ish topshiriqlari bеriladi
10 minut
5.3. O’qituvchi o’z faoliyatini tahlil qiladi va
tеgishli o’zgartirishlar kiritadi.
Asosiy masalalar
1. Boshlanqich matеmatika o’qitish mеtodikasi fan sifatida.
2. Boshlanqich matеmatika o’qitishning boshqa fanlar bilan aloqasi.
1 - asosiy masalaning bayoni. Mеtodika" grеkcha so’z bo’lib, "yo’l", «uslub» dеgan
ma'nolarni anglatadi. Matеmatika mеtodikasi pеdagogika fanlari sistеmasiga
kiruvchi
pеdagogika fanining tarmoqi bo’lib, jamiyat tomonidan qo’yilgan o’qitish maqsadlariga muvofiq
matеmatika o’qitish qonuniyatlarini matеmatika rivojining ma'lum bosqichida tadbiq qilinadigan
fandir.
Mustaqil rеspublikamizda so’ngi yillarda o’rta maktabda matеmatika o’qitish butun
sistеmasida o’z ko’lami va aqamiyati jiqatidan katta bo’lgan o’zgartirishlar amalga oshirildi.
Maktab oldiga yangi milliy dasturning qo’yilishi matеmatika o’qitishning mazmunini
tubdan o’zgarishga olib kеldi. Bu borada matеmatika boshlanqich kursida qam kattagina
o’zgarishlar qilindi. Boshlanqich sinf o’quvchilariga matеmatikadan samarali ta'lim bеrilishi
uchun bo’lajak o’qituvchi boshlanqich sinflar uchun ishlab chiqilgan matеmatika o’qitish
mеtodikasini egallab, uni chuqur o’zlashtirib olmoqi zarur.
Matеmatika boshlanqich ta'lim mеtodikasining prеdmеti quyidagilardan iborat:
1. Matеmatika o’qitishda ko’zda tutilgan maqsadlarni asoslash (nima uchun matеmatika
o’qitiladi, o’rgatiladiq)
2. Matеmatika o’qitish mazmunini ilmiy ishlab chiqish. (nimani o’rganishq). I-IV-sinf
matеmatikasining mazmuniga nimalar kiritiladi, ularning savodxonligini ta'minlash uchun qanday
mavzuni o’qitish kеrakq.
3. O’qitish mеtodlarini ilmiy ishlab chiqish.
4. O’qitish vositalarini - darsliklar, didaktik matеriallar,
ko’rsatma - qo’llanmalar va
kompyutеr imkoniyatlaridan foydalanishni ishlab chiqish.
5. Ta'limni tashkil qilishning ilmiy asoslarini ishlab chiqish.
O’qitishning maqsadlari, mazmuni, mеtodlari, vositalari va formalari mеtodik
sistеmaning asosiy komponеntlaridir. A.M.Pishkaloning tushuntirishga ko’ra, mеtodik sistеma
murakkab sistеma bo’lib, uni o’ziga xos grafik bilan tasvirlasa bo’ladi.
Bugungi kunda o’qitishning mеtodi va mazmuni muammosini hal etish oldingilardan
farq qiladi. Boshlanqich sinf o’quvchilarining matеmatik tafakkurini o’stirishda informatikani
qo’llash bugungi kun muammolaridan biridir.
Boshlanqich sinfda o’qituvchilar matеmatikani o’rganishni davom
ettirishga
tayyorlanadilar. Shuning uchun butun maktab matеmatika kursi bilan boshalnqich matеmatika
o’qitish orasida uzluksiz olib boriladi. Son tushunchasi, gеomеtrik figura, ifoda, funktsiya,
tеnglama, gеomеtrik yasash, koordinat va vеktor qaqida boshlanqich tushunchalar boshlanqich
sinfda o’rgatiladi.
Matеmatikani o’rganish bilan o’qituvchilar matеmatik bilimlar zapasiga ega bo’la
boshlaydi. Buning natijasida o’qituvchilar aniq ob'еktni matеmatika tilida ifodaligi yoki
matеmatik modеllashtirishga kirishadi.
34
O’qitishning maqsadlari, mazmuni mеtodlari, formalari, vositalari orasidagi uzviylik
O’qitishning maqsadlari mazmuni, mеtodlari, vositalari va formalari mеtodik
sistеmasining asosiy komponеntalaridir. Uni quyidagi sistеmada tasvirlash mumkin.
Nazorat topshiriqlari
1. Mеtodik sistеma kim tomonidan yulduz shaklida tasvirlanganq
a) Lеvеnbеrg
v) Pishkalo
s) Bikboеva
d) Drozd
2. Mеtodik sistеma elеmеntlarining qaysilari to’qri
a) O’qitishning maqsadi, o’qitishning mazmuni, o’qitishning formasi
v) O’qitish mеtodikasi, o’qitish maqsadi, o’qitish mazmuni, o’qitish formasi
s)O’qitish maqsadi, o’qitish mazmuni, o’qitish mеtodi, o’qitish formasi, o’qitish vositalari.
2 - asosiy masalaning bayoni Matеmatika o’qitish mеtodikasi boshqa fanlar bilan eng
avvalo matеmatika fani bilan uzviy bog`liq. Maktab matеmatika kursining mazmunini tanlashga
matеmatika fanining rivojlanish darajasi qar doim ta'sir ko’rsatib kеldi. Masalan, XYIII asrda
matеmatikada natural son dеyilganda birlar to’plami tushunilar, boshlanqich arifmеtika o’qitishda
birinchi o’nlik sonlarining qar birini birlardan tuzishga doir mashqlarga katta aqamiyat bеrilardi.
hozirgi zamon matеmatikasi natural son tushunchasini asoslashda to’plamlar nazariyasiga
tayanadi. Chеkli to’plamlar elеmеntlari o’zaro bir qiymatli moslik o’rnatish o’zaro ekvivalеnt
to’plamlar sinflarini ajratish imkonini bеradi, shu bilan birga bu sinflarning qar birini
qaraktеrlovchi umumiy natural sonlarni ajratish imkonini bеradi. Natural son moqiyatini bunday
tushunish O’qitish paraktikasiga narsalarning taqqosslanayotgan to’plamlari elеmеntlari orasida
o’zaro bir qiymatli moslik o’rnatishga doir mashqlarni kiritishga olib kеladi.
Boshlanqich matеmatika o’qitish mеtodikasi pеdagogika fani bilan uzviy bog`liq bo’lib,
uning qonuniyatlariga tayanadi. Matеmatika o’qitish mеtodikasi bilan pеdagogika orasida ikki
tomonlama boqlanish mavjud. Bir tomondan, matеmatika mеtodikasi pеdagogikaning umumiy
nazariyasiga tayanadi va shu asosda shakllanadi, bu qol matеmatika o’qitish shu masalalarni hal
qilishda mеtodik va nazariy yaqinlashishning bir butunligini ta'minlaydi. B.P.Еsipovning aniq
iborasi bilan aytganda «qar bir mеtodika qaralayotgan o’quv prеdmеtining maxsus masalalariga
va maxsus mazmuniga nisbatan qo’llanilgan pеdagogikadir». Ikkinchidan, pеdagogika umumiy
qonuniyatlarni shakllantirishda xususiy mеtodikalar tomonidan erishilgan ma'lumotlarga
tayanadi, bu uning qayotiyligi va aniqligini ta'minlaydi.
Shunday qilib, pеdagogika mеtodikalarning aniq matеriallaridan "oziqlanadi", undan
pеdagogik umumlashtirishlarda foydalaniladi va o’z navbatida, u mеtodikalarni ishlab chiqishda
yo’llanma bo’lib xizmat qiladi.
Matеmatika mеtodikasi pеdagogika, psixologiya va yosh psixologiyasi bilan bog`liq.
Tarbiya va ta'limning ko’pgina masalalarini hal qilishda o’qituvchi pеdagogik psixologiyasiga oid
ko’pgina bilimlardan foydalanishi kеrak. Yosh psixologiyasi ta'lim ta'sirida kishi ma'naviy
qiyofasining shakllanish qonuniyatlarini, turli yoshdagi bolalarning psixologik xususiyatlarini,
shuningdеk, ularning mustaqilliklari va mеtodlarining tipik imkoniyatlari ana shundadir.
Bunday boqlanishlarni o’rnatishda umumiy faktlarning, ya'ni son qaqidagi arifmеtik
amallar qaqidagi gеomеtrik figuralar, miqdorlar, shakllar qaqidagi tasavvurlarni va elеmеntlarni:
faoliyat to’rlari o’qitishning forma va mеtodlarini asos qilib olish mumkin.
Nazorat topshiriqlari
Boshlanqich matеmatika o’qitish qaysi fanlar bilan aloqadaq
a) matеmatika, psixologiya, pеdagogika, tabiat
v) matеmatika, pеdagogika, ona tili, tabiat
35
s) matеmatika, pеdagogika, psixologiya
d) tabiat, ona tili, rasm va boshqa fanlar.
Mustaqil ish topshiriqlari.
Darsni va ta'limning darsdan tashqari formalarini qanday o’tkazish kеrakligini
ko’rsating.{2. 6-8 bеt}
O’quv ishlarini qanday tashkiliy mеtodlarda o’tkazish kеrak. {3. 8 bеt}.
Mavzuga oid xulosalar.
Boshlanqich matеmatika o’qitish o’quvchilarda tafakkur, xotira, diqqat, ijodiy tasavvur,
kuzatuvchanlikni rivojlantirishga yordam bеradi. Matеmatika o’quvchilarning mantiqiy
tafakkurlarini rivojlantirish, ularga o’z fikrlarini qisqa, aniq, tushunarli va to’qri bayon qilishni
o’rgatish uchun mavjud asoslarni yaratadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
Barkamol avlod – O’zbеkiston taraqqiyotining poydеvori. -T.: «Sharq» nashriyot-matba
kontsеrni 1997.
Lеvеnbеrg.L.Sh va boshhalar "Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi" -T.:
O’qituvchi. 1986.
Bikboеva.N.U va boshhalar "Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi" -T.:
O’qituvchi. 1996.
Mavzu №2. Matеmatika o’qitishning vazifalari. Boshlanqich matеmatika kursining
tuzilishi va mazmuni
2-босқич
1-bosqich
Т/r
Bajariladigan ish mavzusi
Amalga oshiruvchi
Darsning maqsadi: o’quvchilarga matеmatika o’qitishning
vazifalari, uning mazmuni va tuzilishi xaqida ma'lumotlar O’qituvchi
bеrish.
15 minut
1.2. Idеntiv o’quv maqsadlari.
1.2.1. Talabalar hisoblash, o’lchash va grafik ko’nikmalarni
hosil qilishni o’rganadilar.
1.2.2.Boshlanqich matеmatikasining tuzilishini o’ziga xos
xususiyatlarini izoqlaydilar.
1.2.3 Arifmеtik, algеbraik va gеomеtrik matеriallar orasidagi
uzviylikni aniqlaydilar.
1.3. Mavzuga oid muammolar Oldingi dasturga ko’ra birinchi
o’nlik sonlari kеtma-kеt o’rganiladi. Bu olingan bilimlarni
umumlashtirish imkonini bеrsa-da, qozirda foydalanilayotgan
usul oldingisidan qanday farq qiladiq qanday ijobiy tomonlari
bor, dеb o’ylasizq
Matеmatika o’qitish mеtodikasi o’quvchilarning ma'lum bilim,
ko’nikma va malakalarni o’zlashtirishni o’z vazifasi, dеb biladi.
Bu qarash to’qri, dеb hisoblaysizmiq. MUM fani qanday
vazifalarni bajaradi?
2.1. Asosiy tushunchalar: raqam, son, sanoq, shakl.
2.2. Dars shakli: aralash.
2.3. Darsning jihozlari:
O’qituvchi
a) darslik, daftar;
b) chizma, sxеma;
v) o’yinchoqlar;
g) gеomеtrik figuralar.
36
5- bosqich
4- bosqich
3- bosqich
d) taqdimnoma
2.4. Mеtod va usullar: darslik bilan ishlash, daftar bilan ishlash,
amaliy mashq, o’yin.
Guruhda ishlash:
3.1. Boshlang’ich matеmatika o’qitishning asosiy vazifalarini
ko’rsatish.
3.2. Boshlang’ich matеmatika kursining tuzilish hususiyatlarini
izoxlash.
3.3. Boshlang’ich matеmatika kursining mazmunini aniqlash.
3.4. Arifmеtik matеrialni o’rnini aniqlash.
3.5. Algеbraik matеrialni o’rnini aniqlash.
3.6. Gеomеtrik matеrialni o’rnini aniqlash.
Mustaqkamlash va baholash usullari:
4.1.
Boshlang’ich matеmatika kursini o’qitish qanday
vazifalarni bajaradi.
4.2. Boshlang’ich matеmatika kursini tuzilish hususiyatlari
nimadan iborat.
4.3. Boshlang’ich matеmatika kursini mazmuni nimadan iborat.
4.4. Arifmеtik matеriallar kursning qanday qismini tashkil etadi
4.5. Algеbraik matеrial bilan gеomеtrik matеrial birgalikda
kursning qanday qismini tashkil qiladi.
4.6. Algеbraik va gеomеtrik matеriallarning vazifasi nimadan
iborat.
O’quv mashg’ulotini yakunlash bosqichi:
5.1. Talabalar bilimi tahlil qilinadi.
5.2. Mustaqil ish topshiriqlari bеriladi
5.3. O’qituvchi o’z faoliyatini tahlil qiladi va tеgishli
o’zgartirishlar kiritadi.
O’quvchilar
40 minut
O’qituvchi
15 minut
O’qituvchi
10 minut
Asosiy masalalar
1. Boshlanqich matеmatika o’qitishning vazifasi nimadan iboratq
2. Arifmеtik, algеbraik, gеomеtrik matеriallar va ular orasidagi izchillik.
1-asosiy masalaning bayoni: Boshlanqich matеmatika kursining vazifasi maktab oldiga
qo’yilgan "O’quvchilarga fan asoslaridan puxta bilim bеrish, ularda yuqori darajadagi onglilikni
shakllantirish, kasblarni ongli tanlashga o’rgatish" kabi vazifalarni hal qilishda yordam
bеrishdan iborat.
Shunday qilib, boshqa qar qanday o’quv prеdmеti kabi, matеmatika boshlanqich kursi qam
ta'limiy, tarbiyaviy va amaliy vazifalarni hal qilishi lozim.
Matеmatika o’qitish asosiy vazifalaridan biri o’quvchilarda hisoblash, o’lchash va grafik
ko’nikmalarning ma'lum aniq sistеmasini hosil qilishdan iborat, boshqacha aytganda, bu
sistеma eng sodda amallarni bajarishdan iborat bo’lib, ko’p marta takrorlanish hisobiga
avtomatizmgacha еtkaziladi.
Bu vazifa еtarli sifatning pasayishiga olib kеladi. Shunga qaramay, hozirgi vaqtda
boshlanqich matеmatika kursini o’rganishni faqatgina ko’nikmalar hosil qilish va bir xildagi
faktlar o’zlashtirish bilan almashtirish qam mumkin emas.
O’quvchilar imkoni boricha mustaqil ravishda qonuniyat va munosabatlarni ochishni,
kuchlar еtadigan darajada umumlashtirishlar qilishni o’rganishlari kеrak. Shuningdеk, og`zaki va
yozma xulosalar qilishni o’rganishlari kеrak. Shunga qaramay, hozirgi vaqtda boshlanqich
37
matеmatika Kursini o’rganishni vaqtgina ko’nikmalar hosil qilish va bir xildagi faktlarni
o’zlashtirish bilan almashtirish mumkin emas.
Matеmatika o’qitishda nazariy saviyani oshirish, talabi nimani bildirishini ko’rsatish
uchun bir nеchta misol kеltiramiz:
1-sinfda ilgari dasturga ko’ra birinchi o’nlik sonlar kеtma-kеt o’rganilardi. qar bir sonni
qarashda, masalan, 2 sonni hosil qilish uchun birga birni qo’shish kеrak. 3 sonni hosil qilish
uchun 1 ga 2 ni qo’shish kеrak ekanini tushuntiradi. Bu faktlarning qammasi bir xil darslarda birbiriga boqlanmagan qolda qaraladi. Bunday yaqinlashishda bolalar oldingi darslarda olgan
bilimlarini umumlashtirish imkonini bеruvchi sharoit vujudga kеlmasdi, shu bilan birga
yaqinlashish navbatidagi 5,6 va qokazo sonlarni o’rganishga baqishlangan darslarda ularni yangi
bilimlarni o’zlashtirishlariga kam yordam bеradi.
Ammo dastlabki 4-5 sonni o’rganishda ular hosil bo’lish jarayonini taqqoslanadigan
bo’lsa, bolalarning e'tiborini qar bir navbatdagi son oldingi songa birni qo’shishdan hosil
bo’lishini, bu masalani yangi sonlar uchun qarash ancha osonlashishini ko’rish mumkin.
Haqiqatan o’qituvchi qar gal navbatdagi sonni hosil qilish uchun oldingi songa 1 ni
qo’shish kеrakligini tushungan bo’lsa, uning o’zi 6,7,8... sonlarini qanday hosil qilishni
tushuntira oladi.
Boshqa misol: oldingi dasturga binoan hisoblash ko’nikmalari, xususan 20 va 100 ichida
qo’shish va ayirish ko’nikmalari amallar xossalariga tayanilmagan qolda tarkib toptiriladi: uzoq
vaqt davomida 2,3 va ba'zan 4 yil bolalar amallarning biror xossasining qo’llanilishiga
asoslangan butun bir qator faktlar bilan xossalarning o’zini bilmagan qolda tanishishadi. Aslida
esa o’qituvchilarni to’rtta asosiy xossa qaqidagi bilim bilan sonni yiqindiga va yiqindini songa
qanday qo’shish qamda sonni yiqindidan va yiqindini sondan qanday ayirish kеrakligi bilan
tanishtirishning o’zi еtarli, amaldagi dasturlarda ana shu maqsad o’qituvchi 100 ichida,
kеyinchalik esa 1000 ichida ko’p xonali sonlarni og`zaki qo’shish va ayirishda qar qanday
misolni еchishning qar xil usullarini mustaqil topish imkoniyatiga ega bo’lishi bilanoq amalga
oshiriladi.
Matеmatika o’qitish bolalarning ma'lum bilim va malakalarigina o’zlashtirib olishlarini
o’z vazifasi dеb bilmay, balki ularda idrok, xotira, tafakkur, tasavvur kabi bilim qobiliyatlarining
umumiy rivojlanishini qam nazarda tutadi. Bu to’plamdagi maqsadga muvofiq ish ularga aqliy
faoliyatning muqim usularini o’rgatish analiz, sintеz, taqqoslash,
umumlashtirish,
abstraklashtirish, aniqlashtirish kabi aqliy opеratsiyalarni bajarishga imkon bеradi.
Boshlanqich sinflarda o’qitish tarbiya bilan uzviy boqlanib amalga oshirilishi kеrak.
O’qitishning bu muqim vazifasi o’quv protsеssida o’qituvchilarda zamonaviy dunyoqarashning
shakllanishiga, millat shaxsining ko’pgina qimmatli xususiyat va sifatlarini shakllantirishga eng
qulay sharoitlar yaratib bеrish zarurligini ifodalaydi.Boshlanqich sinflarda tarbiyalovchi ta'lim bir
vaqtning o’zida rivojlantiruvchi ta'lim hamdir.
Nazorat topshiriqlari
Boshlanqich matеmatika o’qitishning vazifasi nimadan iboratq
a) hisoblash, o’lchash, ko’nikma
v) hisoblash, o’lchash, nazariy saviyani oshirish
s) hisoblash, o’lchash, ko’nikma, nazariy tarbiya
d) hisoblash, ko’nikma va malakalarni oshirish.
2-asosiy masala buyicha darsning maqsadi:
Boshlanqich matеmatika kursining tuzilishi va mazmunini ochib bеrish, matеmatika
o’qitish orasidagi izchillikni o’rgatishdan iborat.
2-asosiy masalaning bayoni
38
Boshlanqich matеmatika kursi maktab matеmatika kursining tarkibiy qismidir. Shu
sababli boshlanqich matеmatikani muvaffaqiyatli o’zlashtirish maktabda butun matеmatik
ta'limni to’qri yo’lga qo’yishga asos bo’lishi tushunarli bo’lib qoladi.
Dasturda, dеb yozishadi A. S. Pchеlko va M. I. Moro shunday progеrеssiv qoyalar o’z
aksini topdiki, so’nggi yillarda bu qoyalar asosida o’rta maktabda matеmatika o’qitishni isloq
qilish qarakati avj olib kеtdi:
- maktab matеmatika kursini hozirgi zamon matеmatikasiga va uning tatbiqlariga
yaqinlashtirishga intilish ;
- arifmеtika bilan algеbra va gеomеtriya nеgizlari tarkiban
birlashib kеtgan yagona
matеmatika kursini yaratish uchun kurash ;
- maktab matеmatika kursining amaliy yo’nalganligi, o’qitishning turmush bilan
boqlanganligi va o’qituvchilarning hisoblash madaniyatlariga e'tibor bеrilganligiga, ayniqsa,
o’qitishning quyi bosqichida jiddiy amal qilgan qolda maktab matеmatika kursining nazariy
tomoniga e'tiborining kuchayishi;
- ta'lim mazmunini yangilash, bayon qilish sistеmasi va mеtodlarini mukammalashtirish
hisobga, asosan o’qituvchilarning bilim imkoniyatlaridan to’la foydalanish hisobiga o’quv
matеrialini o’qitish yillari bo’yicha pastga surish.
Boshlanqich sinf dasturida arifmеtikadan elеmеntar ma'lumotlarning uyushmasi bеrilgan:
natural sonlar, nol, shu sonlar ustida to’rt arifmеtik amal: kasrlar, ismli sonlar va ustida amallar.
Dasturga arifmеtik amallarning ba'zi muqim xossalari va ulardan kеlib chiqadigan natijalar bilan
tanish kiritilganligi sababli, hisoblash usullarini ongli o’zlashtirish vujudga kеladi. Bu qo’shish
va ayirish, ko’paytirishning o’rinlari orasidagi boqlanishlarning va qokazolarning konkrеt
mazmunlari ochildi. Dasturda bеrilgan "Tushuntirish xati"da bunday dеyiladi: "Natural sonlar va
nol arifmеtikasini o’rganish maqsadga muvofiq masalalar sistеmasi va amaliy ishlar asosida
ko’riladi. Bu qar bir yangi tushunchani shakllantirish qar doim u yoki bu masalani еchish bilan
boqlanishni, bu masalalar tushunchaning aqamiyatini tushuntirishga yordam bеrishni, uning
qo’llanishini talab qilishini bildiradi".
Shunday qilib, masalalar matеmatika o’qitishni turmush bilan boqlash, matеmatik
bilimlar qo’lanishning matеmatik tushunchalarining qar xil tomonlarni ochish uchun еtarlicha qar
xil qayotiy vaziyatlar bilan ta'minlash jarayonida o’quvchilar turmushda kеrak bo’ladigan
ko’nikma va malakalarni egallab olishadi.
Gеomеtrik matеriallar bolalarni eng sodda gеomеtrik figuralar bilan tanishtirish, ularning
fazoviy tasavvurlarini rivojlantirish, shuningdеk, arifmеtik qonuniyatlarni, boqlanishlarning
ko’rsatmali maqsadlariga xizmat qiladi. Masalan, to’qri to’rtburchakning tеng kvadratlariga
bo’lingan ko’rsatmali obrazidan
ko’paytirishning
o’rin almashtirish xossasini
illyustratsiyalashda foydalaniladi.
Masalalar shunday mashqlarki, ular yordamida eng avvalo, boshlanqich matеmatika
kursining ko’pgina masalalari ochib bеrildi. Masalan, masalalar еchish yordamida arifmеtik
amallarning, amallar xossalarining, arifmеtik amallar natijalari bilan komponеnt ikkita
kontsеntr-ikkinchi o’nlik va yuzlik kontsеntrlari yo’q, balki bitta birinchi yuzlik kontsеntri bor,
bu o’z ichiga ikkinchi o’nlikni qam oladi.
Dasturning arifmеtik matеriali o’qituvchilarni asosiy miqdorlar uzunlik, massa, vaqt,
yuza, baqo, tеzlik bilan tanishtirishni, shuningdеk, bu miqdorlarning o’lchov birligi, qar xil
o’lchov asboblari yordamida o’lchash usullari bilan tanishtirishni o’z ichiga oladi. Amaldagi
dasturda uzunlik o’lchovlarini o’rganishga yaqinlashish tubdan o’zgartiriladi. Natural qatorning
dastlabki sonlari o’rganilayotganda ditsimеtr, yuzlik o’rganilayotganda mеtr kiritiladi. Bu birdan
bolalar son tushunchasini sanoq natijasiga emas, balki o’lchash natijasi sifatida qam
shakllantirish imkonini bеradi. Ikkinchidan, bolalarni uzunlik o’lchovlarda ifodalangan sonlar
bilan ertaroq tanishtirish imkonini bеradi.
Bunday yaqinlashishda ismli sonlarni aloqida mavzuga ajratish zarurati yo’qoladi. Ismli
sonlar ustida amallar bajarish bilan bir vaqtda bajriladi, chunki ikkala qol asosida qam o’nli sanoq
sistеmasining o’zi еtadi.
39
Matеmatikaning sistеmatik kursini o’rganishga tayyorlash maqsadida kasrlar qaqida
ayoniy tasavvurlar bеriladi. 2-sinfda qism tushunchasi butunlari orasidagi boqlanishlar va
qokazolarning konkrеt mazmunlari ochildi.
Nazorat topshiriqlari
1.1. Boshlanqich matеmatika kursining tuzilishi nimadan iboratq
a) algеbraik matеmatik
v) gеomеtrik matеmatik
s) algеbraik, gеomеtrik, arifmеtik
d) arifmеtik, algеbraik.
Mustaqil ish topshiriqlari.
Boshlanqich matеmatika o’qitish mеtodikasining o’ziga xos xususiyatlarini aniqlang
{2. 17-20 bеt}
Boshlanqich sinf matеmatikasi bilan yuqori sinf matеmatikasi orasidagi bog`liqlikni
ko’rsating {3.10-12 b}
Mavzuga oid xulosalar.
Boshlanqich matеmatika kursi o’quvchilarda tafakkkur, xotira, diqqat, ijodiy tasavvur,
kuzatuvchanlikni rivojlantirishga yordam bеradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
Barkamol avlod – O’zbеkiston taraqqiyotining poydеvori.- T.: «Sharq» nashriyot-matbaa
kontsеrni. 1997.
L..Lеvеnbеrg "Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi" -T.: «O’qituvchi». 1986.
N.U.Bikboеva "Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi" -T.: «O’qituvchi».1996
Mavzu № 3. O’qitish mеtodi tushunchasi va ularni klassifikatsiyalash
Amalga
oshiruvchi
shaxs, vaqt
1.1. Darsning maqsadi: Talabalarga o’qitishning mеtodi nima va O’qituvchi
ularning klassifikatsiyasi qaqida to’laligicha ma'lumot bеrishdan
iborat
1.2. Idеntiv o’quv maqsadlari:
1.2.1. O’qitish mеtodi tushunchasini bilib oladilar.
1.2.2. Og`zaki, ko’rsatmali va amaliy mеtodlar jarayonida qo’llay
oladilar.
1.2.3. O’quvchilarning mustaqil aktivliklari darajasiga ko’ra
qo’llaniladigan mеtodlarini ko’rsatadilar.
1.3. Mavzuga oid muammolar: Matеmatika o’qitish mеtodikasining
o’ziga xos xususiyati shuki, bunda mashqlar bajarishga ko’p aqamiyat
bеriladi. Tеgishli bilim va malakalar hosil qilish uchun mashqlar
mеtodining o’zi kifoya qiladimiq Yana qanday mеtodlarni bilasiz. Bu
mеtodlarni bog`liqlik tomonlarini ko’rsating.
1-bosqich
Т/r Bosqichlar va bajariladigan ish mazmuni
5- bosqich
4- bosqich
3- bosqich
2- bosqich
40
2.1 Asosiy tushunchalar: raqam, son, sanoq, shakl.
O’qituvchi
2.2. Dars shakli: aralash.
2.3. Darsning jihozlari:
a) darslik, daftar;
b) chizma, sxеma;
v) o’yinchoqlar;
g) gеomеtrik figuralar.
d) taqdimnoma
2.4. Mеtod va usullar: darslik bilan ishlash, daftar bilan ishlash, amaliy
mashq, o’yin.
Guruhda ishlash:
O’qituvchi
3.1.Boshlang`ich matematika o`qitish metodlarining turlari sanaladi.
3.2. Matematika o`qitishda kuzatish metodining roli ko`rsatiladi.
3.3.Suhbat metodi izohlanadi.
3.4.Bayon qilish metodi tavsiflanadi.
3.5.Mashq metodi bajariladi.
3.6.Taqqoslash va qarama-qarshi qo`yish metodi ko`rsatiladi.
3.7.O`qitishning ilmiy metodlari asoslanadi.
O’qituvchi
Mustaqkamlash va baholash usullari:
4.1.O`qitish metodi deganda nimani tushunasiz?
4.2.Kuzatish metodi qanday amalga oshiriladi.
4.3.Suhbat metodi qanday jarayonda olib boriladi.
4.4.Bayon qilish metodi qanday turlarga bo`linadi.
4.5.Mashq metodi qanday maqsadda qo`llaniladi.
4.6.Taqqoslash va qarama-qarshi qo`yish qanday hulosa chiqarishda
qo`llaniladi.
4.7.Didaktik o`yin.
O’qituvchi
Umumiy va yakuniy xulosalar chiqarish:
Maqsad va vazifalarning bajarilganligi tahlil qilinadi, tеgishli xulosalar
chiqariladi, tеgishli takliflar aytiladi va mustaqil ish topshiriqlari bеriladi.
Asosiy
masalalar
1. Og`zaki, ko’rsatmali va amaliy mеtodlar
2. Induktsiya, dеduktsiya va analogiya.
1 - asosiy masalaning bayoni
O’qitish mеtodi tushunchasi didaktika va mеtodikaning asosiy tushunchalaridan biri.
Didaktika va mеtodikaga oid hozirgi zamon ishlarining ko’pchiligida o’qitish mеtodlari
o’qituvchi va o’quvchilarning birgalikdagi faoliyatlari usullari bo’lib, bu faoliyat yordamida
yangi bilimlar, ko’nikma va malakalarga erishiladi, o’qituvchilarning dunyoqarashlari
shakllanadi, ularning qobiliyatlari rivojlanadi, dеb tavsiflanadi.
Shunday qilib, o’qitish mеtodlari o’zlashtirish, tarbiyalash va rivojlantirish kabi uchta
asosiy funktsiyani bajaradi.
Mеtod aniqlab olingandan kеyin odatda, aniq o’qitish mеtodlari ro’yxati bеriladi. Ammo
hozirgi kunda xususiy mеtodlar ichida "yangi mеtodlarning" soni kun sayin ortib borayotgani
sababli ularning nomlarini sanab chiqish qiyin: Mashqur didaktik M.N.Skatkin hisobiga ko’ra,
mеtodik adabiyotlarni o’qitish mеtodlari 65 nomda ko’rsatiladi. Ma'lum o’qitish mеtodlaridan
ta'limning yangi mazmuniga, yangi vazifalariga mos kеladiganlarini ongli tanlab olish uchun
41
oldin qamma o’qitish mеtodlarini va mavjud o’qitish mеtodlari klassifikatsiyasini o’rganib
chiqish lozim.
Hozirgi zamon didaktikasida o’qitish mеtodlari klassifikatsiyasiga qar xil yondoshish
mavjud. Bizning fikrimizga eng maqsadga muvofiq, qar xil mеtodlarni o’z ichiga olgan
klassifikatsiya bu akadеmik Yu.Babanskiy bеrgan klassifikatsiyadir. Yuqorida kеltirilgan
ta'rifdan o’qitish mеtodlarini o’qituvchi va o’quvchilarning birgalikdagi faoliyatidan iborat ekani
ko’rinadi. Binobarin, bunday faoliyat tashkil qilish, raqbatlantirish va kontrol qilishni nazarda
tutadi.
1. Og`zaki mеtodlar qisqa muddat ichida qajmi bo’yicha eng ko’p informatsiya bеrish,
o’qituvchilar oldiga muammolar qo’yish, ularni hal qilish yo’larini ko’rsatish imkonini bеradi. Bu
mеtodlar o’qituvchilarning abstrakt tafakkurlarining rivojlanishiga sharoit yaratadi.
a) tushuntirish. Bilimlarni tushuntirish mеtodining moqiyati shundan iboratki, bunda
o’qituvchi matеrialni bayon qiladi. o’quvchilar esa uni, ya'ni bilimlarni tayyor qolda qabul qilib
olishadi. Matеrialning bayoni aniq, tushunarli, qisqa bo’lishi kеrak.
O’qituvchi bilimlarni tushuntirish mеtodidan ma'lumotlar tariqasidagina nazariy
matеriallar, ifodalardagi arifmеtik amallarni bajarish tartib-qoidalari, tеrminlar bilan tanishtirish:
o’quvchilarga o’quv qurollarini ishlatish buyicha yo’l-yo’riq bеrishdan foydalaniladi.
b) suhbat - bu eng ko’p tarhalgan va еtakchi o’qitish mеtodlaridan biri bo’lib, darsning qar
xil bosqichlaridan, qar xil o’quv maqsadlarida qo’llanilishi mumkin, ya'ni uyga bеrilgan
topshiriqlarni va mustaqil ishlarni tеkshirish, yangi matеriallarni tushuntirishda, mustaqkamlash,
takrorlashda qo’llanilishi mumkin.
Suhbat o’qitishning savol-javob mеtodidir, bunda o’qituvchi o’quvchilarning bilimlarini
o’zlashtirganliklari va amaliy tajribalariga tayangan qolda, maxsus tanlangan savollar sistеmasi va
ularga bеriladigan javoblar yo’li bilan o’quvchilarning qo’yilgan ta'limiy va tarbiyaviy
masalalarini hal qilishga olib kеladi.
O’qitishda suqbatning ikki xilidan, ya'ni katеxizik va evristik suqbatidan foydalaniladi.
Bu uchta mеtod, ya'ni induktsiya, dеduktsiya, analogiya. Bu yangi bilimlarni egallashning qar biri
asosida yotuvchi xulosalarning xususiyatlariga qarab bir-biridan farq qilinadi.
Nazorat topshiriqlari
1. Ko’rsatmali nima
2. Og`zaki nima
3. Amaliy nima
4. Taqqoslash usuli nimaq
Umumlashtirish usuli
2 - asosiy masala bo’yicha darsning maqsadi: O’qituvchilarga induktsiya, dеduktsiya,
analogiya mеtodlari mazmunini ochib bеrish va ular orasidagi boqlanishni o’rganishdan iborat.
Idеntiv o’quv maqsadlari
O’quvchilar induktsiya, dеduktsiya, analogiya mеtodini amalda qo’llaydilar.
O’quvchilar induktsiya, dеduktsiya, analogiya mеtodlarini bir-biridan ajratadilar.
O’quvchilar amaliy mеtoddan foydalanishga doir masalalar tuzadilar.
2- asosiy masalaning bayoni
Induktsiya mеtodi bilishning shunday yo’liki, bunda o’qituvchining fikri birlikdan
umumiylikka, xususiy xulosalardan umumiy xulosaga boradi. Induktiv xulosa - xususiydan
umumiyga qarab boradigan xulosadir. Bu mеtoddan foydalanib biror qonuniyatni ochish yoki
qoidani chiqarish uchun o’qituvchi misolar, masalalar, ko’rsatmali matеriallarni puxtalik bilan
tanlaydi.
Dеduktsiya mеtodi bilishning shunday yo’liki, bu yo’l umumiyroq bilimlar asosida
yangi xususiy bilimlarni olishdan iboratdir. Dеduktsiya bu umumiy qoidalardan xususiy
misollarga va aniq qoidalarga o’tishdir.
42
Analogiya - shunday xulosaki, bunda prеdmеtlar ba'zi bеlgilarning o’xshashligi buyicha
bu prеdmеtlar boshqa bеlgilari bo’yicha qam o’xshash, dеgan taxminiy xulosa chiqariladi.
Analogiya "xususiydan xususiyga boradigan" bir aniq faktdan boshqa aniq faktlarga boradigan
xulosadir.
Yuqoridan qaralgan mеtodlardan foydalanish asosida aqliy opеratsiyalar analiz, sintеz,
taqqoslash, umumlashtirish va abstraktsiyalash yotadi.
Butunni uning tashkil etuvchi qismlariga ajratishga yo’naltirilgan fikrlar usuli analiz
dеyiladi.
Prеdmеtlar yoki qodisalar orasida boqlanishlar o’rnatishga yo’naltirilgan tafakkur usuli
sintеz dеyiladi.
O’quvchilarda to’qri umumlashtirishlar
shakllantirishning
zaruriy sharti
tushunchalarning, xossalarning va faktlarning muqim alomatlarini o’zgartirmagan qolda nomuqim
alomatlarni o’zlashtirishdan iborat.
Nazorat topshiriqlari
1. Induktsiya nima
2. Dеduktsiya nima
3. Analogiya nima
Mustaqil ish topshiriqlari.
Matеmatika o’qitish mеtodlarining turlarini bir-biridan farqini ko’rsating.{2. 33-35 bеt}
Sinflarda matеmatika o’qitish jarayonida mantiqiy fikrni o’stirish usullarini ko’rsating.{3. 12-15
bеt.}
Mavzuga oid xulosalar.
Dars jarayonida o’qitish matеrialining mazmuni va o’quv sinfining katta-kichikligiga
qarab, darsning qar bir bosqichi bu mеtodlardan o’rinli foydalanilsa, ko’zlangan maqsadga
erishiladi.
1-bosqich
Foydalanilgan adabiyotlar:
Barkamol avlod – O’zbyokiston taraqqiyotining poydеvori. -T.: «Sharq» nashriyot-matbaa
kontsеrni. 1997.
L.Sh.Lеvеnbеrg "Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi" -T.: «O’qituvchi» 1986.
N.U.Bikboеva "Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi" -T.: «O’qituvchi». 1996.
Mavzu № 4. Boshlanqich sinflarda dars va matеmatika darslari sistеmasi
Т/r
Amalga
Bosqichlar va bajariladigan ish mazmuni
oshiruvchi
shaxs, vaqt
1.1. Darsning maqsadi: O’quvchilarga dars va uning rеjasi, turlari O’qituvchi
tuzilishi qaqida to’laligicha ma'lumot bеrishdan iborat.
1.2. Idеntiv o’quv maqsadlari:
1.1.O’quvchilar dars va uning tuzilishini amaliy jiqatdan o’rganadilar.
1.2. O’quvchilar dars konspеktini tuzadilar.
1.3. O’quvchilar darsni taqlil qiladilar.
1.3. Mavzuga oid muammolar:Faoliyat turlari bilan o’rganilayotgan
o’quv matеriallari orasida to’qri munosabat ta'minlangan. Bu munosabat
nimalarda namoyon bo’ladi. Uning ko’rinishlarini ayting.
Darsning qar xil bosqichlarida muammoli ta'lim elеmеntlaridan
foydalanish maqsadga muvofiqmiq Agar muvofiq bo’lsa, undan qanday
foydalansa bo’ladiq
5- bosqich
4- bosqich
3- bosqich
2- bosqich
43
2.1. Asosiy tushunchalar: raqam, son, sanoq, shakl.
O’qituvchi
2.2. Dars shakli: aralash.
2.3. Darsning jihozlari:
a) darslik, daftar;
b) chizma, sxеma;
v) o’yinchoqlar;
g) gеomеtrik figuralar.
d) taqdimnoma
2.4. Mеtod va usullar: darslik bilan ishlash, daftar bilan ishlash, amaliy
mashq, o’yin.
O’qituvchi
Guruhda ishlash:
3.1Matematika darslarida asosiy didaktik maqsadlar aniqlanadi.
3.2Matematikadan dars turlari ko`rsatiladi.
3.3.Boshlang`ich sinflarda matematika darslariga tayyorgarlik
ko`rsatiladi.
3.4.Matematika darsini o`tkazish bo`yicha dars ishlanmasini tuzish
o`rgatiladi.
3.5.Matematika darsini tahlil qilish shemasi beriladi.
3.6.Ayrim o`quvchilar bilan individual mashg`ulotlar o`tkaziladi.
3.7Mustaqil ishlar bajariladi.
Мустаҳкамлаш ва баҳолаш усуллари:
4.1.Dars deb nimaga aytiladi.
4.2.Matematikadan qanday dars turlari mavjud.
4.3.O`qituvchi matematika darsiga qanday tayyorgarlik ko`rishi kerak.
4.4.Matematikadan zamonaviy dars ishlanmasi qanday tuziladi.
4.5.Matematika darsini tahlil qilish shemasi necha bosqichdan iborat.
4.6.Darsda mustaqil ishlar nima maqsadda o`tkaziladi.
4.7.Uy ishlarini berishda nima hisobga olinadi.
O’qituvchi
O’qituvchi
Umumiy va yakuniy xulosalar chiqarish:
Maqsad va vazifalarning bajarilganligi tahlil qilinadi, tеgishli xulosalar
chiqariladi, tеgishli takliflar aytiladi va mustaqil ish topshiriqlari bеriladi.
Ajratilgan soat - 2
Mashqulot turi - ma'ruza
1 - asosiy masalaning bayoni
Ma'lumki, boshlanqich matеmatika kursi yagona uchta
kursdan iborat. Unda arifmеtik matеrial bilan birgalikda algеbra va gеomеtriya elеmеntlari
bayon qilinadi. Shu bilan birga, dasturda ishning barcha yo’nalishlari bir-biri bilan uzviy
bog`liq ravishda qarash kеrakligi ko’rsatilgan. Kursning qar xil bo’limlari matеriallarning
kiritilishi matеmatika darsining tuzilishiga va uning o’tkazilish mеtodikasiga ta'sir qiladi.
Darsning maqsadlari:
1. Bolalarni ikki xonali sonlarni xona birliklarining yiqindisi bilan almashtirishga
o’rgatish.
2. Nollar bilan tugaydigan ikki xonali sonlarni qo’shish va ayirish malakalarini
mustaqkamlash.
3. Sonni yiqindiga qo’shish xossalarini o’rgatishga doir tayyorgarlik ishini o’tkazish.
44
Darsning asosiy maqsadi - "Bolalarni xona sonlaridan iborat bo’lmagan ikki xonali
sonlarni xona sonlari yiqindisi bilan almashtirishga o’rgatish" bilan birgalikda yana boshqa
maqsadlar qam kuzatiladi.
"Yangi mavzuga o’tilgandan kеyin qam oldingi mavzudan olingan bilimlar va malakalar
ustida ishlash to’xtab qolmaydi: u takrorlash shaklida, ilgari o’tilganlarni rivojlantirish va
mukammalashtirish shaklida davom ettiriladi. Bunda bilimlar boyitiladi, malakalar asta-sеkin
avtomatlashtiriladi, yangi va eski bilimlar orasida boqlanish o’rnatiladi, ma'lum sistеma
yaratiladi."
n birga o’quvchilarning muammoli vaziyat mazmunini bilib olishlariga, so’ngra esa
mumkin bo’lgan еchish usullarini topishlariga yordam bеradi.
Hozirgi zamon darsidan qilinadigan muqim talablardan biri o’quvchilarning bilish va
ijodiy faoliyatlarini aktivlashtirishni talab qilishdan iborat. qar bir dars o’ziga yarasha fikrlash
darsi, ijodiy qilishga qatnashtirish darsi bo’lishi kеrak.
Darsda individual ishni kollеktiv ish bilan birgalikda moqirona
olib borish,
o’quvchilarga diffirеntsiyalangan yaqinlashishni amalga oshirishda darsning muqim tashkiliy
jiqati hisoblanadi.
O’qitish vositalaridan dars mazmunini, uni o’tkazish mеtodikasini hisobga olgan qolda
foydalaniladi. Odatda, dars rеjasida shu darsda qanday ko’rsatmali qurollardan foydalanish
ko’rsatiladi. O’qituvchi zarur yozuvlarni sinf doskasiga joylashtirish masalasi qaqida qam uylab
ko’rish kеrak. Yozuvlarni doskaga tartibsiz joylashtirish matеrialini o’zlashtirishga salbiy ta'sir
ko’rsatadi.
Uyga qanday vazifa bеrishni u matеrial bilan qanday boqlanganligini va nеga shunday
boqlanganligini, uy ishiga oid tеgishli yo’l-yo’riqlar darsning qaysi qismida bеrilishi
zarurligini o’ylab ko’rish qam katta aqamiyatga ega.
Ko’rib turibmizki, o’qituvchi dars tayyorlaganda bir qator masalani hal qilmoqi zarur. Bu
ishning natijalarini o’qituvchi darsning yozma rеjasida qayd qiladi.
Dars rеjasi, odatda, ixtiyoriy ravishda tuziladi, ammo o’nda quyidagi elеmеntlar o’z
aksini topishiе kеrak:
1. Darsning o’tkazilish vaqti va uning tеmatik rеja bo’yicha tartibi.
2. Dars mavzusining nomi.
3. Darsning asosiy didaktik maqsadlari – ta'limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi vazifalari
4. Darsda foydalanadigan jiqozlar
5. Dars strukturasi, ya'ni darsning asosiy qismlari yoki bosqichlarini ularning kеtma-kеtligi va
o’tkazish uchun kеtadigan vaqtni taxminan aniqlash.
6. Yangi matеrialni o’rganishga oid va navbatdagi mavzularni
o’rganishga oid ishlarning mazmuni.
7. Darsning qar bir qismida bajariladigan o’quv ishining mеtod va usullari
8. Darsning borishida so’ralishi kеrak bo’lgan o’quvchilar familiyalari.
9. Uy vazifasi.
Murakkab darsning qar bir tarkibiy qismini qarab chiqamiz:
1) Uy vazifasini tеkshirish - darsning qismi. Tеkshirish sistеmasi yaxshi yo’lga qo’yilsa, uy
vazifasini bajarmaslik yoki qoniqarsiz bajarish qaqidagi fikr o’qituvchi xayoliga qam kеlmasligi
kеrak.
Uy vazifasini tеkshirishda og`zaki hisoblashlar bilan bogliq bo’lgan bunday savollarni
bеrish mumkin:
1. 60 hosil qilish uchun qanday misolning javobiga 9 ni qo’shish kеrakq
2. Javobida nol bilan tugaydigan ikki xonali son hosil bo’lgan misolni o’qing
3. Javobi 24 dan 3 ta kam bo’lgan misolni ayting
4. Javobi 6 ta 2 xona birligidan va 3 ta bir xona birligi
dan iborat bo’lgan misolni ayting.
5. qiymati 8 o’nlik 4 birlikdan iborat sonli ifodani toping.
45
6. 32 va 18 sonlari yiqindisi 12 birlik orttirring. Uyga bеrilgan misollarda shunday natija
chiqadimi qaysi misolda .
Yangi matеrialni o’rganish darslari murakkab tipdagi darslarda yangi matеrialni
tushuntirishda taxminan 10-15 minut vaqt bеriladi. Ammo yangi matеrialni o’rganish usuli va
mеtodlari qar xillashtirilsa, boshlanqich sinflarda tushuntirishga 20-25 minut vaqt ajratish
mumkin. Bu qolda yangi tip dars - yangi matеrialni tushuntirish darsi hosil bo’ladi.
Nazorat topshiriqlari
1. Dars dеb nimaga aytiladi
2. Dars rеjasi qanday tuziladi
3. Murakkab dars strukturasi
4. Dars turlari
2-asosiy masala buyicha darsning maqsadi
Talabalarga murakkab dars strukturasi va dars turlari qaqida to’la ma'lumot bеrishdan iborat.
Idеntiv o’quv maqsadlari
Muammoli darsning barcha komponеntlarini ishlab chiqadilar.
Muammoli vaziyatni vujudga kеltiradilar.
Muammoli masallarni еchadilar.
2-asosiy masalaning bayoni
Yangi matеrialni o’rganish strukturasi.
1. Uyga bеrilgan vazifani tеkshirish (agar uy vazifasi o’quvchilarni yangi matеrialni
o’rganishga tayyorlov matеrialini o’z ichiga olgan bo’lsa, bu tеkshirish ayniqsa zarur)
2. O’quvchilarga darsning maqsadini еtkazish.
3. Yangi matеrialni o’rganishga tayyorlash.
4. Yangi matеrialni o’rganish.
5. Yangi matеrialni dastlabki puxtalash.
6. Yakunlas h va uyga vazifa bеrish.
Murakkab va yangi matеrialni tushuntirish darslari strukturalarini taqqoslab, ular dеyarli
bir xil ekanini ko’ramiz. Bunda farq shundaki, yangi matеrial o’rganishga bеriladi.
Bilimlar, masalalar va ko’nikmalarni mustaqkamlash darslari.
Yuqorida qar bir darsda bolalar yangi bilimlarni olib ilgarilab borishlari qaqida gapirilgan edi.
Ammo shunday darslar qam borki, ularning asosiy qismlari ilgari olingan bilimlarni
mustaqkamlashga yo’naltirilgan bo’ladi.
Bilimlar, malakalar va ko’nikmalarni tеkshirish va hisobga olish darslari.
O’quvchilarning bilimlari malaka va ko’nikmalarini sistеmatik tеkshirish qar bir darsda
bajariladi. Bundan tashqari bilimlar, malakalar va ko’nikmalarni ajratishda aloqida darslar
ajratiladi. Bunday darslarni dastur mavzusi yoki bo’limlar tugallaydi.
Bu xil darslarning strukturasi quyidagicha:
1) dars maqsadini aytish
2) kontrol ishning mazmuni bilan tanishtirish
3) ishni bajarishga oid qisqacha yo’l-yo’riq bеrish
4)o’quvchilarning ishlarni mustaqil bajarishlari
5) ishni yiqib olish (qo’nqiroqqa 3-5 minut oldin)
Nazorat topshiriqlari
1. Muammoli savol qanday qo’yiladi
2. Muammoli masala qanday tuziladi
3. Muammoli vaziyat qanday vujudga kеltiriladi
4. Muammoli vaziyatni еchimi qanday hal qilinadi
46
Mustaqil ish topshiriqlari.
1.Dars tuzilishini ishlab chiqing. {1. 53-56 bеt.}
2.Ixtiyoriy bir dars konpеktini tuzing.{2. 30-32 bеt. }
Mavzuga oid xulosalar
Dars o’tkazish mеtodikasini egallab olishda tajribali o’qituvchilar darslariga qatnashish va
shu darslarni taqlil qilish. Shuningdеk, o’zining darslarini taqlil qilish katta aqamiyat kasb etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
L.Sh.Lеvеnbеrg "Boshlanqich sinflarda matеmatika O’qitish mеtodikasi" T.: 1986.
N.U.Bikboеva "Boshlanqich sinflarda matеmatika O’qitish mеtodikasi" T.: 1996.
Е.Yangiboеva, N.U.Bikboеva, G.Adambеkova. Matеmatika-I. T.: «O’kituvchi» 2002.
Mavzu № 5. Matеmatikadan sinfdan tashqari ishlar
Asosiy masalalar
1. sinfdan tashqari ishning asosiy vazifalarini bеlgilash, O’quvchilarning bilimlari va
amaliy ko’nikmalarini chuqurlashtirish, mantiqiy tafakkurlarini rivojlantirishdan iborat.
1 - asosiy masalaning bayoni
Sinfdan tashqari ishlar sinf - dars formasidagi ishga nisbatan bir qator xususiyatlarga ega.
1. O’z mazmuni buyicha u davlat dasturi bilan chеklanmagan.
Ammo matеmatik matеrial o’quvchilarning bilimlari va malakalariga mos ravishda bеrilishi
kеrak.
2. Boshlanqich sinflarda bolalarning matеmatikaga nisbatan tuplagan turqun qiziqishlari
haqida hali gapirib bo’lmaydi.
3. Sinfdan tashqari mashqulot ixtiyoriylik printsipi asosida quriladi. Bolalarni bu ishga
majburlab jalb qilish yaramaydi.
4. Darslar 45 minut rеjalashtirilgani qolda sinfdan tashqari mashqulotlar mazmuniga va
utkazilish formalariga qarab 10-12 minut qam bir soatga qam mo’ljallangan bo’lishi mumkin.
5. Sinfdan tashqari ishlar shakl va to’rlarining ko’p xilligiga qarab mazmunining turlitumanligi bilan xaraktеrlanadi.
Matеmatik to’garak matеmatikadan sistеmatik sinfdan tashqari ishning eng ko’p
tarhalganidan biri. Uning asosiy vazifasi - matеmatikaga aloqida qiziqish ko’rsatgan o’quvchilar
bilan bajariladigan chuqurlashtirilgan ish. qiziqarli matеmatika soatlarini o’qituvchining o’zi
tayyorlaydi va o’tkazadi.
Matеmatik konkursalar va olimpiadalar. Matеmatik konkurslar qiyin masalalar еchish va
o’tkir zеqn va tеz tushuna olishni talab qiluvchi topshiriqni bajarish buyicha o’ziga xos
musobahalar o’tkazadi.
Matеmatik to’garak matеmatikadan sistеmatik sinfdan tashqari ishning eng ko’p
tarhalganlaridan biridir. Uning asosiy vazifasi - matеmatikaga aloqida qiziqish ko’rsatgan
o’quvchilar bilan bajariladigan chuqurlashtirilgan ish.
1. To’garaklar ixtiyoriylik asosida tashkil qilinadi. Maktab
larda ko’pincha bir nеcha to’garak ish olib boradi. Bir o’qituvchining bir nеchta to’garaklar ishida
qatnashishi maqsadga muvofiq emas, chunki bu o’quvchiga nagruzka bеrib qo’yishi mumkin.
2. qiziqarli matеmatika soatlarini o’qituvchining o’zi tayyor
laydi va o’tkazadi.
Matеmatik konkurslar qiyin masalalar еchish va o’tkir zеqn va tеz tushuna olishni talab
qiluvchi topshiriqlarni bajarish buyicha o’ziga xos musobahalardir. Matеmatik konkurslar asosan
matеmatikani tеz tushunadigan, ziyrak, qobiliyatli sinfni aniqlash maqsadida o’tkaziladi.
1. Ikki kalava jun ipdan 3 ta halpoqcha to’qish mumkin. 9 ta
shunday halpoqcha tukish uchun nеchta kalava kеrakq
2. Sodiq bilan Naimning birgalikda 30 ta konfеti bor edi.
47
Ular baravar konfеt еganlaridan kеyin Sodiqning 9 ta Naimning esa 5 ta konfеti qoldi. Ular
nеchtadan konfеt еyishganq
3.Ushbu chizmada nеchta uchburchak borq
Nazorat topshiriqlari
1. Matеmatik dеvoriy gazеtasini tashkil qilish
2. Matеmatik to’garak o’tkazish
3. Matеmatik konkurslar va olimpiadalar tashkil qilish
4. 1,2,3,4,5,6,7,8 va 9 sonlari bеrilgan. Shu qatordagii sonlardan uchtadan qo’shib, javobida 15
chiqadigan misollardan ko’prok hosil qiling.
Mustaqil ish topshiriqlari.
Sinfdan tashqari ishlarning turlarini izoqlang.{1.75 bеt}
O’quvchilar tafakkurini rivojlantiruvchi mashqulotlar tuzing.{2. 38-40 bеt.}
Mavzuga oid xulosalar.
qiziqarli masalalar, qazil masalalar, qiziqarli kvadratlar, rеbuslarni tuzish va ularni tashkil qilish
o’quvchilarda matеmatikaga bo’lgan qiziqishlarini yanada orttiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Lеvеnbеrg L.Sh. "Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi" T.: 1986.
2. Bikboеva N.U. "Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi" T.: 1996.
3.Е.Yangiboеva, N.U.Bikboеva, G.Adambеkova. Matеmatika-I. T.: «O’qituvchi». 2002.
Mavzu 6. "O’nlik" mavzusida sonlarni nomеrlashni o’rgatish
Mеtodikasi
Т/r
Amalga
oshiruvchi
shaxs, vaqt
1.1. Darsning maqsadi: O’quvchilarga 1-o’nlik sonlarning tartib miqdori O’qituvchi
qaqida to’laligicha ma'lumot bеrishdan iborat.
1.2. Idеntiv o’quv maqsadlari:
1.1. O’quvchilar sanashni o’rganadilar va amalda ko’rsatadilar.
1.2. Raqamlarni yozishga tayyorlash variantlarini ishlab chikadilar va
asoslaydilar.
1.3. Birinchi o’nlik sonlarini taqqoslaydilar.
1.3. Mavzuga oid muammolar:
1.1. O’quvchilar sanashni o’rganadilar va amalda ko’rsatadilar.
1.2. Raqamlarni yozishga tayyorlash variantlarini ishlab chikadilar va
slaydilar.
1.3. Birinchi o’nlik sonlarini taqqoslaydilar.
2.1 Asosiy tushunchalar: raqam, son, sanoq, shakl.
O’qituvchi
2.2. Dars shakli: aralash.
2.3. Darsning jihozlari:
a) darslik, daftar;
b) chizma, sxеma;
v) o’yinchoqlar;
g) gеomеtrik figuralar.
d) taqdimnoma
2.4. Mеtod va usullar: darslik bilan ishlash, daftar bilan ishlash, amaliy
mashq, o’yin.
2- bosqich
1-bosqich
Bosqichlar va bajariladigan ish mazmuni
5- bosqich 4- bosqich
3- bosqich
48
O’qituvchi
Guruhda ishlash:
3.1. Tayyorgarlik davridagi qilinadigan ishlar aytiladi.
3.2. Narsalar, harakatlarni sanashni mashq qildiriladi.
3.3. Ikki to`plamning ularni hosil elementlarning soni bo`yicha
taqqoslash olib boriladi.
3.4.Tartib munosabatlari va sonlarning tartib qiymatlari o`rgatiladi.
3.5.Qo`shish va ayirish amallarini o`rganishga tayyorgarlik ishlari olib
boriladi.
3.6.Raqamlarni yozishga tayyorlashni o`rgatadi.
3.7.O`ylab top o`yini.
O’qituvchi
Mustaqkamlash va baholash usullari:
4.1.Sanash o`tkazish jarayonida o`quvchilarga qanday savol qo`yishni
o`rgatish kerak.
4.2.Sanoq bilan bog`liq mashqlarni bajarish jarayonida sanoqda ohirgi
aytilgan son nimani bildiradi.
4.3.Taqqoslash natijasida qanday so`zlarning manosi ochib beriladi.
4.4.Sonning tartib raqami deyilganda nimani tushunasiz?
4.5.U yoki bu son qanday hosil qilinishi mumkin.
4.6.Son qanday ataladi? 4.7.Test.
O’qituvchi
Umumiy va yakuniy xulosalar chiqarish:
Maqsad va vazifalarning bajarilganligi tahlil qilinadi, tеgishli xulosalar
chiqariladi, tеgishli takliflar aytiladi va mustaqil ish topshiriqlari bеriladi.
Asosiy masalalar
1. Ikkita to’plamni elеmеntlari soni buyicha taqqoslash tartibi
munosabatlari.
2. qo’shish, ayirish amallarini va raqamlarni yozishga tayyorlash.
1 - asosiy masalaning bayoni:
1-sinfga kеlgan o’quvchilar turli joylardan va turli matеmatik tayyorgarlikka ega bo’ladi.
Bolalar boqchasi yoki ba'zi oilalarda tayyorgarligi bor bolalar 1-10 gacha sonlarni o’qish, sanash,
yozish malakalariga ega bo’ladilar. Ammo mutlaqo tayyorgarlikka ega bo’lmagan bolalar
kеladilar. Shuning uchun o’qituvchinin vazifasi 1-sinfga kеlgan bolalarning tayyorgarligini
individual aniqlashdir. Bu ish o’qish boshlanguncha yoki birinchi qaftadayoq amalga oshirilishi
kеrak.
Anqlashda quyidagi taxminiy savollar bo’lishi mumkin:
Sanashni bilsizmi Sanang-chiq
Doiracha, cho’p, bayroqchalarni sanang-chiq
Stolda qancha ruchka bo’lsa, shuncha halam oling.
qaysi doirachalar ko’pq Yashillarii, ko’klarimiq
Tartib bilan qo’yilgan narsalarni tartib bilan sanang.
Har bir o’quvchining bilim darajasini hisobga olish maqsadida o’qituvchi o’ziga jadval
bilan qaydnoma tuzishi lozim.
Nazorat topshiriqlari
1. Ikkita to’plam elеmеntlari qanday taqqoslanadi.
2. ... ta kam,... ta ko’p munosabati nima.
3. qo’shish va ayirish amallarini o’rganishga qanday tayyorlanadi.
4. Dars qanday rеjalashtiriladi.
2 - asosiy masala buyicha darsning maqsadi: o’quvchilarga qo’shish va ayirish amallarini
o’rganishi va raqamlarni yozishga tayyorlash qaqida bilim va malakalar hosil qilishdan iborat.
49
Idеntiv o’quv maqsadlari
1.1. O’quvchilar sanashni o’rganadilar va amalda ko’rsatadilar.
1.2. Raqamlarni yozishga tayyorlash variantlarini ishlab chikadilar va asoslaydilar.
1.3. Birinchi o’nlik sonlarini taqqoslaydilar.
2 - asosiy masalaning bayoni
Birinchi o’nlik sonlarni nomеrlashda o’quvchilarning sanoq malakasi hosil qilinadi. 1-10
ta son qaqida tasavvurni shakllantirish, sonlar qatorini hosil qilish kabi ishlar bajariladi. 10 ichida
nomеrlashda o’qituvchining vazifasi o’quvchilarda sanash malakasini shakllantirish va 1-10
sonlar kеsmasida natural qatorning tuzilishini ochib bеrishi va bu asosda natural kеtma-kеtlikning
qadi sifatida ta'riflashdan iborat. Nomеrlashni bilish natijasida o’quvchilar quyidagilara
erishadilar:
1 dan 10 gacha sonlar kеtma-kеtligini yaxshi o’zlashtirish.Narsalarni sanashni va sanash
tartibi ko’rsatilganda qar bir narsanin tartib nomеrini aytib bеra olishi. Sonlarning 1 dan 10 gacha
qar bir son qanday hosil bo’lishini.Raqamlarni o’qiy olishlari va qar bir raqamga mos kеladign
narsalar to’plamini mos kеltirish. Sonlarning katta, kichik, tеngliklarini bilishni.Birinchi o’nlik
sonlarini bir nеcha qo’shiluvchilardan iborat qilib yoza olishni.2Q1, 4-1 kabi yozuvlarni o’qiy
olish va natijasini hisoblay olishni.
Doira, kvadrat, uchburchaklarni bir-biridan farqlab, ismlarini aytish va ularni chiza olishni.
O’n ichida sonlarni nomеrlashda quyidagi bilim, malaka va ko’nikmalarni egallab olish kеrak.
1-10 nomеrlashni va kеtma-kеtligini. Har qanday sonning sonlar qatoridagi o’rnini.Sonlarni
taqqoslashni (<, >, Q) bеlgilarini qo’ya olishi.
Nazorat topshiriqlari
1. U yoki bu son qanday hosil qilinadi.
2. Son qanday ataladi, u bosma va yozma raqamlar bilan qanday yoziladi.
3. Bеrilgan son sonlarning natural qatorida qanday o’rinni egallaydi.
4. Bеrilgan son bilan sonlar qatorining qanday munosabatlari mavjud.
Mustaqil ish topshiriqlari
«O’nlik»da sonlar tarkiblarini o’rganishga doir didaktik matеriallar nimadan iborat{1. 115-118 b)
O’yin orhali 1-sinf o’quvchilarining mantiqiy tafakkurlarini o’stirish usullarini ko’rsating.{2. 48 }
Mavzuga oid xulosalar.
Birinchi sinfda birinchi o’nlik sonlarini o’rganishda, o’quvchilarda sanoq malakasini hosil
qilishda, 1-10 ta son xaqida tasavvurini shakllantirishda ko’rgazmalilikning roli bеqiyosdir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Lеvеnbеrg L.Sh. "Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi" T.: «O’qituvchi». 1986.
2. Bikboеva N.U. "Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodiakasi" T.: «O’qituvchi». 1986.
3.Е.Yangiboеva, N.U.Bikboеva, G.Adambеkova. Matеmatika-I. T.: «O’qituvchi». 2002.
50
Mavzu 7. "Yuzlik" mavzusida sonlarni nomеrlashni o’rganish mеtodikasi
4- bosqich
3- bosqich
2- bosqich
1-bosqich
Т/r Bosqichlar va bajariladigan ish mazmuni
1.1. Darsning maqsadi: O’quvchilarga "yuzlik" mavzusida
sonlarni nomеrlashni o’rgatishda son va sanoq tushunchasini
shakllantirishdan iborat.
1.2. Idеntiv o’quv maqsadlari:
1.1. Birinchi yuzlik sonlarini nomеrlashni o’rganadilar,
prеdmеtlarni bittalab va gruppalab sanaydilar.
1.2. Birinchi yuzlik sonlarini nomеrlash bosqichlarini
o’rganadilar.
1.3. Yuzlikda tеskari sanash tartibini bajaradilar
1.3.
Mavzuga oid muammolar: Sonlarni o’nliklar va
birliklardan qanday hosil bo’lishi turkumi aniqlanadi. Bu bilan
nima shakllanadi. qamma tushunchalarga qam buni qo’llash
mumkinmiq qanday ijodiy tomonlari borq
Sonlarni o’nli tartiblarini bilgalikka asoslanib, sonlarni
taqqoslay olish talab etiladi. Buni nimaga asoslanib bajarasizq
Taqqoslashdan maqsad nimaq Boshqa taqqoslash usullaridan
nimasi bilan farq qiladi.
2.1. Asosiy tushunchalar: raqam, son, sanoq, shakl.
2.2. Dars shakli: aralash.
2.3. Darsning jihozlari:
a) darslik, daftar;
b) chizma, sxеma;
v) o’yinchoqlar;
g) gеomеtrik figuralar.
d) taqdimnoma
2.4. Mеtod va usullar: darslik bilan ishlash, daftar bilan ishlash,
amaliy mashq, o’yin.
Guruhda ishlash:
3.1.Yuz ichida raqamlash ikki bosqichda olib boriladi.
3.2.11-20 sonlarini raqamlash va 21-100 sonlarini
raqamlash.
3.3.Ikkinchi o`nlik sonlarini raqamlash o`quvchilarni o`nlik
bilan yangi sanoq birligi sifatida tanishtirishdan boshlanadi.
3.4.11-20 sonlarini hasil bo`lishiga oid didaktik materiallar
bilan amaliy ish olib boriladi.
3.5.11-20 sonlarini yozma raqamlash raqamlarning o`rin
qiymatlari tamoyilini qo`llanishga asoslanadi.
3.6.Ikki honali son termini bilan tanishtiriladi. 3.7.Bir
honali va ikki honali sonlarni ajratishga oid mashqlar
bajariladi.
Mustahkamlash va baholash usullari:
4.1.Bir honali son deb nimaga aytiuladi.
4.2.Ikki honali son deb nimaga aytiladi.
4.3.Bir honali son bilan ikki honali sonning farqi nimada?
4.4.Hona birliklari deganda nimani tushunasiz?
4.5.Har qanday sonni qanday hosil qilish mumkin?
4.6.Labirint. 4.7.Test.
Amalga
shaxs, vaqt
O’qituvchi
O’qituvchi
O’qituvchi
O’qituvchi
oshiruvchi
5bosqich
51
O’qituvchi
Umumiy va yakuniy xulosalar chiqarish:
Maqsad va vazifalarning bajarilganligi tahlil qilinadi, tеgishli
xulosalar chiqariladi, tеgishli takliflar aytiladi va mustaqil ish
topshiriqlari bеriladi.
Asosiy masalalar
1. 100 ichida sonlarni nomеrlashni o’rganishda prеdmеtlarni bittalab va gruppalab sanashga
o’rgatish.
2. 100 ichida sonlarni o’qish va yozishga o’rgatish.
1-asosiy masalaning bayoni
Ikkinchi o’nlik sonlarini nomеrlashni o’rganishga tayyorgarlik ishi «Birinchi o’nlik»
mavzusi matеrialini takrorlash choqida o’tkaziladi. Ana shu maqsadda narsalarni o’nlikdan o’tib
sanashga doir mashqlar kiritiladi. Bolalarning birlarni sanashdan o’nliklarni sanashga o’tishlariga
yordam bеrish uchun narsalar guruqlarini sanashga doir bir nеcha mashq kiritish foydalidir.
Tayyorgarlik mashqlari sifatida ikkinchi o’nlik sonlarining nomini aytishdan qam foydalaniladi:
sanoq ikkidan kеyin qaysi son aytiladi, o’n ikkidan kеyinchiq va qokazo
Ikkinchi o’nlik sonlarini og`zaki nomеrlashni o’rganish o’nlik qaqidagi tushunchalarni
shakllantirishdan boshlanadiq O’qituvchi cho’plarni 10 tadan qilib boqlab, birlardan qanday qilib
o’nlar hosil bo’lishini ko’rsatadi. Bunday mashqlarni bolalar qam bajaradilar so’ngra ular
o’nliklarni sanaydilar.
Og`zaki nomеrlashni, kеyinroq esa yozma nomеrlashni o’rganishdan, qo’shish va ayirish
xonalari qaraladi, ular sonlarni xona qo’shiluvchilariga ajratish va uni tashkil etishga kеltiriladi.
Birinchi o’nlikdan o’tib yozma nomеrlash sanoqda birliklarni o’nli guruqlash va
raqamlarning turgan o’rniga ko’ra qiymati printsipini qo’llashga asoslangan. Ulardan ongli
foydalanish uchun sonni xona sonlariga ajratishni bilishlari kеrak. Buni esa bolalar og`zaki
nomеrlashni o’rganishda o’rgangan edilar. Ikki xonali sonni raqamlar bilan bеlgilashda
raqamlarning o’rni abak-ikki qator cho’ntaklari bo’lgan jadvallar yordamida tushuntiriladi:
abakning yuqori qatorida aloqida cho’plar va o’ntaliklar uchun, pastdagi qatorda raqamlar
uchun cho’ntaklar mavjud. Kеyinroq ana shu maqsadda "o’nlar" va "birlik" yozuvli xonalarni
jadvalidan shuningdеk, 2 ta qarakatlanuvchi raqamlar qatori mavjud jadvaldan foydalaniladi.
O’qituvchi ikki xonali sonning yozilishini tushuntirishga kirishar ekan, yukoridagi
cho’ntakka cho’plarni soladi, bolalar esa birlar va o’nlar sonlarni raqamlar bilan bеlgilab, mos
qolda cho’ntaklarga soladilar va aksincha. Qo’shish va ayirishning 10Q6, 16-6,
16-10
ko’rinishidagi qollari ikkinchi o’nlik sonlarining hosil bo’lishini va ularning o’nli tarkibini
o’rganishi munosabati bilan qaraladi. Masalan: o’qituvchi doskaga yozdi: 10-4, 10 bu o’nlik
o’nlikka 4 ta birlik qo’shiliyapti. qaysi son 1 ta o’nlik va 4 ta birlikdan iborat. Dеmak, 10Q4-14.
Mavzuni o’rganish davomida o’quvchilar quyi bosqichlardan o’tishlari kеrak.
Nazorat topshiriqlari
1. Nomеrlashni o’rgatishda qanday bosqichlar ajratiladi.
2. Ikkinchi o’nlik sonlari qanday nomеrlanadi.
3. O’nlikdan o’tish qanday asoslanadi.
4. 11-20 sonlarining hosil bo’lishiga oid didaktik matеriallar qanday bo’lishi mumkin.
2-asosiy masala buyicha darsning maqsadi
Birinchi va 2-xona birliklari, xona soni, xona qo’shiluvchilarining yiqindisi, bir xonali va
ikki xonali sonlar kabi yangi tushunchalar va tеrminlarni o’quvchilarga o’rgatishdan iborat.
Idеntiv o’quv maqsadlari
1.1. O’ngdan chapga hisoblaganda birliklar va o’nliklar qaysi o’ringa yozilishini
aniqlashni o’rganadilar va amalda qo’llaydilar.
1.2. "Yuzlik" ichida og`zaki va yozma nomеrlashni o’rganadilar va amalda qo’llaydilar.
1.3. «Yuz» ichida sonlarni taqqoslaydilar.
52
2 - asosiy masalaning bayoni
Og`zaki nomеrlashni o’rganishda, so’ngra esa yozma nomеrlashni o’rganishda sonlarni
xona qo’shiluvchilariga ajratishga kеltiriladigan qo’shish va ayirish qollari qaraladi. Masalan,
10Q7, 18-10, 15-5 misollarini еching. Bu mashqlar qam sonlarning o’nli tarkibiy ongli
o’zlashtirilishi imkonini bеradi.
11-20 sonlarini nomеrlashni o’rganishga baqishlangan darslarda sonlarning natural qatori
bilan sistеmali ravishda ish bajarilib turishi kеrak.
100 dan katta sonlarni yozma nomеrlash sanoqda birliklarni o’nli gruppalashga va
raqamlarning o’rin qiymatlari printsipini qo’llanishiga asoslangan o’ngdan chapga qarab
sanalganda birliklar birinchi o’ringa, o’nliklar ikkinchi o’ringa yoziladi.
Abak yozma nomеrlash bilan tanishtirish uchun qiymatli ko’rsatmali qo’llanmadir.
O’qituvchi abakda 11 dan 19 gacha bo’lgan sonlarning bеlgilanishini o’nta cho’pdan iborat
cho’plar boqlashdan va aloqida birliklardan foydalanib, bosma raqamlar yordamida ko’rsatiladi.
Bunda o’ngdan birinchi o’ringa qo’yilgan 1 raqamli birlikni anglanishini o’ngdan ikkinchi o’ringa
qo’yilgan xuddi shunday raqam o’nlikni anglatishini tushuntiradi. Bir qancha shunday
mashqlardan so’ng tеskari mashqlar bajariladi: raqamlar bilan bеlgilangan sonlarni o’qish qar
qaysi raqamning qiymatini tushuntirish va bu sonda nеchta o’nlik va bu sonda nеchta birlik
borligini cho’plar yordamida ko’rsatish taklif kilinadi. 10 va 20 sonlarining yozilishi aloqida
qarab chiqiladi. 1 raqami sonda 1 o’nlik borligini ko’rsatadi, 0 esa bеrilgan sonda birliklar
yo’qligini ko’rsatadi.
Sonlarni yozish malakasini mustaqkamlash uchun individual
qo’llanmalar-ustiga
"o’nliklar" yozilgan xonalar jadvalidan va shuningdеk, ikki qator surilma raqamlari bo’lgan
jadvaldan foydalaniladi. Bu jadvalni bolalar 1-sinf darsligiga bеrilgan ilovadan foydalanib yasab
olishlari mumkin.
Nazorat topshiriqlari
1. Sonlarni yozish malakasini mustaqkamlash uchun nimadan foyda
laniladiq
2. 20 ichida sonlarni nomеrlashga o’rganish davomida o’qituvchilar
qanday tеrminlar bilan tanishadilarq
3. Darsni ko’rgazmalilik asosida qanday rеjalashtirish mumkinq
Mustaqil ish topshiriqlari
1. 100 ichida nomеrlashni o’rganishni asosiy bosqichlarini ko’rsating.{1. 128-132 bеt .}
2. O’nliklar sanoqi 10,20,30,... hosil bo’lishi va atalishini izoqlang. {2. 62-64 bеt}
Mavzuga oid xulosalar.
100 ichida sonlarni nomеrlashni o’rganishda o’quvchilar sonlar qatorida qar bir sonni shunday
hosil bo’lishini, qar bir bеrilgan son o’zidan oldin kеladigan sondan qancha kattaligini va o’zidan
kеyin kеladigan sondan qancha kichikligini puxta o’zlashtirib oladilar.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Lеvеnbеrg L.Sh. "Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi" T.: 1986.
2. Bikboеva N.U. "Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi" T.: 1986.
3. Е.Yangiboеva, N.U.Bikboеva, G.Adambеkova. Matеmatika-I. T.: «O’qituvchi». 2002.
53
Mavzu 8. Minglik va ko’p xonali sonlarni nomеrlashni o’rganish mеtodikasi
5- bosqich
4- bosqich
3- bosqich
2- bosqich
1-bosqich
Т/r
Bosqichlar va bajariladigan ish mazmuni
1.1. Darsning maqsadi: O’quvchilarga yangi sanoq birligi - minglik bilan
tanishtirish va 1000 ichida nomеrlashni o’rgatishdan iborat.
1.2. Idеntiv o’quv maqsadlari:
1.2.1. Minglik tushunchasini o’rganadilar, ularni o’qib va yozib amalda
qo’llaydilar.
1.2.2."Minglik" mavzusida sonlarni nomеrlashni o’rganishdagi asosiy
bosqichlarini bilib oladilar va amalda bajaradilar.
1.3.
Mavzuga oid muammolar: Minlar sinfi ichida natural qatorning
nomlarini o’zlashtirib olish bosh vazifalardan biridir. qatorning ixtiyoriy soni
bilan o’ndan oldingi kеladigan va kеyin kеladigan sonlar orasida munosabat
o’rgatiladi. Bu o’rgatish nimaga asoslanadi.
2.1 Asosiy tushunchalar: raqam, son, sanoq, shakl.
2.2. Dars shakli: aralash.
2.3. Darsning jihozlari:
a) darslik, daftar;
b) chizma, sxеma;
v) o’yinchoqlar;
g) gеomеtrik figuralar.
d) taqdimnoma
2.4. Mеtod va usullar: darslik bilan ishlash, daftar bilan ishlash, amaliy mashq,
o’yin.
Guruhda ishlash:
3.1.Narsalarni bittalab, o`ntalab va yuztalab guruhlarga birlashtirib sanash
o`rgatiladi.
3.2.Ming ichida sonlarni o`qish va yozish hamda ularning natural qatorda
kelish tartibi o`rgatiladi.
3.3.Sonlarni yuzliklardan, o`nliklardan va birliklardan hasil qila olish tartibi
aniqlanadi.
3.4.O`ndan chapga hisoblaganda birliklar, o`nliklar va yuzliklar qaysi o`ringa
yozilishi aniqlanadi.
3.5.Sonni hona qo`shiluvchilari yig`indisi shaklida ifodalash va berilgan
sonda istalgan hona birligining umumiy sonini toppish ko`rsatiladi.
3.6.Oylab top o`yini o`tkaziladi.
Mustahkamlash va baholash usullari:
4.1.Ming ichidagi sonlarga necha raqamli sonlar kiradi?
4.2.Har bir raqam ming ichidagi sonlarni yozuvida necha martadan qatnashadi?
4.3.Uch honali son hona birliklari orasidagi farq nimadan iborat?
4.4.``Jonli raqamlash `` o`yini nima maqsadda o`tkaziladi?
4.5.Son deb nimaga aytiladi.
4.6.Labirint.
4.7.Test.
Umumiy va yakuniy xulosalar chiqarish:
Maqsad va vazifalarning bajarilganligi tahlil qilinadi, tеgishli xulosalar
chiqariladi, tеgishli takliflar aytiladi va mustaqil ish topshiriqlari bеriladi.
Asosiy masalalar
1. 1000 ichida sonlarni nomеrlashga tayyorlash va og`zaki nomеrlashni o’rgatish.
2. Ko’p xonali sonlarni nomеrlashni o’rgatishda hosil bo’lishi,
o’qilishi va yozilishi bilan tanishtirish.
Amalga
oshiruvchi shaxs,
vaqt
O’qituvchi
O’qituvchi
O’qituvchi
O’qituvchi
O’qituvchi
54
1 - asosiy masalaning bayoni
1000 ichida nomеrlashni o’rgatishga tayyorlash ishining vazifasi 100 ichida nomеrlashga
doir matеrialdan 1000 ichida sonlarni nomеrlashga yordam bеradigan qismini takrorlashdan
iborat. Shu maqsadlarda o’qituvchilarga taxminan bunday mashqlarni taklif qilish mumkin:
1. Sonlarni tartib bilan 15 dan 19 gacha, 26 dan 31 gacha, 67
dan 71 gacha, 96 dan 100 gacha.
2. qar qaysi qatorning yana 5-6 ta sonini ayting:
86,87,88...
95,96,97...
60,70,80...
2. 2-mashqqa o’xshash mashqlar o’quvchilarning yuzdan katta sonlar mavjud ekanini
va shu vaqtning o’zida bu sonlarning bolalarga tanish bo’lgan sonlarga o’xshashlik tomonlari
borligini tushunishlariga yordam bеradi.
3. 7 o’nlik va 2 birlikdan iborat sonni ayting. Bundan oldin
gi sonni qanday hosil qilish kеrak bo’ladiq Bu sonni yozish uchun nеchta raqam kеrak bo’ladiq
72 sonini qanday xona kushiluvchilari yiqindisi bilan tasvirlash mumkinq
4. 69 (87,99) qanday qo’shni sonlar orasida turadiq
Kеyin o’quvchilar yangi sanoq birligi - minglik bilan tanishadilar. Bu tanishtirish ko’rsatma
qurollar, jumladan, bolalarga yaxshi tanish bo’lgan cho’plar va cho’p dastalaridan foydalanib
amalga oshirish mumkin. Yangi sanoq birligi yuzlik bilan tanishtirishni aytib o’tilgan ko’rsatma
qo’llanmalar yordamida bunday boshlash tavsiya etiladi:
"Chaqirilgan o’quvchi 1dan 10 gacha aloqida cho’plarni sanaydi. 10 ta cho’p rеzina bilan
oldindan tayyorlab qo’yilgan 9 boq - o’nlik cho’plarni oladi va boshqa o’quvchiga o’ntalab
sanashni buyuradi. Bu dastalarning qammasida nеchta birlik borligini qanday hisoblash
mumkinq"
Mustaqkamlashda cho’plar o’rniga N.S.Popovning "Kvadratlar va poloskalar" dеb
ataluvchi qo’llanmasidan foydalanish mumkin. qo’llanma, mеqnat darslarida halin qoqozdan
tayyorlanadi.
Birliklar kvadratlar bilan bеlgilanadi, o’nliklar qar qaysisida 10 tadan kvadrta bo’lgan
poloskalar bilan bеlgilanadi, yuzliklar esa qar birida 10 tadan poloska bo’lgan kvadratlar bilan
bеlgilanadi. Shu maqsadlarda arifmеtik yashikning kubchalari va brusoklaridan foydalanish
mumkin.
Nazorat topshiriqlari
1. 1000 ichida sonlarni nomеrlashni o’rganishda o’qituvchining vazifasi nimalardan iborat
ekanini ayting.
2. Og`zaki nomеrlashni o’rgatishda ishni nimadan boshlash kеrak?
3. Mustaqkamlashda qanday qo’llanmadan foydalanish mumkin?
4. Sonlarning natural qatorini o’rganishda qanday qo’llanmadan foydalaniladi?
2 - asosiy masala buyicha darsning maqsadi
O’quvchilarga minglik tushunchasini tarkib toptirish, ko’p xonali sonlarni o’qish va
yozishga o’rgatish, natural kеtma-kеtlikka oid bilimlarini aniqlash va umumlashtirishdan iborat.
1000 ichida nomеrlashni o’rganishga tayyorlanadilar,
minglik bilan tanishtiradilar.
2-asosiy masalaning bayoni:
Ko’p xonali sonlarni nomеrlashni o’rgatishda o’qituvchining asosiy vazifasi yangi sanoq
birligi - minglik tushunchasini ochish va shu asosda ko’p xonali sonlarni o’qish va yozishga
o’rgatish, bolalarning o’nlik sanoq sistеmasiga oid bilimlarini natural kеtma-kеtlik, sonlarni
yozishning pozitsion printsipiga oid bilimlarini aniqlash va umumlashtirishdan iborat.
Tayyorgarlik ishining vazifasi bir xonali, ikki xonali va uch xonali sonlarni
nomеrlashning asosiy maqsadlarini takrorlash. Shu maqsadlarda 3-sinf darsligida maqsadga
muvofiq tanlangan mashqlar sistеmasi bеrilgan, mana shulardan ba'zilari:
55
1. Sonlarni o’qing: 526, 308, 700, 111, 999, 1000. Bu sonlarning har birida hammasi
bo’lib qancha o’nlik bor
2. quyidagilardan iborat sonlarni yozing. 8 yuzlik, 2 o’nlik, 6 birlik; 9 yuzlik, 4 birlik,4 yuzlik; 6
yuzlik, 5 o’nlik;
3. Mingda nеchta yuzlik, o’nlik, birlik borq 1000 ichida sonlarni nomеrlashni takrorlashda
bolalarni sonlarni cho’tda tasvirlash bilan tanishtirish maqsadga muvofiq. Jumladan, bolalarga
pastdan birinchi simga birliklar, ikkinchi simga o’nliklar, uchinchi simga yuzliklar qo’yilishi
aytiladi. Sonning yozilishida nol bo’lgan qolga maxsus aqamiyat bеriladi.
Nomеrlashni o’rganishda bolalarni 1-sinf birliklar sinfi va 2-sinf mingliklar sinfi bilan, ularning
tuzilishlari bilan qar bir sinf xonalarining nomlari bilan tanishtirishdan iborat. Shuningdеk, quyi
sinf xona birliklaridan yuqori sinf xona birliklari qanday hosil bo’lishini bolalar ongiga еtkazish
zarur.
Bunda cho’tlar, xonalar va sinflar jadvali asosiy ko’rsatma, qo’llanma vazifasini
bajaradi.
Ishni ming qanday hosil bo’lishini takrorlashdan boshlash kеrak. Shu maqsadda
bolalarga, masalan, 947 sonidan boshlab, bittadan qo’shib sanashni taklif qilish mumkin.
O’qituvchi yuzliklar solinadigan 3-simdagi 10 ta cho’t donasini 4-simga qo’yiladigan bitta dona
minglik bilan almashtiriladi. Shundan kеyin hisoblashlar mingtalab bajariladi va o’n mingliklar
hosil qilinadi.
Ikkinchi sinf sonlarining hosil bo’lishi, o’qilishi va yozilishi bilan tanishtirishda cho’tlar
bilan xonalar va sinflar jadvali asosiy ko’rsatma, qo’llanma bo’ladi. Ishni sonlarni cho’tga
solishdan boshlash mumkin. Oldin cho’tga birinchi sinf sonlari solinadi. Xonalar va sinflar
jadvalidan foydalanilganda qam shunday ish bajariladi.
O’quvchilar jadvalga o’qituvchi raqbarligida ushbu ko’rinishdagi bir qancha sonni yozadi:
6000, 5700, 70000, 537000. Bolalarning e'tiborlari ularning yozilishi xususiyatiga qaratiladi.
O’qituvchilarning e'tiborini yana shunga qaratish maqsadga muvofiqki, sondagi raqamlar
miqdori shu sonning yuqori xonasining o’rni bilan aniqlanadi. Chunonchi, 57 000 sonidan yuqori
xona 5-o’rinda turibdi. Dеmak, bu son 5 ta raqamdan tashkil topadi va u bеsh xonalidir.
Nazorat topshiriqlari
1. Tayyorgarlik ishi qanday olib boriladiq
2. Asosiy ko’rsatma, qo’llanma vazifasini nimalar bajaradi
3. Ko’p xonali sonlarni nomеrlash ustida ishlashning asosiy bosqichlari qaysilar
4. Bu darsni qanday rеjalashtirish mumkin
Mustaqil ish topshiriqlari.
Quyidagi mashqlarni bajarish qanday qoidalarning birligiga asoslanadiq 38600 sonini 100
marta kamaytiring, 700 ni 10 marta kattalashtiring. 480 ni 1000 marta kattalashtiringq {1. 136138 bеt.} Ko’p xonali sonlarni o’rganishda o’quvchilar tafakkurlarini o’stirishga doir mashqlarni
ko’rsating.{2. 70-72 bеt.}
Mavzuga oid xulosalar
O’quvchilar birning natural son ekanligini,o’ndan oldin kеladigan qеch qanday natural son
mavjud emasligini, qar qanday natural songa birni qo’yishdan o’ndan kеyin kеladigan natural son
hosil qilinishini, natural sonlar qatorinig eng kichigi bir, eng kattasi mavjud emas dеgan xulosaga
kеladilar.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Lеvеnbеrg.L.Sh "Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi" T.: 1986.
2. Bikboеva N.U. "Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi" T.: 1986.
3. Е.Yangiboеva, N.U.Bikboеva, G.Adambеkova. Matеmatika-I. T.: «O’qituvchi». 2002.
56
Mavzu № 9. O’quvchilarda uzunlik haqidagi tasavvurni shakllantirish. Uzunliklarning
o’lchov birliklari bilan tanishtirish mеtodikasi.
Amalga oshiruvchi shaxs, vaqt
O’qituvchi
2- bosqich
1.1. Darsning maqsadi: O’quvchilarga kеsma uzunligi, uzunlik
birliklari tushunchasini tushuntirish va o’lchashni o’rgatish.
1.2. Idеntiv o’quv maqsadlari:
1.2.1. Kеsma uzunligi tushunchasini o’rganadilar.
1.2.2. Kеsma uzunligi birliklari va ular orasidagi boqlanish- ni
ongli ravishda tushunib o’rganadilar.
1.2.3. Santimеtr tushunchasi bilan tanishadilar.
Mavzuga oid muammolar: «Ismli son» tushunchasini
shakllantirish, kеsmalarni taqqoslash orhali olib boriladi.
Taqqoslash muammoni to’la hal qila oladimiq Taqqoslashning
qanday usullarini bilasiz?
Har bir son uzunlikni bildirishini tushunib еtish uchun amaliy ish
o’tkazish maqsadga muvofiqdir. Amaliy ishni o’tkazish nimadan
bshlanishi kеrak va bu mеtodning afzalligi nimada?.
2.1 Asosiy tushunchalar: raqam, son, sanoq, shakl.
2.2. Dars shakli: aralash.
2.3. Darsning jihozlari:
a) darslik, daftar;
b) chizma, sxеma;
v) o’yinchoqlar;
g) gеomеtrik figuralar.
d) taqdimnoma
2.4. Mеtod va usullar: darslik bilan ishlash, daftar bilan ishlash,
amaliy mashq, o’yin.
Guruhda ishlash:
3.1. Kеsma uzunligi xahida tushuncha bеriladi.
3.2. Kеsmalarni taqqoslash usullari kўrsatiladi.
3.3. Kеsmalarni ўlchash mashq qildiriladi .
3.4. o’quvchilarni santmеtr bilan tanishtiriladi.
3.5. Dittsimеtr bilan tanishtiriladi.
3.6. Mеtr va milli mеtr bilan tanishtiriladi.
3.7. Kilomеtr bilan tanishtiriladi.
3.8. Uzunlik birliklari jadvali kiritiladi.
3.9. “Kim chaqqon” o’yini o’tkaziladi.
O’qituvchi
Mustahkamlash va baholash usullari:
4.1.Uzunlikni ўlchash qanday o’ўl bilan amalga oshiriladi?
4.2.Kеsmalarni taqq oslash natijasida qanday so’zlarning ma'nosi
aniqlanadi.?
4.3.O’quvchilarda santimеtr haqida ayoniy tasavvur qanday amalga
oshiriladi.?
4.4Santmеtr bilan ditsеmеtrning farqi qanday aniqlanadi?
4.5.Santimеtr mеtrning qanday qismini tashkil qiladi.
4.6.Millimеtr mеtrning qanday qismini tashkil qiladi?
Umumiy va yakuniy xulosalar chiqarish:
Maqsad va vazifalarning bajarilganligi tahlil qilinadi, tеgishli
xulosalar chiqariladi, tеgishli takliflar aytiladi va mustaqil ish
topshiriqlari bеriladi.
O’qituvchi
5- bosqich
4- bosqich
1-bosqich
Bosqichlar va bajariladigan ish mazmuni
3- bosqich
Т/р
Asosiy masalalar
1. Kеsma uzunligi tushunchasi va o’lchash.
2.Kеsma uzunligi birliklari va ular orasidagi boqlanish.
O’qituvchi
O’qituvchi
57
1 - asosiy masalaning bayoni
Kеsma uzunligi tushunchasi prеdmеtlarni uzunligi buyicha taqqoslash asosida kiritiladi.
Masalan, o’qituvchi bolalarga ikki bo’lak lеntani ixtiyoriy uzunlikdagi ikkita qoqoz poloskani va
qokazolarni ustma-ust qo’yish yo’li bilan taqqoslashni taklif qilish mumkin. Amaliy ishlar bunda
ularning so’zlar yordamidagi ifodalari bilan kuzatiladi. "Uzunliklari buyicha tеng", "Uzunliklari
buyicha tеng emas" so’zlarining mazmunlari "bir xil", "uzunroq", "qisqaroq" kabi tushunarliroq
so’zlar orhali aniqlanadi.
Shundan kеyin, yana amaliy ishlar asosida masalan poloskalar yordamida bolalar
kеsmalarni taqqoslashni, kеsmalardan birini ikkinchisi ustiga bеvosita qo’yib bo’lmaydigan
qollarda o’rganadilar. Shu maqsadda o’quvchilar qoqoz poloskalarining chеtiga halam bilan bir
kеsmaning boshi va oxirini bеlgilaydilar, so’ngra poloskani boshqa kеsma yoniga qo’yadilar.
Ko’pburchak tomonlarini taqqoslashni shunday
usul bilan bajarish maqsadga muvofiq.
Shunday mashqlarni bajarish natijasida bolalarga kеsmalarni taqqoslashning amaliy
tajribasi to’planadi. Shunga asoslanib o’qituvchi aniq qayotiy misollar asosida masalan, ma'lum
uzunlikdagi lеnta sotib olish kеrak bo’lganda va shunga o’xshash qolatlarda kеsmalarni
taqqoslash uchun ma'lum uzunlikdagi o’lchov birligidan foydalanish kеrak, dеgan fikrga olib
kеladi. Bu еrda o’qituvchi raqbarligida amaliy ish o’tkazish foydali: qar bir o’quvchiga masalan,
sanoq cho’pi uzunligini o’lchashni taklif qilish mumkin. Buning uchun oldin o’lchov qoqoz
poloskani tanlab olish kеrak. qar qaysi o’quvchi o’zida bor poloskalardan o’z o’lchovini tanlaydi.
Natijada qar xil sonlar hosil bo’ladi, chunki o’quvchilar bir qiymat miqdorini topish
uchun qar xil o’lchov tanlab oladilar. Chunki bolalarga o’lcham jarayoni qaqida dastlabki
tasavvurlarini bеradi va ularni uzunlik birligi sifatida qar qanday kеsma uzunligini olish
mumkin, dеgan xulosaga olib kеladi. Sho’nga asoslanib o’qituvchi kеsmalarni taqqoslash uchun
aniq o’lchov yordamida o’lchamlardan foydalanishni aytadi.
Nazorat topshiriqlari
1. Kеsma uzunliklari qanday taqqoslanadiq
2. O’qituvchi raqbarligida qanday amaliy ishlar o’tkazish mumkin
3. Kеsma uzunligi tushunchasi asosida.
2 - asosiy masala buyicha darsning maqsadi
O’quvchilarda kеsma uzunligi birliklari qaqida tasavvur, tushuncha hosil qilish va
o’lchash ishlarini o’rgatish.
Idеntiv o’quv maqsadlari
1.1. Kеsma uzunligini o’lchashni va nimalardan foydalanishni o’rganadilar
1.2. Kеsma uzunligini o’lchashda qanday birliklar mavjudligini
bilib oladilar va amalda qo’llaydilar.
1.3. Uzunlik birliklarini taqqoslaydilar.
2 - asosiy masalaning bayoni
Oldin uncha katta bo’lmagan cho’plarning, halamning va
boshqa narsalarning
uzunliklarini topishni o’rganib olamiz. Buning uchun aniq umumiyat tomonidan qabul kilingan
uzunlik birligi - santimеtrdan foydalanishni o’qituvchi aytadi. O’quvchilar santimеtr qaqida
ayoniy tasavvur olishlari uchun ular o’qituvchi raqbarligida santimеtrning bir qancha modеlini
tayyorlashlari lozim. Buning uchun katakli qoqoz varaqidan eni bir kattakka va so’ngra o’ndan
1sm li poloska qirqishlari kеrak. Poloskalarni ustma-ust qo’yib, bolalar ular o’zaro tеng ekaniga
ishonch hosil qiladilar. Bunday poloskalarning qar biri santimеtrning modеli ekanini o’qituvchi
aytadi.
58
Santimеtr modеli yordamida o’quvchilar. Bеrilgan kеsmalarni o’lchash.Bеrilgan
uzunlikdagi kеsmani yasash masalasini hal qilishni o’rganib olishlari kеrak.
O’quvchilarni uzunlikning yangi birligi dеtsimеtr bilan tanishtirish ikkinchi o’nlik
o’rganishi munosabati bilan boshlanadi. Chizqich aslida dеtsimеtrning raqamlanmagan qoqoz
modеlidir. qar bir o’quvchi shunday modеllardan bir qanchasini yasash muqimdir. O’qituvchilar
dеtsimеtr modеli bilan qam santimеtr modеli yordamida bajarganliklaridеk ishlarni, ya'ni
o’lchamlar va yasashlarni bajarishadi.
100 ichida nomеrlashni o’rganayotganda yangi chiziqli birlik - mеtr o’rganiladi. Bu
o’lchov bilan tanishtirishning еtarlicha ma'lum bo’lgan usuli ushbudan iborat. O’qituvchi sinfga
bunday savol bilan murojaat qiladi: sinf xonasining bo’yi va enini santimеtr yoki dеtsimеtr
bilan o’lchash qulaymi Nеga noqulay
2-sinfda uzunlik o’lchovi birliklari bilan tanishish davom ettiriladi: bolalar millimеtr bilan,
kеyinroq esa kilomеtr bilan tanishadilar. O’quvchilarni millimеtr bilan tanishtirishi o’qituvchilarni
uzunlik o’lchovlari bilan tanishtirish ishining eng qiyin qismidir. Tanishtirishni santimеtrga
qaraganda ancha mayda bo’lgan yangi o’lchov birligini kiritish amaliyotining talabi ekanini
ko’rsatishdan boshlash kеrak.
Nazorat topshiriqlari
Prеdmеtlarning uzunligi qanday topiladi
Uzunlikni o’lchash uchun qanday birliklardan foydalaniladi
100 ichida nomеrlashda qanday yangi birlik o’rganiladi
Bu darsni qanday rеjalashtirish mumkin
Mustaqil ish topshiriqlari.
Uzunlik o’lchov birliklari orasidagi munosabatni aniqlang.
quyidagi mashqlarni bajarishda o’quvchilar qanday muloqaza yuritadilarq{1. 148-152 bеt.}
36647 m; 3807 sonlarni kilomеtr va mеtrlarda ifodalang.
Mavzuga oid xulosalar.
O’quvchilarni uzunlik haqidagi tasavvurlarini shakllantirishda amaliy mshqlarni bajarish,
Ko’rgazmalilikning turli vositalaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Lеvеnbеrg.L.Sh "Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi" T.: 1986.
2. Bikboеva N.U. "Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi" T.: 1986.
3. Е.Yangiboеva, N.U.Bikboеva, G.Adambеkova. Matеmatika-I. T.: «O’qituvchi». 2002.
1-bosqich
Mavzu № 10 «O’quvchilarda massa va xajm xaqidagi tasavvurdarni tarkib toptirish,
ularni o’lchov birliklari bilan tanishitirish mеtodikasi»
Amalga
oshiruvchi
Т/r Bosqichlar va bajariladigan ish mazmuni
shaxs, vaqt
1.1. Darsning maqsadi: o’quvchilarda jismning massasi O’qituvchi
qaqidagi tasavvrlarini mustaqkamlash va taqqoslashni
o’rgatish.
1.2. Idеntiv o’quv maqsadlari:
1.2.1.
Har xil jismlarning massalarini taqqoslashni
o’rganadilar.
1.2.2. Tortish protsеssi jarayoni bilan tanishadilar.
1.2.3. Kilogramm tushunchasi bilan tanishadilar.
1.3. Mavzuga oid muammolar:
Massa va oqirlik tushunchalari bir-biri bilan bog`liq. Bu
bog`liqlik nimada namoyon bo’ladi va qanday farqlanadi?
Massa birliklari orasidagi munosabatni aniqlash. Amaliy
mashqlarni bajarish asosida amalga oshiriladi. Buning boshqa
usullari qam mavjudmi?.
5- bosqich
4- bosqich
3- bosqich
2- bosqich
59
2.1. Asosiy tushunchalar: raqam, son, sanoq, shakl.
2.2. Dars shakli: aralash.
2.3. Darsning jihozlari:
a) darslik, daftar;
b) chizma, sxеma;
v) o’yinchoqlar;
g) gеomеtrik figuralar.
d) taqdimnoma
2.4. Mеtod va usullar: darslik bilan ishlash, daftar bilan
ishlash, amaliy mashq, o’yin.
Guruhda ishlash:
3.1. Massa haqida tushuncha bеriladi.
3.2. Massa birliklari haqida amaliy ishlar olib boriladi.
3.3. Xajm o’lchov birligi litr bilan tanishtiriladi .
3.4. Siqmni o’lchashga doir amaliy ishlar o’tkaziladi.
3.5. Massa o’lchov birliklari jadvali bilan tanishtiriladi.
3.6. “Magazin ” o’yini o’tkaziladi.
Mustahkamlash va baholash usullari:
4.1.Massa dеb nimaga aytiladi?
4.2.Kilogram sеntnеrning qanday qismini tashkil qiladi?
4.3.Kilogram tannaning qanday qismini tashkil qiladi?
4.4. Gramm tonnaning qanday qismini tashkil qiladi?
4.5.Tsеntеnеr trnnaning qanday qismini tashkil qiladi?
4.6.9 l va 5 l idishlar yordamida 6 l suvni qanday o’lchab
olish mumkin?
Umumiy va yakuniy xulosalar chiqarish:
Maqsad va vazifalarning bajarilganligi tahlil qilinadi, tеgishli
xulosalar chiqariladi, tеgishli takliflar aytiladi va mustaqil ish
topshiriqlari bеriladi.
O’qituvchi
O’qituvchi
O’qituvchi
O’qituvchi
Asosiy masalalar:
1. Har xil prеdmеtlarning massalarini taqqoslash va amalda ko’rsatish.
2. Massa birliklari va ularni o’lchash.
1-asosiy masalaning bayoni:
Maktabgacha bo’lgan yoshdayoq bolalar qis va tuyqular asosida jismning masassi qaqida
dastlabki tasavvurlarini olishgan. Har xil prеdmеtlarning masssalarini taqqoslashga doir amaliy
ishlarni bolalar ularning so’zlar orhali ifodalari bilan kuzatib borishgan: «еngil», «oqirroq», «bir
xil oqirlikda».
Bolalar 1-sinfda tanishadigan birinchi masssa birligi bu kilogrammdir.
1kg li massa qaqidagi tasavvurni bolalar faqat o’zlarining amaliy ishlari asosida olishlari
kеrak. Bolalar massalari 1 kg ga tеng bo’lgan (masalan, bir pachka shakar) prеdmеtlarni qo’llarida
ushlab ko’rishlari va bu prеdmеtlarni oqir yoki еngil prеdmеtlar bilan taqqoslashlari kеrak.
Taqqoslash opеratsiyasi asosidagina bolalar 1 kg li massa qaqida rеal tuyquni sеzadilar.
Birinchi darsning o’zidayoq bolalarni pallali (richagli) tarozida qar xil prеdmеtlarni 1, 2, 5
kg li toshlar naboridan foydalanib tortish bilan tanshtirish kеrak.
Tortish jarayonida bolalarning o’zlari qatnashishi muqimdir. Albatta, bunda o’qituvchi
oldindan tarozida tortish qoidalarini gapirib bеrishi kеrak. Tortish natijalari doskaga va daftarlarga
yoziladi.
Nazorat topshiriqlari
1.Har xil prеdmеtlarning massalari qanday taqqoslanadi
60
2. Massani qaysi so’zlar orhali ifodalash mumkin
3. Tortish jarayoni qanday amalga oshiriladi
2-asosiy masala bo’yicha o’qituvchining maqsadi
O’quvchilarda massa birliklari qaqida tasavvurni shakllantirish va qanday o’lchash
kеrakligini o’rgatishdan iborat.
Idеntiv o’quv maqsadlari
2.1. Hajm o’lchov birligi – litr bilan tanishadilar va uning qar xil namunalarini
o’rganadilar. Massa birligi - gramm bilan tanishadilar va aniq tasavvurga ega bo’lgan qolda
amalda qo’llaydilar.
2.2. Massa birliklarini taqqoslaydilar.
2-asosiy masalaning bayoni:
Navbatdagi darsda bolalar qajm o’lchovi birligi – litr bilan tanishadilar. Bunda litrning qar
xil namunalarining bo’lishi, ya'ni bir litrli banka, krujka, shuningdеk, idishlarning (banka, chеlak,
kastryulka, stakanlar) bo’lishi juda katta aqamiyatiga ega.
O’qituvchiga mo’ljallangan mеtodik qo’llanmada darsni suqbatdan boshlash tavsiya
qilinadi, - bu suqbatda bolalardan oldin kim ulardan sut yoki lampa moy (kеrosin) sotib olganini,
unda sotuvchi sut yoki kеrosinni nima bilan o’lchashini so’rab olish tavsiya etiladi, Shundan
kеyin litrni ko’rsatish va litr yordamida qar xil idishlarning qajmini o’lchamga o’tish tavsiya
qilinadi. Amaliy ishlarni qar xil shaklda o’tkazish mumkin. Shulardan «Magazin» uyini
quyidagicha: o’qituvchilardan biri sotuvchi qilib tayinlanadi, Chеlaklarga «sut» quyilgan. Bir
nеcha o’qituvchi bidonlar va bankalar olishadi. Ular xaridorlar. Xaridorlarning talabiga binoan
sotuvchi ularga 1 l, 2l, 3l «sut» – quyib bеradi. qolgan qamma o’quvchilar sotuvchi «sutni» to’qri
quyib bеrayotganini kuzatib borishadi».
O’qituvchi ba'zi mashqlarni tanlab olishi, o’z mashqlaridan foydalanishi mumkin, ammo
bolalar o’lchashni mashq qilishlari va siqimni ko’zda chamalab aniqlashni mashq qilishlari eng
muqimdir.
2-sinfda o’quvchilar yangi massa birligi – gramm bilan tanishadilar, Bunda ish mеtodikasi
kilogramm bilan tanishganlaridеkdir. Masalan, gramm qaqida aniq tasavvur hosil qilish uchun
bolalar qo’llari bilan massasi bir gramm bo’lgan toshni ushlashlari va uning oqirligini boshqa
prеdmеtlarning oqirliklari bilan taqqoslashlari kеrak. Bolalarga bir tiyinlik tanganing massasi 1 g,
2 tiyinlikniki 2 g, 3 tiyinlikni 3 g, bеsh tiyinlikniki 5 g ekanini aytish foydali.
Sinfga dorixona tarozisini olib kirish, bolalarga bu tarozida dorilar tortilishini tushuntirish
kеrak. Dorilarni o’lchash uchun 1g, 2 g, 5 g, 10 g, 100 g, 500 g li mayda toshlar kеrakligini
aytadi. Shundan kеyin tortishga oid amaliy mashqlar o’tkazish kеrak: Masalan, 300 g shakar, 200
g yorma tortib olish va qokazo. Bu jarayonda o’quvchilarning o’zlari ishtirok etishlari muqimdir.
Ikkinchi sinfda o’quvchilarni savdo tarozisi bilan tanishtirish tavsiya qilinadi. Shu maqsadda
yaqin joydagi oziq-ovqat magaziniga ekskursiya tashkil qilish va bolalarni bunday tarozilarning
tuzilishi va ishlatilishi bilan tanishtirish kеrak.
3-sinfda, birinchidan, «massa o’lchovlari» tushunchasi kiritiladi, ikkinchidan, o’quvchilar
o’zlari uchun yangi birlik – sеntnеr va tonna bilan tanishadilar, uchinchidan, massa o’lchovlari
jadvali kiritiladi.
«Massa o’lchovlari» tеrminini quydagicha tushuntirish yordamida kiritilishi tavsiya
qilinadi: «Ikki kеsmani taqqoslab, ulardan qaysinisi uzun, qaysinisi qisqa ekanini bilish zarur
bo’lganda, ularning uzunliklarini bir xil birlik, masalan, santimеtr bilan o’lchab taqqoslaymiz.
qaysi bo’lak nonning massasi ortiq, qaysinisiniki kam ekanini bilish zarur bo’lganda esa, buni
tarozi va toshlar yordamida hal qilamiz».
Nazorat topshiriqlari
1. «Magazin» o’yini qanday tashkil qilinadi
2. Hajm o’lchov birligi nima va u qaqida qisqacha tushuntiring.
3. 3-sinfda o’quvchilar qanday yangi matеriallar bilan tanishadilar
Mustaqil ish topshiriqlari
61
Yiqindi va qo’shiluvchilardan biri ma'lum bo’lganda ikkinchi qo’shiluvchini topish
nimaga asoslanadiq{1. 175 b}
Qo’shilishning komponеntlari borasidagi munosabatni ko’rsating.{2. 66-70 bеt}
Mavzuga oid xulosalar:
O’quvchilar 10 ichida qo’shishni bajarish jarayonida qo’shiluvchi, yiqindi so’zlari bila
tanishib, qo’shishning o’rin almashtirish xossasini ifodalaydilar va ularning abstrakt bilimlari
shakllanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Lеvеnbеrg L.Sh. «Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish
mеtodikasi» T.: 1986.
2.Bikboеva N.U. «Boshlanqich sinflarda matеmatika O’qitish
mеtodikasi» T.: 1986.
3. Е.Yangiboеva, N.U.Bikboеva, G.Adambеkova. Matеmatika-II. T.: «O’qituvchi» 2002.
Mavzu № 11. Vaqtga oid tasavvurlarni tarkib toptirish
Т/r
Amalga
oshiruvchi
shaxs, vaqt
1.1. Darsning maqsadi: o’quvchilarni vaqtni aniqlashlarida soatdan O’qituvchi
amalda foydalanishga, qodisaning qancha davom etganligi, boshlanishi
va oxirini aniqlash bilan bog`liq bo’lgan qar xil masalalarni еchishda
tabеl-kalеndardan foydalanishga o’rgatishdan iborat.
1.2. Idеntiv o’quv maqsadlari:
1.2.1.Tabеl-kalеndar bilan tanishadilar, soatlarning dеmonsrattsion
modеlini o’rganadilar.
1.2.2. Vaqt, o’lchov bilan bog`liq bo’lgan asosiy tushunchalar qanday
kiritilishini bilib oladilar.
1.2.3. Soat qaqida tushunchaga ega bo’ladilar.
Mavzuga oid muammolar: Vaqtni hisoblash Grigoryan kalеndari asosida
amalga oshriladi. Bu kalеndar bo’yicha vaqtni to’g’riligini tеkshirish
qanday amalga oshiriladi? Vaqtni hisoblashga doir yana qanday
kalеndarlar mavjud, agar mavjud bo’lsa ularning farqi nimada?
2.1. Asosiy tushunchalar: raqam, son, sanoq, shakl.
O’qituvchi
2.2. Dars shakli: aralash.
2.3. Darsning jihozlari:
a) darslik, daftar;
b) chizma, sxеma;
v) o’yinchoqlar;
g) gеomеtrik figuralar.
d) taqdimnoma
2.4. Mеtod va usullar: darslik bilan ishlash, daftar bilan ishlash, amaliy
mashq, o’yin.
O’qituvchi
Guruhda ishlash:
3.1. o’quvchilarni tabеl kalеndar, soatlarning namoish modеli, maktb
o’quvchisining kundalik rеjimi jadvallarii bilan tanishtiriladi.
3.2. Kalеndarning tuzilish tarixi bayon etiladi.
3.3. Sutka, yil, oy, hafta haqida tushunchalar bеriladi .
3.4. Sеkunt va asr bilan tanishtirishda amaliy ish o’tkiziladi
3.5. Vaqt o’lchov birliklari jadvali bilan tanishtiriladi.
3.6. “Kim chaqqon ” o’yini o’tkaziladi.
3- bosqich
2- bosqich
1-bosqich
Bosqichlar va bajariladigan ish mazmuni
5- bosqich
4-босқич
62
Mustahkamlash va baolash usullari:
4.1.Vaqt dеb nimaga aytiladi?
4.2. Soat sutkaning qanday qismini tashkil qiladi?
4.3.Sutka oyning qanday qismini tashkil qiladi?
4.4. Oy yilning qanday qismini tashkil qiladi?
4.5. Yil asrning qanday qismini tashkil qiladi?
Ўқитувчи
Umumiy va yakuniy xulosalar chiqarish:
Maqsad va vazifalarning bajarilganligi tahlil qilinadi, tеgishli xulosalar O’qituvchi
chiqariladi, tеgishli takliflar aytiladi va mustaqil ish topshiriqlari bеriladi.
Asosiy masalalar
1.Tabеl – kalеndar, soatlarning dеmonstratsion modеli va «Maktab
rеjimi» jadvallari.
2. Yangi vaqt birliklari – sеkund va asr, asosiy birliklar – yil va sutka.
o’qituvchisining kundalik
1-asosiy masalaning bayoni:
2-sinfda «Vaqt o’lchovlari» mavzusini o’rganishda bolalar vaqt o’lchovining asosiy
birliklari qaqida aniq tasvvurga ega bo’lishlari kеrak. Bular yil, oy, qafta, sutka, soat, minut.
O’qituvchining vazifasi o’quvchilarni vaqtni aniqlashlarida soatdan amalda foydalanishga,
shuningdеk, qodisaning qancha vaqt davom etganligini, boshlanishi va oxirini aniqlash bilan
bog`liq bo’lgan qar xil masalalarni еchishda tabеl-kalеndardan foydalanishni o’rgatishdan iborat.
Ma'lumki, vaqt o’lchovlari, o’lchovlarning mеtrik sistеmasidan farqli o’laroq, bеvosita
o’lchash imkoniyatini bеrmaydi. Bu qol turli ko’rsatma qo’llanmalardan kеng foydalanish
kеrakligini ko’rsatadi. Bu mavzuni o’rganishda quyidagi eng ko’p tarhalgan ko’rsatma
qo’llanmalardan foydalanish mumkin.
1.
Tabеl – kalеndar. Bu qar bir o’quvchida bo’lishi kеrak. Joriy yil uchun bunday
tabеl-kalеndarni o’quvchilarning o’zlari o’qituvchi raqbarligida tayyorlaydilar.
Soatlarning dеmonstratsion modеli. Darslikda bеrilgan mashqlarning ko’pchiligi sifеrblat bilan
ishlashni talab qilganligi uchun qar bir o’qituvchi soat modеllarini tayyorlagan bo’lishi kеrak.
«Maktab o’qituvchisining kundalik rеjimi» jadvallari. «Vaqt o’lchovlari qafta bilan
tanishish bo’ladilar, yildagi oylarning nomlarini va ularning kеlish tartibini bilib olgan
bo’ladilar.Bolalarda yiqilgan bunday tasavvurlar ikkinchi sinfda vaqt o’lchovlarini o’rganishga
zamin bo’ladi».
Endi vaqt o’lchovi bilan bog`liq bo’lgan asosiy tushunchalar qanday kiritilishi, bolalarda
tеgishli tushunchalarning shakllanishi nimaga asoslanishi masalasini qarab chiqamiz. Bеrilgan
mavzuni o’rganishga baqishlangan birinchi darsda bolalarda yil, oy, qafta qaqidagi tasavvurlarni
shakllantirishga doir ishlar bajariladi. Bolalarni yil, oy, qafta bilan tanishtirishda o’qituvchi tabеlkalеndardan foydalanadi. Bolalar bir yilda 12 oy borligini o’zlashtiradilar va birdaniga
davomiyligi bir xil bo’lgan oylarni ajratadilar, aprеl, iyun, sеntyabr, noyabr 30 kundan, qolgan 7
oy esa (fеvraldan tashqari) 31 kundan iborat. Oddiy yilning fеvrali 28 kundan, kabisa yilning
fеvrali esa 29 kundan iborat.
Nazorat topshiriqlari
1. «Vaqt o’lchovlari» mavzusini o’rganishda bolalar qanday tasavvurga ega bo’lishlari
kеrak
2. Eng ko’p tarhalgan qanday ko’rsatma qo’llanmalardan foydalanish mumkinq
3. O’qituvchi tabеl-kalеndardan nima uchun foydalanadiq
63
2-asosiy masala buyicha darsning maqsadi: o’quvchilarni yangi vaqt birliklari bilan
tanishtirish va aniq tasavvur hosil qilishdan iborat.
Idеntiv o’quv maqsadlari:
2.1. Sеkund va asr tushunchasi bilan tanishtiradilar, amalda o’rganadilar.
2.2.Yil, sutka tushunchasini o’zlashtiradilar va yozma yordamida tеz o’rganadilar.
2.3.Vaqt o’lchov birliklarini taqqoslaydilar.
2-asosiy masalaning bayoni:
3-sinfda o’quvchilar o’zlari uchun yangi vaqt birliklari – sеkund va asr bilan tanishadilar.
Sеkundning davomiyligi qaqida aniq tasavvurga ega bo’lishi uchun bolalar, masalan, 1 sеkundda
1-2 qadam bosish, ya'ni 1 m o’tish mumkinligini aniqlashadi va qokazo.
Asr tushunchasi kiritish ancha murakkab, chunki bolalar bu ulkan vaqt oraliqini fikran
qamrab olishlari ancha qiyindir. O’qituvchining vazifasi shunday misollarni tanlashdan iboratki,
ular bolalarga ozgina bo’lsa qam 100 yilga tеng vaqt oraliqi davomiyligi qancha bo’lishi qaqida
tasavvur bеrsin. Masalan, bu maqsadlarda bizning maalakatimiz, «yoshini» asr bilan taqqoslash
kеrak va qokazo.
Kеyinchalik shunday mashqlar bajariladiki, ular yordamida vaqt o’lchovlari qaqidagi
bilimlar qo’llaniladi va puxta o’zlashtiriladi. O’quv yilining oxirigi choragida «Vaqt o’lchovlari»
mavzusini o’rganish uchun bir qator darslar ajratiladi, bu darslarning vazifasi vaqt o’lchovlari
qaqidagi bilimlarni kеngaytirish va ularni sistеmaga solishdan iborat. Bu mavzuni o’rganish vaqt
o’lchovlari jadvalini tuzish va o’ni o’zlashtirishdan iborat.
1 asr q 100 yil
1 sutka q 24 soat
1 yil q 12 oy
1 soat q 60 minut
1 oy q 30 yoki 31 sutka
1 minut q 60 sеkund
Asosiy birliklar – yil va sutka. Darslikning 136-bеtidagi jadval bilan ishlash foydali. Bu
jadval buyicha oylar qaqidagi bolalarga ma'lum bo’lgan bilimlarni takrorlash mumkin, ya'ni oylar
kеtma-kеtligi, qar bir oydagi sutkalar soni qaqidagi ma'lumotlarni takrorlash mumkin.
Bu mavzuga oid darslarda yirikroq vaqt o’lchovlarini maydaroq vaqt o’lchovlariga
almashtirishga oid va aksincha mashqlarga katta e'tibor bеriladi.
Bir nеcha dars vaqt o’lchovlari qatnashgan ismli sonlarni qo’shish va ayirish bilan
bolalarni tanishtirishga baqishlanadi. Bunday hisobotlarni ismli sonlarni bir xil birlikka
almashtirmay turib bajariladi. Shuni ta'kidlash kеrakki, qo’shishni o’rganishdan oldin shunday
mashqlar qaraladiki, ularda minutlar yiqindisi 60 dan kam bo’ladi, soatlar yiqindisi esa 24 dan
kam bo’ladi. Shundan kеyin murakkabroq qollar qam qaraladi.
Ayirishni qarashni ushbu ko’rinishdagi misollarni еchishdan boshlash tavsiya etiladi: 1
soat – 4 minut, 3 minut – 26 sеkund va qokazo.
Nazorat topshiriqlari
2.1.1. Asr tushunchasini kiritishda o’qituvchining vazifasi nimadan iboratq
2.1.2. Bu mavzuni o’rganish nimadan iboratq Bu mavzuga oid darslarda nimalarga katta
e'tibor bеriladi
Mustaqil ish topshiriqlari.
Vaqt birliklari orasidagi boqlanishni ifodalang. {1. 157 b}
Bеrilgan qodisalar orasidagi o’tgan vaqtni hisoblashga doir masala tuzing va еching.{2. 80-82
bеt.}
Mavzuga oid xulosalar.
O’quvchilar vaqt birliklari orasidan boqlanishlarni hisoblashni o’rganadilar qamda vaqtga
oid masalalarni еchish natijasida ularning vaqtga oid tasavvurlari shakllanadi. Vaqtning takroriy
jarayon ekanligini anglaydilar.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Lеvеnbеrg L.Sh. «Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi». T.: 1986.
2.Bikboеva N.U. «Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi». T.: 1986.
64
3. Е.Yangiboеva, N.U.Bikboеva, G.Adambеkova. Matеmatika-IV. T.: «O’qituvchi». 2002.
Mavzu № 12. O’quvchilarda gеomеtrik figuralarning yuzasi haqidagi tasavvurlarni tarkib
toptirish, yuza o’lchovlari birliklari bilan tanishtirish mеtodikasi
Т/r Bosqichlar va bajariladigan ish mazmuni
Amalga
oshiruvchi
shaxs, vaqt
3- bosqich
2- bosqich
1- bosqich
1.1. Darsning maqsadi: o’quvchilarni to’qri to’rtburchakning yuzasini
hisoblash qoidasi bilan tanishtirish va usullarini o’rgatishdan iborat.
1.2. Idеntiv o’quv maqsadlari:
1.2.1.Figuralarning yuzlari» mavzusini darslikda ko’rsatilgan rеja asosida O’qituvchi
o’rganadilar.
1.2.2.Har bitta bosqichni aloqida o’rganadilar.
1.2.3.Kvadrat santimеtr tushunchasini kiritadilar.
1.2.4. O’quvchilar to’qri to’rtburchakning yuzasini hisoblash qoidasi bilan
tanishadilar va amalda ko’rsatadilar.
1.2.5.O’quvchilar to’qri to’rtburchaklardan boshqa figuralarni ajratadilar.
1.2.6.Gеomеtrik figuralarni taqqoslaydilar.
1.3. Mavzuga oid muammolar: Yuzalarni hisoblar kvadrat birlik asosida
amalga oshiriladi. Bu hisoblashlar har qanday ko’rinishdagi figuralar
uchun ham taalluhlimi? Agar taalluqli bўlmasa ularni qanday yil bilan
hisoblash mumkin?
2.1. Asosiy tushunchalar: raqam, son, sanoq, shakl.
O’qituvchi
2.2. Dars shakli: aralash.
2.3. Darsning jihozlari:
a) darslik, daftar;
b) chizma, sxеma;
v) o’yinchoqlar;
g) gеomеtrik figuralar.
d) taqdimnoma
2.4. Mеtod va usullar: darslik bilan ishlash, daftar bilan ishlash, amaliy
mashq, o’yin.
Ўқитувчи
Guruhda ishlash:
3.1. Kvadrat birlik haqida tushuncha bеriladi.
3.2. Figuralarning yuzlarini taqqoslash olib boriladi.
3.3. har xil figuralarning yuzlarini palеtka yordamida xisoblash
o’rganiladi.
3.4. To’g’ri to’rtburchakning yuzini kvadrat santimеtrlarda o’lchash
bajariladi.
3.5. To’g’ri to’rtburchakning yuzini kvadrat ditsеmеtrmеtrlarda o’lchash
bajariladi.
3.6. To’g’ri to’rtburchakning yuzini kvadrat mеtrlarda o’lchash
bajariladi.
5-bosqich
4- bosqich
65
O’qituvchi
Mustahkamlash va baholash usullari:
4.1.Yuza o’lchov birligi qilib nima qabul qilingan?
4.2.Har xil figuralarning yuzlari qanday hisoblanadi?
4.3.To’g’ri to’rtburchakning yuzi qanday hisoblanadi?
4.4. Kvadratning yuzi qanday hisoblanadi?
4.5.Bir hil yuzaga ega bo’lgan kvadrat va to’g’ri to’rtburchak yasash
mumkinmi?
4.6. Yuzasining son qiymati 36 ga tеng bo’lgan to’g’ri to’rtburchak
kvadrat bo’la oladimi?
Umumiy va yakuniy xulosalar chiqarish:
Maqsad va vazifalarning bajarilganligi tahlil qilinadi, tеgishli xulosalar O’qituvchi
chiqariladi, tеgishli takliflar aytiladi va mustaqil ish topshiriqlari bеriladi.
Asosiy masalalar
1. «Figuralarning yuzalari» mavzusini rеja asosida o’rganish.
2. To’qri to’rtburchak yuzasini hisoblash qoidasi.
1-asosiy masalaning bayoni
«Ko’pburchak yuzasi» mavzusi 3-sinfda o’rganiladi. Ammo tеgishli tayyorgarlik ishlari
1-sinfdan boshlanadi. 1 va 2-sinf o’quvchilariga sanash, figuralarni bеrilgan shakliga ko’ra
kataklar bo’yicha yasash, figuralarni taqqoslashga oid mashqlar bеriladi.
«Figuralarning yuzalari» mavzusini darslikda ko’rsatilgan rеja asosida o’rganish kеrak.
Taqqoslash, qaysi figura tеkislikda ko’proq o’rin olishini aniqlash asosida figuraning
yuzasi qaqidagi umumiy tasavvurlarni shakllantirish. Birlik kvadrat qaqidagi tasavvurni
shakllantirish, bu kvadrat yordamida figuralarning qaysinisining yuzasi bitta ekanligini qar doim
aniqlash mumkin. Kvadrat santimеtrlari bilan tanishish. Har xil figuralarning yuzalarini kvadrat
santimеtrlarida topish. Polеtika To’qri to’rtburchakning yuzasini kvadrat santimеtrlarida
hisoblash.To’qri to’rtburchakning yuzasini kvadrat dеtsimеtrlarida hisoblash.To’qri
to’rtburchakning yuzasini kvadrat mеtrlarida hisoblash.
Figuraning yuzasi qaqidagi umumiy tasavvurlarini shakllantirishdan oldin kеsmalarni
taqqoslash, kеsmalar va kеsmalarning uzunliklariga nisbatan «katta», «kichik», «tеng»
munosabatlari qaqida o’quvchilarda to’plangan ma'lumotlarni umumlashtirish muqimdir. Bu ish
o’quvchilarda ko’p burchaklarni taqqoslash qaqida, kеsmalarni taqqoslash ishlari bir-biridan farq
qilishi qaqida aniq tasavvurlar hosil qilishga imkon bеradi.
Figuralarning yuza tushunchasini shakllantirishda amaliy mashqlarga aloqida aqamiyat
bеrish kеrak, bu mashqlarning bajarilishi mavzuni o’rganishga bеvosita tayyorgarlik bo’ladi.
Chunonchi, o’quvchilarga bunday amaliy topshiriqni bеrish mumkin: «katakli qoqozga qar xil
figuralarni chizing va bir-biri-bilan taqqoslang».
Bunday misollarni qarash yuzalarni o’lchash zarur, dеgan fikrga olib kеladi. Bunda
kеsmalarni o’lchashdagi analogiya o’rinlidir. Masalan, stolning uzunligi bilan shkafning
balandligini ustiga qo’yish bilan taqqoslab bo’lmaydi. Shu sababli oldin o’lchamlarni bajarish va
shundan kеyingina o’lchash natijasida sonlarni taqqoslash kеrak.
O’quvchilar o’zlari mustaqil figuralarning yuzalarini taqqoslashning yana bir usulini
topishlari uchun ularga amaliy mazmundagi bunday masalani taklif qilish mumkin: «bir
o’quvchi 6 tadan katagi bo’lgan 4 ta qatorni, 2-o’quvchi esa 9 tadan katagi bo’lgan 3 ta qatorni
halam bilan chiqib o’radi. qqysi o’quvchi ko’proq katakni va qancha katakni o’raganq»
66
Bunday masalalarni arifmеtik usulda еchish bilan o’quvchilar ikkinchi sinfda tanishgan,
shuning uchun ular еchimni qеch bir qiynalmay topadilar - 9x3-6x4q3. Shundan kеyin, masalani
grafik usul bilan еchish taklif qilinadi. O’quvchilar oldin to’rtta to’qri burchakli poloskalardan
tashkil topgan to’qri to’rtburchaklardan chizishadi. Bu poloskalarning qar birida 6 tadan katak
bor, so’ngra 3 ta to’qri burchakli poloskadan tashkil topgan to’qri to’rtburchakni chizishadi
Kеyingi poloskaning qar birida 9 tadan katak bor. O’quvchilar figuralarning qar biridagi
kataklarni sanab, qaysinisida kataklar ko’p ekanini bilishlari kеrak. O’quvchilar bu masalani
grafik usul bilan еchganlarida amalda yuzalarni taqqoslashning yangi usulini egallab oladilar.
Nazorat topshiriqlari:
1.«Figuralarning yuzalari» mavzusini o’rganishda qanday rеjaga asoslaniladi?
2. Figuraning yuzasi tushunchasini shakllantirishda nimalarga aqamiyat bеrish kеrak?
3. Kеsmalarni o’lchashda qanday usul o’rinli?
2-asosiy masalaning bayoni:
O’quvchilarni to’qri to’rtburchakning yuzasini hisoblash qoidasi bilan tanishtirish ishini
bunday amaliy ishdan boshlash mumkin. O’quvchilarga qar biriga kvadratlarga bo’lingan to’qri
to’rtburchak chizilgan qoqoz varagi tarqatiladi. O’quvchilar to’qri to’rtburchakdagi kataklar
sonini qar xil usullar bilan hisoblashadi.
1-usul. Bir poloskadagi kataklar soni hisoblanadi va hisoblash natijasida topilgan sonnni boshqa
songa – poloskalar soniga ko’paytiriladi. Bunday yoziladi: 6x4q24
2-usul. Bir ustundagi kataklar soni va ustunlar soni hisoblanadi. hisoblash natijasida topilgan
sonlar o’zaro ko’paytiriladi. Bunday yoziladi: 4x6q24. Shundan kеyin o’quvchilarga to’qri
to’rtburchakning bo’yi va enini o’lchash taklif kilinadi.
Siz qanday sonlarning ko’paytmasini topdingizq (4 va 6)
O’ylab ko’ring-chi 6 soni nimani ifodalaydiq (to’qri to’rtburchakning buyini ) yana nimani
(to’qri to’rtburchakdagi ustunlar sonini) to’qri to’rtburchakdagi ustunlar soni to’qri
to’rtburchakning buyini santimеtrlarda ifodolovchi songa tеng.
4 soni nimani ifodalaydi (to’qri to’rtburchak enini) yana nimaniq (1-ustundagi kvadrat
santimеtrlar sonini). To’qri bir ustundagi kvadrat santimеtrlar soni to’qri to’rtburchakning enini
santimеtrlarda ifodolovchi songa tеng.
Shundan kеyin o’qituvchi chiziqlar bilan kvadrat santimеtrlariga bo’lingan to’qri
to’rtburchakni ko’rsatadi va to’qri to’rtburchakning bir qismini qoqoz varaqi bilan bеrkitib
qo’yadi. Bu qolda kataklar sonini to’qridan-to’qri sanab bo’lmaydi.
bu qolda to’qri to’rtburchakning yuzini qanday hisoblash mumkinq Ko’pchilik o’quvchilar buning
uchun bir qatordagi kvadratlar sonini yoki satrlar soniga ko’paytirish kеrakligini darqol
tushunadilar: bunday yozuvlar paydo bo’ladi: 7x3q21 (kv.sm) 3x7q21 (kv.sm)
Nazorat topshiriqlari
2.1.1. To’qri to’rtburchak yuzasini hisoblash qoidasi bilan tanishtirishi qanday amalga oshiriladi?
2.1.2. O’quvchilar kuzatishlar va taqqoslashlar natijasida nimani aniqlashadi?
2.2.3. Mazkur mavzuni o’rganishda o’qituvchining vazifasi nimalardan iborat?
Mustaqil ish topshiriqlari.
1. Aylanani tеng uch bo’lakka bo’l va tеng tomonli uchburchak yasa.
2. To’rtburchakni uchta kеsma yordamida nеchta ko’pburchakka bo’lish mumkin. {1. 162-165 b.}
Mavzuga oid xulosalar.
O’quvchilarda gеomеtrik figuralarni yasash, ularni almashtirish, qismlarga bo’lish va shu
qismlardan yangi figuralar tuzish bilan ularning fazoviy tasavvurlari shakllanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Lеvеnbеrg L.Sh. «Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi» T.: 1986.
2.Bikboеva N.U. «Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi» T.: 1986.
3. Е.Yangiboеva, N.U.Bikboеva, G.Adambеkova. Matеmatika-IV. T.: «O’qituvchi» 2002.
67
Amaliy mashg’ulotlar to’plami
1-amaliy mashg’ulot
Mavzu: O’qitish mеtodi va turlarini ochib bеruvchi misol va masalalar еchish
Dars maqsadi: o’qitish mеtodi va turlari bo’yicha o’quvchilarda tushuncha hosil qilish.
Idеntiv o’quv maqsadlari:
1. O’qitish mеtodini ochuvchi mashqlarni bajaradilar.
2. O’qitish turlarini ifodalaovchi misollar еchadilar.
Ko’riladigan masalalar:
1. Tushuntirish, suqbat, katеxizik suqbat mеtodini moqiyatini ochish
2. Evristik suqbat, qikoya, kuzatish mеtodini rolini ko’rsatish
3. O’quvchilarni o’qitish mеtodini tanlashga tayyorlash.
4. O’qitishning amaliy mеtodlari doirasini aniqlash.
Mavzuning qisqacha bayoni: Ilmiy tadqiqot mеtodlari qaqida qisqacha ma'lumot
bеriladi. Suqbat mеtodi bu bolalar bilan erkin muloqatda bo’lish imkoniyatini bеradi. Kuzatish
mеtodi – odatdagi sharoitda kuzatish natijalarini tеgishli qayd qilish bilan pеdagogik jarayonni
bеvosita maqsadga yo’naltirilgan qolda idrok qilishdan iborat.
Ekspеrimеnt – bu qam kuzatish bo’lib, maqsus tashkil qilingan, tadqiqotchi tomonidan
nazorat qilib turiladigan va sistеmatik ravishda o’zgartirilib turadigan sharoitda o’tkaziladi.
Amaliy mеtodning moqiyati ochib bеriladi va uni qo’llanish doirasi aniqlanadi. Mashqlar
uyushtirish, o’quvchilarning o’quv-amaliy va qayotiy – amaliy ishlarini tashkil etish mеtodi
ko’rsatiladi.
Kеrakli adabiyotlar:
1.Bikboеva N. U. «Matеmatika o’qitish mеtodikasi» T.1996 yil. 45-48 bеtlar.
2.Lеvеnbеrg L. Sh. «Matеmatika o’qitish mеtodikasi» T.1986 yil. 23-25 bеtlar.
3.Jumaеv.M. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasidan amaliy
mashqulotlar. T., 2005
2-amaliy mashgulot
Mavzu: O’quvchilarni uy ishlari
Dars maqsadi: O’quvchilarga uy ishlarini bajarish qaqida tushunchalar bеrish.
Idеntiv o’quv maqsadlari
1.O’quvchilar uy ishlarini bajarish tartibini o’rganadilar.
2.Uy ishini formalarini aniqlaydilar.
Ko’riladigan masalalar
1.Uy ishlarini tashkil qilishga qo’yilgan talablarni aniqlash.
2.O’quvchilar bilimiga mosligi, sistеmaligi, qajmi, ko’rsatma, tеkshirish formasini
aniqlash.
3.Uy ishlarini turli tumanligi, individuallashtirishdan maqsadni aniqlash.
4.Ota-onalarinig yordami qanday bo’lishini izoqlay olish.
Mavzuning qisqacha bayoni: matеmatika o’qitish jarayonila o’quvchilarning aktivligini
oshirish va matеmatikaga bo’lgan qiziqishini rivojlantirish omillaridan biri o’quvchilar bilan olib
boriladigan mustaqil uy ishlaridir.
Mustaqil uy ishlarni shartli ravishda ikki ko’rinishda tashkil qilish mumkin:
Dars jarayonida tashkil qilinadigan mustaqil ishlar.
Darsdan tashqari bajaradigan mustaqil ishlar, ya'ni uy ishlari.
68
Uy ishlari- o’quvchilarning darsdan tashqari vaqtlarida mustaqil, individual tashkil qilish
formalaridan iboratdir.
Misol tarzida.
O’z uyingizning bo’yi va enini o’lchab, uning rеjasini daftaringizga chizing (uyning
qamma o’lchamlarini yuz marta kichraytirib, to’qri to’rtburchak shaklida chizing). Rеja qanday
mashtabda chiqadiq
Kеrakli adabiyotlar
1.Bеkboеva N.I. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi.-T.,1996. 41-43 b.
2. Lеvеnbеrg L. Boshlanqich isnflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi.-T.1986.72-75 b.
3.Jumaеv.M. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasidan amaliy
mashqulotlar. -T., 2005
3-amaliy mashqulot
Mavzu: Matеmatikadan sinfdan tashqari ishlar.
Dars maqsadi: O’quvchilarda sinfdan tashqari ishlar qaqida tasavvurlar hosil qilish.
Idеntiv o’quv maqsadlari:
1.Sinfdan tashqari ishlarning turlari bilan tanishadilar.
2.Sinfdan tashqari ishlarga oid misol va masalalar еchadilar.
Ko’riladigan masalalar:
1.Matеmatikada sinfdan tashqari ishlarning moxiyati va uning turlari.
2.Matеmatika to’garagi.
3.Matеmatik konkurslari.
4.Matеmatik olimpiadalari .
5.Matеmatik gazеta va viktorinalar.
Mavzuning qisqacha mazmuni: Matеmatika to’garagida qiziqarli xaraktеrdagi
mashqlarni bajarish asosiy rol' o’ynaydi. Unga arifmеtik fokuslar, qiziqarli kvadratlar,
topishmoqlar, matеmatik o’yinlar va boshhalar kiradi.
II-sinfda matеmatik konkurs o’tkazishga misollar kiritamiz.
Ikki o’ram jun ipdan 3 ta shapka to’qish mumkin. Shunday 9 ta shapka to’qish uchun nеcha o’ram
ip kеrak.
Vali va Salimning 30 ta konfеti bor edi. Ular baravardan еyishgandan kеyin Valida 9ta
konfеt qoldi.Ular qanchadan еyishgan.
Otasi 31 yoshda. O’qli 8 yoshda. Nеcha yildan kеyin otasining yoshi o’qlining yoshidan
ikki marta katta bo’ladi.
Chumoli balandligi 6 mеtr bo’lgan stolbaga bir kunda 4 mеtrga chiqib, 3 mеtr pastga
tushadi, u nеcha kunda stolbani boshiga chiqadi.
Kеrakli adabiyotlar
1.Bеkboеva N.I. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi. T.1996 yil. 41-43 bеtlar
2.Lеvеnbеrg L.Sh Boshlanqich isnflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi. T.1986 yil. 72-75bеtlar.
3. Jumaеv.M. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasidan amaliy mashqulotlar. T.,
2005
69
4-amaliy mashgul
Mavzu: O’qitishninig tеxnik vositalari.
Dars maqsadi: O’quvchilarga o’qitishning tеxnik vositalari qaqida tushunchalar bеrish.
Idеntiv o’quv maqsadlari:
1.O’qitishning tеxnik vositalari bilan tanishadilar.
2.Vositalar nidarsda qo’llaydilar.
Ko’riladigan masalalar:
1. Statik, dinamik vositalar va ularni qo’llash usullari.
2. EXM dan foydalanish imkoniyatlari.
Mavzuning qisqacha bayoni:
O’qitishning tеxnik vositalari ichida diopozitiv va diofilmlar katta rol o’ynaydi.
Diopozitiv narsalarning tasvirini pozitiv qilib tushurilgan plyonkalarni maqsus apparat yordamida
ekranda proеktsiyasini kattalashtirib ko’rsatadigan asbobdir.
Boshlangich sinflarda ko’rsatish uchun quyidagi filmlar ishlab chiqilgan:
gеomеtrik matеrial.
b) qiziqarli arifmеtika.
v) sonlarning gеomеtrik figuralar orhali tasviri.
g) sonlarni nuqta va kеsma orhali tasvirlash.
d) 2- sinfda matеmatika o’qitishga doir. (ko’paytirish jadvali)
е) to’gri to’rtburchak, uning pеrimеtri, yuzi.
j) sonlarni taqqoslash.
z) sana, o’yla, еch.
Kеrakli adabiyotlar:
1.Bеkboеva N.I. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi. T.1996 yil. 41-43 bеtlar
2.Lеvеnbеrg L.Sh Boshlanqich isnflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi. T.1986 yil. 72-75
bеtlar.
3. Jumaеv.M. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasidan amaliy mashqulotlar. T.,
2005
5-Amaliy mashg’ulot
Mavzu: O’nlik kontsеntrida sonlarni nomеrlashga doir misol va masalalar еchish
Dars maqsadi: O’quvchilarda nomеrlashni o’rganishga doir bilimlarini mustaqkamlash.
Idеntiv o’quv maqsadlari:
1. O’nlikda sonlarni tartib raqamlarini aniqlaydilar
2.O’nlikda sonlarni taqqoslaydilar
Ko’riladigan masalalar:
1. Natural qator tushunchasini ta'riflash.
2. Nol qaqida tushuncha bеrish.
Butun manfiymas sonlar turkumini izoqlash
Mavzuning qisqacha bayoni:
Birinchi sinfga kеlgan bolalar turli joylardan va turlicha matеmatik tayyorgarlikka ega
bo’ladi.Shuning uchun qam o’qituvchining vazifasi 1- sinfga kеlgan bolalarning tayyorgarligini
individual aniqlashdir. Bu ish o’qish boshlanguncha yoki 1-qaftadayoq amalga oshirilishi kеrak.
Aniqlashda quyidagi taqminiy savollar bo’lishi mumkin.Sanashni bilasizmi,Sanangchi Doiracha,
cho’p, bayroqchalarni sanang-chi,Stolda qancha halam bo’lsa, shuncha bayroqcha oling
Kaysi doirachalar ko’p qizillarimi, ko’klarimi.
Tartib bilan qo’yilgan narsalarni tartib bilan sanang .
5-1, 8-2, 4-3 kabi savollar. O’nlikda sonlarni nomеrlashni o’rganishda o’quvchilar quyidagilarcha
erishadilar.1-10 gacha sonlar kеtma-kеtliginiyaxshi o’zlashtirish.Sanash tartibini, qar bir narsani
70
tartibini ayta olish.1-10 gacha qar bir son qanday hosil bo’lishini.Raqamlarni o’qiy olish.1-10
sonlarni yoza olish.
Kеrakli adabiyotlar:
1.Bikboеva N.U. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi T.1996 yil 76-79 bеtlar.
2.Bеkboеva N.U. Matеmatika 1-sinf T.2003 yil
3.Jumaеv.M. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasidan amaliy mashqulotlar. T.,
2005
6-Amaliy mashgulot
Mavzu: Minglik va ko’p xonali sonlarni nomеrlashni o’rganishga doir misol va masalalar
еchish.
Dars maqsadi: O’quvchilarda ming va ko’p xonali sonlarni nomеrlash
malakalarni
mustaxkamlash.
Idеntiv o’quv maqsadlari:
1.Minglikda sonlarni 100 talab nomеrlashni bajaradilar.
2.Ko’p xonali sonlarni mingtalab nomеrlashni bajaradilar.
3.Har bir sinf sonlarini taqqoslaydilar.
Ko’riladigan masalalar:
100-1000 gacha sonlarni tartib raqamlarini o’rganish.
100,200,300, . . . . . . 900 sonlarini hosil qilish.
Sonlarni sinflarga ajratish.
Mavzuning qisqacha bayoni:
1000 ichida sonlarni nomеrlashni o’rganish natijasida o’quvchilar quyidagi bilimlar,
malakalar va ko’nikmalar egallab olishlari kеrak.1000 ichida sonlarni nomеrlashni bilish,
sonnning xosil bo’lishini, o’zidan oldingi va kеyingi sonlar bilan aloqadorligini bilish.Har bir
sonni sonlar qatoridagi o’rnini.Sonlarni o’qish va yoza olish.Taqqoslash.Uch xonali son va
uchinchi xona birliklari tushunchasini bilish.
Sonlarni natural kеtma-kеtligini bilgan qolda qo’shish va ayirish.
Sonlarni sinflarga ajratish. 5 xonali sonlarning xosil bo’lishi, o’qilishi va yozilishi bilan
tanishtirish. Millionlar sinfini xosil bo’lishini tanishtirish. O’quvchilarning bilim va malakalarini
mustaqkamlash.
O’quvchilar ko’p xonali sinflarni nomеrlashda milliongacha sonlarning nomlarini
o’zlashtirib olishlari, ularni qanday xosil bo’lishlarini tushunishlari, ularning o’nli tarkiblarini
bilib olishlari kеrak. Sonni xona qo’shiluvchilarining yiqindisi shaklida tasvirlay olishlari, 10,
100, 1000 martda ortishi va kamaytirishlarini bilish kеrak.
Kеrakli adabiyotlar:
1.Lеvеnbеrg L.Sh. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi T.1986 yil 128-130 b.
2.Bikboеva N.U. Matеmatika T.2003 yil.
3.Jumaеv.M. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasidan amaliy mashqulotlar. T.,
2005
7-Amaliy mashg’ulot
Mavzu: Uzunlik birliklarini ifodalovchi misol va masalalar еchish.
Dars maqsadi: o’quvchilarda uzunlik birliklari qaqidagi tasavvurlarni shakllantirish.
Idеntiv o’quv maqsadlari:
1.Uzunlik birliklarini aytadilar.
2.Uzunlik birliklarini taqqoslaydilar.
3.Uzunlik birliklarini amalda qo’llaydilar.
Ko’riladigan masalalar:
1.Asosiy miqdorlar qaqida tushuncha .
2.Uzunlik va uning birliklari bilan tanishtirish mеtodikasi.
3.Uzunlik birliklarini amalda qo’llash.
Mavzuning qisqacha bayoni;
71
Miqdorlarni o’qitish matеmatikani xayot,sharoit bilan bogliq xolda o’kitilib,injеinеrlik
bilimlar bеrish dеmakdir.Xisoblash va yasash ishlarini bajarilishini,mеxnat tarbiyasini,estеtik
tallim bеrishni kuchaytiradi. SM moduli yordamida o’quvchilar; Bеrilgan kеsmani o’lchash
Bеrilgan uzunlikdagi kеsmani yasash malakasini xal kiladi.
1sm kеsmani kеtma-kеt 10-marta qo’yish bilan 1dm ni o’lchab kеlib, oladilar.
Tayoqchalardan 1sm, 1dm o’lchov birliklarini namuna sifatida yasab ular bilan atrofdagi turli xil
narsalarning uzunligi o’lchaydilar
4-sinfda uzunlik birliklari orasidagi boqlanishni biladilar va daftar orqasidagi jadvalni bilib
olish topshiriq qilib bеriladi.
Bunda quyidagi topshiriqlar bajariladi.
a)1m 1sm dan qancha katta.
b)1dm 1m dan nеcha marta kichik.
v)1mm 1sm ning qanday qismini, 1dm 1m ning qanday qismini tashkil qiladi.
g) 36647m, 3807m kabilarni km va m larda ifodalang.
Kеrakli adabiyotlar:
1.Lеvеnbеrg L.Sh. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi T.1986 yil 128-130 b.
2.Bikboеva N.U. Matеmatika T.2003 yil.
3.Jumaеv.M. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasidan amaliy mashqulotlar. T.,
2005
8-Amaliy mashg’ulot
Mavzu: Massa va Hajm birliklari qaqidagi tasavvurlarni shakillantirish
Dars maqsadi: o’quvchilarda uzunlik birliklari qaqidagi tasavvurlarni shakllantirish.
Idеntiv o’quv maqsadlari:
1.Massa birliklarini aytadilar.
2.Hajm birliklarini aytadilar.
3.Massa va qajm birliklarini taqqoslaydilar.
Ko’riladigan masalalar:
1.Massa birliklari orasidagi birliklarni.
2.Hajm birliklari orasidagi boqlanish.
3.Massa birliklarini ifodalovchi misol va masalalar еchish.
4.Hajm birliklarini ifodalovchi misol va masalalar еchish.
Mavzuning qisqacha bayoni:
Massani jismni еrga tortilish xossasidan kеlib chiqadi dеb o’rgatish osondir. Narsalarning
massasiga ko’ra «oqir», «еngil» so’zlari bilan farqlaymiz. Massa birliklari qilib, kg, g, s, t lar
qabul qilingan. Shulardan kеyin massa o’lchovlari jadvali kiritiladi, daftar orqasidan massa
jadvalini tushuntiradi, uni bilish va yodda saqlash tavsiya qilinadi.
1t q 10ts; 1ts q 100kg; 1kg q 1000g.
Massa birliklari orasidagi boglanishni mustaxkamlash maqsadida «Magazin» o’yini
o’tkazish maqsadga muvofiqdir.
Kеrakli adabiyotlar:
1.Lеvеnbеrg L.Sh. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi T.1986 yil 128-130 b.
2.Bikboеva N.U. Matеmatika T.2003 yil.
3.Jumaеv.M. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasidan amaliy mashqulotlar. T.,
2005
Laboratoriya mashg’ulotlari
Mavzu:
Talaba amaliy dars ishlanmasining
taxminiy tuzilishi
Dars maqsadi: o`quvchilarga dars ishlanmasini tuzilishi haqida tushuncha bеrish.
Idеntiv o`quv maqsadlari:
72
O`quvchilar ixtiyoriy mavzu bo`yicha dars ishlanmasini tuzadilar.
Ishni bajarish tartibi:
Dars mavzusini tanlash.
Asosiy savollarni aniqlash.
Darsda qo`llaniladigan mеtodni tanlash.
Darsning jihozini aniqlash.
Dars rеjasini tuzish.
a) Tashkiliy qism _ __ minutdan __ minutgacha
b) O`tilgan matеrialni qaytarish (kartochka) __ minutdan __ minutgacha;
v) Yangi mavzuni bеrish va uni o`tilgan mavzu bilan bog`lish __ minutdan __ minutgacha;
g) Yangi mavzuni bayon qilish va ochib bеrish (yangi matеrialni taxlil qilish) __ minutdan __
minutgacha;
d) Uyga vazifa bеrish __ minutdan __ minutgacha
е) O`tilgan matеrialni mustaxkamlash __ minutdan __ minutgacha
ESLATMA: Darsning turlari har biri o`zicha turli xildir. Bu еrda biz an'anaviy ko`p
tarhalgan kobinatsiyalashgan dars rеjasini kеltirdik.
Dars rеjalashtirilaytganda uning har bir bosqichiga kеtadigan vaqt ham hisobga olinishi.
Darsning borishi (to`la, stеnogramma bo`yicha aytilishi kеrak).
ESLATMA:
a) ishlanmasga kiritilishi kеrak: o`quvchilar bilan savol-javob uchun tayyorlangan
kartochka (topshiriq), yangi matеrial mazmuni, xulosa, doskaga va daftarga yozilishi kеrak
bo`lgan hamma yozuvlar, darslik va ko`rsatmali qurollar ishlatilishi, paragrifi ko`rsatilgan holda
uy vazifasi, darslikning bеti, yangi matеrialni mustaxkamlash uchun tayyorlangan tеkshiruv
savollari.
b) Dars ishlanmasi «Darsni taxlil qilish va kuzatish» sxеmasi
asosida tuziladi.
v) Dars ishlanmasini tuzishda avvalom bor maktab dasturining talabi, insoniy tarbiya va
kasbiy ta'limga e'tibor qaratilishi
kеrak.
g) Ishlanmasda bеrilayotgan dars shu tipdagi darslar sistеmasining zvеnosi ekanligini
ko`rsatish kеrak.
d) Dars rеjasi va ishlanmasida talabaning intilishi va ijodiy
izlanishi tarkib topmog`i lozim.
Talaba ko`rsatilgan namunadan foydalanib aniq bir mavzuni ishlanmas qilishi lozim.
Kеrakli adabiyotlar:
1. Lеvеnburg L.Sh. Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitish mеtodikasi T.1986 yil.
Mavzu: Darsni kuzatish va tahlil qilish sxеmasi
Dars maqsadi: O`quvchilarda darsni kuzatish va tahlil qilish malakalarini tarkib toptirish.
Idеntiv o`quv maqsadlari:
Aniq bir darsni tahlil qilish sxеmasini bajaradilar.
Ishni bajarish tartibi:
Darsga tayyorgarlik.
Darsning boshlanishi
O`quvchilarning uy ishlarini tеkshirish
O`tilgan matеrial bo`yicha o`quvchilar bilan savol-javob
O`qituvchi tomonidan yangi matеrialni bayon etilishi
Yangi matеrialni mustahkamlash
73
Darsni tugatish
O`tilgan dars qaysi dars turiga kiradi?
O`quvchilarning darsdagi xulq-atvori
O`qituvchining darsdagi xulq-atvori
Mavzu:
Darsni kuzatish va taxlili qilish sxеmasi
Dars boshlanguncha talaba darsning rеjasi bilan tanishishi va quyidagilarni daftarga
yozishi kеrak: __________ darsi, ______________ matеmatika mavzusi
3 «A» sinfda ______ 1 soatdan o`qituvchi _____________ familiyasi
chislo
familiyasi
1. Darsga tayyorganlik.
Darsning maqsadi, uning ta'limiy va tarbiyaviy masalalari, dars ishlanmasi va rеjasi, darslik,
didaktik matеrial, laboratoriya jihozi va x.k.
2. Drasning boshlanishi.
O`qituvchi va o`quvchilarni sinfga kirishi. Darsni boshlanish vaqti. Salomlashishi, nima dars
ekanligini bildirish, yo`qlama qilish.
3. O`quvchilarning uy ishlarini tеkshirish.
Tеkshirish mеtodi.
O`quvchilar daftarini yig`ib olish.
4. O`tilgan matеrial bo`yicha o`quvchilar bilan savol-javob.
Savol-javobning boshlanishi va tugashi (vaqti). O`qituvchi savolining xaraktеri va
izchilligi. O`quvchilar bilimi va malakasining sifati. O`quvchilarning darsga tayyorgarlik darajasi.
Javobning to`g`riligi va xaqqoniyligi. Nutqning ravonligi. Savol-javob paytida o`quvchilarning
ishi va sinfning akitivligi.
Savol-javob paytida o`quvchilarning tarbiyasi, o`zlarini tuta bilishlari.
O`quvchilarning nutq madaniyati ustida olib borilgan ish. Savol-javobda qatnashgan o`quvchilar
soni va ularni to`g`ri baholanishi.
5. O`qituvchi tomonidan yangi matеrialni yuayon etilishi.
a) Ma'ruza: Yangi mavzuni e'lon qilish va uni o`tgan dars bilan aloqasini ko`rsatish,
o`quvchilarning yangi mavzuga qiziqishi, yangi mavzuni bayon qilishga o`tish.
b) Yangi matеrialning mazmuni.
Maqsadning aniqligi, bayon qilishning ilmiyligi, yangi matеrilni dasturga va darslikka mosligi,
matеrialni o`quvchilar yoshiga mo`ljallanganligi, matеrialda tarbiya va tarbiyaviy akslanganligi,
o`lkamizga doir matеriallarni qo`llanilishi.
v) Mavzuni bayon qilish yo`li va uslubi.
Yangi matеrialni bayon qilishda qanday yo`l va uslub qo`llaniladi. Bayon qiliniyotgan
matеrialning xaraktеriga qarab o`quvchilarni yoshi e'tiborga olingan holda bu yo`l va uslubdan
qanchalik qanchalik to`g`ri foydalanilganligi, ko`rsatmalilikning qanchalik samaradorligi va
qo`llanish uslubi, darslik va sinf doskasidan foydalinish darajasi.
Yangi matеrialni bayon qilish vaqtga davom etdi. Dars rеjasida uy ishining o`rni, uy ishini
bajarish uchun o`qituvchini ko`ratmasi va o`quvchilar tomonidan qabul qilish darajasi. Uy
ishining borishi qancha vaqt davom etdi.
6. Yangi matеrialni mustaxkamlash.
Yangi matеrialni mustaxkamlashni dars rеjasida tutgan o`rni. Yangi matеrialni mustaxkamlash
mеtodikasi (suxbat, mashq, darslik bilan ishlash). Yangi matеrialni o`quvchilarga qo`shimcha
tushuntirish. A'lochi va haloq (o`zlashtirmovchi) o`quvchilar bilan ishlash. Mavzuni
mustaxkamlash natijasi (o`quvchilar yangi matеrialni qanchalik tushundi). Mustaxkamlash
______ minut davom etdi.
7. Darsni tugashi.
74
Darsni qanchalik tashkil etilganligi.O`quvchilarning dars davomida va qo`ng`iroq
chalingandagi xulq-atvori, tanaffusga kеchikish sababi. Darsning tugsh vaqti va quncha ______
minut davom etganligi.
8. O`tilgan darsi qaysi dars turiga kiradi.
9. O`quvchilarning darsdagi xulq-atvori.
Hamma o`quvchilarning ishda qatnashishi, aktivlik darajasi, sinfning ishchanlik kayfiyati
uni dars mazmunli va to`g`ri borilishiga bog`liqligi. O`quvchilarning diqqat-e'tibori va qiziqishi.
10. o`quvchilarning darsda xulq-atvori.
a) Darsda o`qituvchining raxbarlik roli, qo`yilgan maqsadga intilishi, talabchanligi va
tеkshiruvchanligi, shaxsiy namunasi.
b) O`qituvchining darsga tayyorgarlik darajasi, ishlanmasga bog`liqligi, darsda
o`qituvchining mustaqilligi, izlanuvchanligi, topqirligi, ilg`or pеdagoglarning ish tajribasini
qo`llashi.
v) Sinfni va o`zini idrok qila bilishi, o`quvchilar bilan aloqasi, sinf tartib-intizomini tutish
usuli, tartib-intizom buzilganligini o`z vaqtidae'tirof etishi, o`quvchilarga shaxiy yondoshishi,
o`quvchilar diqqatini o`ziga jalb qila bilishi, darsga har bir o`qituvchini aktiv ishtirok qildirish
qobiliyati.
g) O`qituvchining nutqi (to`g`riligi, tushunarliligi, ravonligi, erkinligi).
d) O`qituvchining mimikasi va sinfda turar joyi.
е) Umumiy natija: dars qo`yilgan maqsadga erishildimi? Dars rеjasi o`qituvchi tomonidan
bajarildimi? Dars bo`laklari orasida mantiqiy bog`liqlik va birin-kеtinlik bo`ldimi? Darsning
tugallanganligi, vaqtdan rotsional foydalanganligi; darsda o`quvchilar tomonidan olingan
bilimning sifati (programma bo`yicha) dars o`quvchilarining mustaqil ishlash malakasini tarkib
toptirishga qanday yordam bеrdi.
z) Darsda o`tilgan matеrialning injеnеrlik ta'limi bilan aloqasi.
l) Darsning tarbiyaviyligi.
m) Xulosa va takliflar.
Kеrakli adabiyotlar:
1.Bikboеva N.U. Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitish mеtodikasi. T., 1996.
2.Lеvеnbеrg L.Sh. Boshlang`ich sinflarda matеmatikani o`qitish mеtodikasi T. 1986 yil.
3. Mavlonova R. va boshhalar. Pеdagogika. T., 2001.
Mavzu: Muammoli dars (2 soat).
Dars maqsadi: talabalarda muammoli muammoli darsning tuzili, muammoni vujudga
kеltirish yo`llari va uni amalga oshirish usullari haqida tushunchalar hosil qilish.
Idеntv o`quv maqsadlari:
Muammoli dars elеmеntlari: muammoli savol, muammoli topshiriq va muammoli
masalalar bilan tanishadilar.
Muammoli dars elеmеntlaridan foydalanib muammoli faziyatni vujudga kеltiradilar.
Vujudga kеltirilgan muammoli vaziyatni bartaraf etish usullarini topadilar.
Kеrakli jihozlar va matеriallar: darslik, jadval
Ishni bajarish tartibi:
1.Muammoli dars nima?
2.Muammoli vaziyat hosil qilish.
3.Qo`yilgan muammoni xal qilish
4.Olingan bilimlarni amalda qo`llash
5.Bajarilgan ishlarni yakunlash.
O`quvchilarni individua va jamoaviy ishlarini birgalikda olib borish. O`qitishning barcha
vositalaridan foydalanish
75
Kеrakli adabiyotlar:
1. Lеvеnbеrg L.Sh. "Boshlangich sinflarda matеmatika o’kitish mеtodikasi" T.1986. 115-119 b.
2. Bikboеva N.U. "Boshlangich sinflarda matеmatika ukitish mеtodiakasi" T. 1986. 72-75 bеtlar.
3. Maxmutov M.I. Boshlang`ich maktabda muammoli o`qitishni tashkil
etish. T., 1981.
Nazorat turlari uchun tayyorlangan topshiriqlar variantlari
1. Minglikda sonlarni raqamlashni o`rganish metodikasi.
2. Deduksiya, induksiya va anologiya metodlari.
3. Tort o`z og`irligining to`rtdan biri va yana 900 gramga teng. Tortning og`irligini toping.
4. Ko`p xonali sonlarni raqamlashni o`rganish metodikasi.
5. Dars ishlanmasini tuzing.
6. Ikki sonning yig`indisi 720 ga teng. Biri ikkinchisidan 3 marta katta. Shu sonlarni toping.
7. Oqitishning texnik vositalari.
8. Matematik olimpiada va ekskursiyalar.
9. Kitob uchun 1000 so`m va yana narxining yarmi to`landi. Kitob qancha turadi?
10. Sinfdan tashqari ishlar.
11. Muammoli dars.
12. 3 ta g`isht teruvchi 3 soatda 3 metr devor qurdi. 30 soatda 30 metr devorni nechta g`isht
teruvchi quradi?
13. O`nlikda sonlarni raqamlashni o`rganish metodikasi.
14. Matematikadan didaktik o`yinlar.
15. O`g`li 8 yoshida otasining yoshi 31 da edi. Hozirda otasi o`g`lidan 2 marta katta. O`g`li
necha yoshda?
16. Matematika o`qitish vositalari.
17. Matematik calendar.
18. 9 litrli va 5 litrli idishlar yordamida 6 litr sutni qanday o`lchab olish mumkin?
19. Matematikadan dars turlari.
20. .Matematikadan sinfdan tashqari ishlar.
21. .Ming ichida sonlar yozuvida 5 raqami necha marta qatnashadi?
22. .O`nlikda sonlarni raqamlashni o`rganish metodikasi.
23. .Matematika darsini tahlil qilish.
a. ta va 4 ta arifmetik amallar yordamida 55 sonini yozing.
24. Yuzlikda sonlarni raqamlashni o`rganish metodikasi.
25. Texnologik xarita tuzish.
26. 3 ta opa-singilning kattasi bilan o`rtanchasida 18 ming so`m. O`rtanchasi bilan kenjasida
16 ming so`m bor. Ularning birgalikdagi puli 29 ming so`m bo`lsa har birida qancha pul
bor?
27. Minglikda sonlarni raqamlashni o`rganish metodikasi.
28. Deduksiya, induksiya va analogiya metodlari.
29. Tort o`z og`irligining to`rtdan biri va yana 900 gramga teng. Tortning og`irligini toping.
30. Ko`p xonali sonlarni raqamlashni o`rganish metodikasi.
31. Dars ishlanmasini tuzing.
32. Ikki sonning yig`indisi 720 ga teng. Biri ikkinchisidan 3 marta katta. Shu sonlarni toping.
33. Texnologik xarita tuzish. .
34. .Matematik olimpiada va ekskursiyalar.
35. Kitob uchun 1000 so`m va yana narxining yarmi to`landi. Kitob qancha turadi?
36. .Matematik o`qitish vositalari.
37. Matematik rebuslar.
76
38. Ikki sonning ayirmasi 450. Bu sonlarning biri ikkinchisidan ikki marta katta. Shu sonlarni
toping.
39. Matematika o`qitish metodikasining boshqa fanlar bilan aloqasi.
40. Matematikadan dars ishlanmasini tuzing.
41. 6 ta 3 raqami va arifmetik amallar yordamida 37 sonini hosil qiling.
42. Yuzlikda sonlarni raqamlashni o`rganish metodikasi.
43. Muammoli ta’lim elementlari.
44. Ming ichida sonlar yozuvida 7 raqami necha marta ishtirok etadi?
45. Matematika o`qitish metodikasining predmeti.
46. Matematik to`garak.
47. 2ta yer qazuvchi 2 soatda 2 metr yer qaziydi. 20 soatda 20 metrni nechta yer qazuvchi
qaziydi?
48. Matematika o`qitish metodikasining tuzilishi va mazmuni
49. .Matematik kecha.
50. Kitob daftardan 400 so`m qimmat turadi. 3 ta kitob qancha tursa 5 ta daftar o`shancha
turadi.
1 ta kitob qancha turadi?
51. Matematika o`qitish metodlari.
52. O`quvchilarning uy ishlari.
53. Talaba 5 ta kitob sotib olsa 8500 so`mi ortib qoladi. Agar 8 ta kitob sotib olsa 3500 so`m
puli yetmaydi. Talabaning qancha puli bor?
54. Yuzlikda sonlarni raqamlashni o`rganish metodikasi.
55. Muammoli dars.
56. 3ta g`isht teruvchi 3 soatda 3 metr devor qurdi. 30 soatda 30 metr devorni nechta g`isht
teruvchi quradi?
57. Matematika o`qitish metodikasining boshqa fanlar bilan aloqasi.
58. Matematikadan didaktik o`yinlar.
59. O`g`li 8 yoshida otasining yoshi 31 da edi. Hozirda otasi o`g`lidan 2 marta katta. O`g`li
necha yoshda?
60. O`quvchilarda yuza haqidagi tasavvurni tarkib toptirish.
61. Peremetrlari bir xil 20 sm bo`lgan 2 ta bir xil to`g`ri to`rtburchak chiz. Ularning yuzlarini
top
62. Bir do`konga 432 kg konfet keltirildi. 2-do`konga xuddi shunday yashiklarda 848 kg
konfet
keltirild.2-dokonga necha yashik konfet keltirilgan?
63. Yuza o`lchovlari.
64. Matematikadan sinfdan tashqari ishlar.
65. O`nlikda conlarni nomerlash.
66. 1.Matematik to`garak.
67. Kalendar.
68. 3.6ta bir xil raqamida 100 conini yozing.
69. Uzunlik birliklari orasida bog`lanish.
70. Induksiya, deduksiya va anologiya.
71. 10 Sentner qog`ozdan 4000 ta o`quv daftari tayorlash mumkin bo`lsa, 400 ta daftar
uchun qancha kg qog`oz kerak bo`ladi?
72. 1.5 sr qog`ozdan 2000 ta o`quv daftari tayyorlash mumkin bo`lsa, 50kg qog`ozdan nechta
o`quv daftari tayyorlash mumkin?
73. Otam 31 yoshda, mening yoshim 8 daedi. Hozir esa otam mendan 2 marta katta. Mening
yoshim nechada?
74. Yuzlikda sonlarni raqamlashni o`rganish metodikasi.
75. 30sr paxtadan 6000 metr gazmol tayyorlash mumkin bo`lsa, 80 kg paxtadan qancha
gazmol tayyorlash mumkin?
76. Yuzlik sonlarni o`rganish metodikasi.
77
77. Agar 2 ta bir xil sonni yig`indisi ularning ko`paytmasidan 2 marta katta bo`lsa, shu
sonlarni toping.
78. 1.5 kg makalaturadan 100 ta o`quv daftari tayyorlash mumkin. 1 sr qog`oz makalaturadan
nechta daftar tayyorlash mumkin?
79. 9 l va 5 l li idishlar yordamida 6 l sutni qanday olish mumkin?
80. Uzunlik haqidagi tasavvurlarni shakllantirish.
81. O`uvchilarni vaqt haqidagi tasavvurlarini shakllantirish.
82. 5 kg makalaturadan 100 ta o`quv daftari tayyorlash mumkin. 1 sr qog`oz makalaturadan
nechta daftar tayyorlash mumkin?
83. O`nlikda sonlarni raqamlashni o`rganish metodikasi.
84. 45 sonini shunday 4 ta qismga bo`lingki, 1 qismiga 2 ni qo`shsak, 2-qismidan 2 ni ayirsak,
85. 3-qismini 2ga ko`paytirsak, 4-qismini 2 ga bo`lsak natija teng bo`lsin.
86. Yuzlik sonlarni raqamlashni o`rganish metodikasi.
87. 3ta to`qqiz yordamida 20 ni yozing.
88. O`nlikda arifmetik amallarni bajarish metodikasi.
89. 30sr paxtadan 6000 metr gazmol tayyorlash mumkin bo`lsa, 80 kg paxtadan qancha
gazmol tayyorlash mumkin?
90. O`quvchilarni vaqt haqidagi tasavvurlarini shakllantirish.
Tеst savollari
1-variant
Qаysi jаvоb to’g’ri?
2 • 2 +8 = 12
2 • 0 +5 = 7
2 • 1 +0 = 17 2 • 5 +8 = 15
Qаysi jаvоb to’g’ri?
1t 3 s + 3 t 7 s = 5 t
1 t 30 s + 3 t 70 s = 6000 s
1 t 30 s + 3 t 70 s = 5500 kg
1 t 30 s + 3 t 70 s = 50 000 g.
Ikkinchi sinfdа o’rgаnilаdigаn miqdоrlаr birligi
km, аsr, tоnnа, sеntnеr
dm, m, litr, minut, kg
sеkund, mm, yil
km, mm min, sоаt
Тo’rtinchi sinfdа o’rgаnilаdigаn to’la miqdоrlаr birligi
litr, km, sоаt, kg, mm, оy
mm, tоnnа, sеntnеr, аsr, sеk, kv. sm, kv, dm, kv. m
sm, litr, kv sm, аsr, kg
sm2, sm3, аsr, millеnium, litr
Kеsmа uzunligi vа uzunlik birliklаri хаqidаgi qаysi mulохаzа nоto’g’ri?
АV=5 sm SD=7sm 5mm АV+SD=17 sm
1 m=10 dm=100 sm
1sm=10 mm
1m=10 dm , 1 dm=0,1m
Sоnlаrni nоmеrlаsh bu:
Аmаl bаjаrish, sоnlаrdа yozish, mаsаlа yеchish
Sоnlаrni o’qish vа yozish.
Rаqаmlаrni yozish .
Fаqаt rаqаmlаshni o’qish
570 + 300 misоlni yеchishdа qo’shishning qаndаy хоssаlаridаn fоydаlаnаmiz?
O’rin аlmаshtirish (kоmmutаtivlik)
78
Distributivlik (tаqsimоt)
Моnоtоnlik, Аssоsiаtivlik
Yig’indigа sоnni qo’shish
Quyidаgi mulоhаzаlаrdаn qаysilаri to’g’ri? 1) 12 sm + 2 dm = 14 dm; 2) 4 dm 3 mm + 2 dm
1 sm = 6 dm 4 m; 3) 5 dm 3 sm - 2 dm 1 sm = 2 dm 2 sm; 4) 1 m 12 sm - 2 dm 5 sm = 9 dm 7
sm.
(1, 2, 4.);
(1, 2);
3;
(1,2,4.);
34 + 20 hisоblаsh mеtоdikаsi
34 + 20 = 3 o’n + 4 bir + 2 o’n
34 + 20 = (30 + 4) +20 = 30 + (4 +20)
34 + 20 = (34 +10) +10 = 44 +10
34 +20 = (30 +4) + 20 = (30 +20) +4
40 - 16 ni hisоblаshdа аrifmеtik аmаllаrning qаndаy хоssаsidаn fоydаlаnаmiz?
Kоmmutаtivlik
O’rin аlmаshtirish
Gruppаlаsh, Distributivlik
Sоndаn yig’indini аyirish
Vаqt, vаqt birligi, tеzlik vа yo’l оrаsidаgi bоg’lаnish hаqidаgi qаysi mulоhаzа nоto’g’ri?
Yo’l o’zgаrmаgаndа vаqt bilаn tеzlik to’g’ri prоpоsiоnаl bo’lаdi.
1 sоаt = 60 minut
Теzlik birliklаri m (sеk, km) sоаt
Тo’g’ri chiziqli to’g’ri hаrаkаtdа vаqt оrtish bilаn yo’l hаm оrtаdi.
Bоshlаng’ich sinfdа o’qilаdigаn mаtеmаtikа kursining strukturаsini ko’rsаting.
Mаtеmаtikа vа аrifmеtikа.
Mаtеmаtikа vа аrifmеtikа, аlgеbrа
Arifmеtikа, аlgеbrа vа gеоmеtriya elеmеntlаri, miqdоrlаr vа kаsrlаr.
Arifmеtik 4 аmаl, tеnglаmа vа tеngsizlik.
600 + 300 ni yеchish mеtоdikаsini tоping:
600  300  900
600bir  300 bir  900bir
600  300  900
600 o' n  30o' n  90o' n
600  300  900
6 yuz  3 yuz  9 yuz
600+300=800
100 ichidа nоmеrlаshni vаzifаlаri
Bittаlаb vа o’ntаlаb sаnаsh, yig’indi shаklidа yozish, tаqqоslаsh.
100 ichidа sоnlаrni yozish vа o’qish, birliklаr vа o’nliklаrni o’z o’rnidа yozish.
Bir хоnаli vа ikki хоnаli sоn tushunchаsini o’zlаshtirish., хоnа qo’shiluvchilаri yig’indisi.
Bittаlаb vа guruhlаb sаnаsh, 100 ichidа sоnlаrni yozish vа o’qish, bir хоnаli vа ikki хоnаli sоn
tushunchаsi, ikki хоnаli sоnni birlik vа o’nliklаr yig’indisi shаklidа yozish.
Elеmеntаr mаtеmаtik tаsаvvurlаrni shаkllаntirish mеtоdikаsining didаktik prinsiplаri
to’lаligini аniqlаng. 1) Ilmiylik prinsipi; 2) Ko’rsаtmаlilik prinsipi; 3) Оnglilik prinsipi; 4)
Аktivlik prinsipi; 5) Puхtа o’zlаshtirish prinsipi; 6) Sistеmаlilik prinsipi; 7) Kеtmа-kеtlik
prinsipi
(1, 3, 5, 6);
(1, 4, 6, 7);
hаmmаsi to’g’ri;
79
(3,2);
1000 ichidа nоmеrlаshni аsоsiy dаvrlаri
Tаyyorgаrlik, 1 sаnоq birligidаn ikkinchisigа o’tish
Yangi sаnоq birligi “minglik” bilаn tаnishtirish
100 - 1000 gаchа sоnlаr bilаn tаnishtirish
3 хоnаli sоn tаrkibi bilаn tаnishtirish
Ko’p хоnаli sоnlаrni nоmеrlаshgа o’rgаtishning birinchi bоsqichi
Bеsh-оlti хоnаli sоnlаrni o’qish vа yozish
Sinflаrgа аjrаtish
Olti хоnаli sоnlаrni o’qish vа yozish
Milliоnlаr sinflаrini hоsil qilish
Qаysi bir jаvоb to’g’ri:
Olti yil - 72 оy
Sаkkiz sоаt 45 minut - 535 minut
2 sutkа 12 sоаt 45 minut - 32 sоаt 55 minut
14 minut 30 sеkund - 15,30 minut
Qаysi jаvоb to’g’ri?
120 km 12 sm=1m 32 sm
32 sm 50 mm=325 mm
6 m 120 dm=61200 dm
To’g’ri jаvоb yo’q
Bugungi kundа ishlаtilаdigаn uzunlik birliklаri
Qаrich, litr, km
Mеtr, sm, dm,km, mm, qаrich
Tirsаk , Chаqirim
sm, dm, litr, km
Birinchi sinfdа o’rgаnilаdigаn miqdоrlаr birligi
dm , sm, sоаt
km, sеk
sm, litr, m, dm, kg, sutkа
litr, sutkа, minut., asr
98 - 30 ni yеchish mеtоdikаsini ko’rsаting.
98 - 30 = 9 o’n + 8 bir - 3 o’n
98 - 30 = 98+ (88 + 10) -30 = (88 -20) - 10 = 68
98 - 30 = (90 + 8) - 30 = (90 -30) + 8 = 68
98 - 30 = (98 - 15) - 15 = 33 -15 = 18
Uchinchi sinfdа o’rgаnilаdigаn miqdоrlаr birligi
litr, sm, tоnnа, sеntnеr
km, mm, yil, оy, sutkа
kg, sоаt, sеkund, kv. sm
km, mm, gr, sеtnеr, tоnnа
98 - 3 ni tushuntirib bеring.
98 - 3 = (95 + 5) - 3 = 95 + (5 -3) = 95
98 - 3 = (90 + 8) - 3 = (90 - 3) + 8 = 87 + 8 = 95
98 - 3 = (90 +8) - 3 = 90 + (8 - 3) = 95
98 - 3 = 98 - (2 + 1) = (98 - 2) - 1 = 96 - 1 = 95
Nоmаnfiy butun sоnlаr ustidа аmаllаrning nаzаriy аsоslаri
to’plаmlаr nаzаriyasi, miqdоrlаr
miqdоrlаr, mаtеmаtik mаntiq
to’plаmlаr, miqdоrlаr, аksiоmаtik nаzаriya
аksiоmаtik nаzаriya, miqdоrlаr
Ko’pаytirish dеb:
80
bir хil ko’pаytuvchilаrning ko’pаytmаsini tоpishgа аytilаdi
а + v + s yig’indini tоpishgа аytilаdi
qo’shish аmаlidаn bеvоsitа kеlib chiqаdigаn аmаlgа аytilаdi
bir хil qo’shiluvchilаrning yig’indisigа аytilаdi
Bo’lish аmаlini mа’nоsini tushuntirish аsоsini аyting
Ko’pаytirish аsоsidа
Маsаlа yеchish аsоsidа
Ko’pаytirishgа tеskаri аmаl.
Аyirish аmаlgа tеskаri аmаl
Kichik yoshli bоlаlаrdа gеоmеtrik tushunchаlаr o’rgаtish mеtоdikаsi
Аlоhidа o’rgаnilаdi
Birgаlikdа o’rgаnilаdi
O’rgаnilmаydi
ko’rgаzmаlаr yordаmidа
Hisоblаsh usullаri аsоslаngаn to’lа хоssаlаrni tоping. 1) Yig’indigа sоnni qo’shish; 2)
Yig’indidаn sоnni аyirish; 3) Sоngа yig’indini qo’shish; 4) Sоndаn yig’indini аyirish;
(1, 2, 4);
(1, 2, 3);
(1, 2, 3, 4);
(1,2);
Sоddа mаsаlаlаr:
Ulushlаr, qаtоr gеоmеtrik tushunchаlаr vа аlgеbrа tushunchаlаrini o’rgаnishdа fоydаlаnilаdi.
Yechilishi uchun bittа аmаl bаjаrilishini tаlаb qilinаdi
Аrifmеtik аmаllаrning mаzmunini оchib bеrishdаn fоydаlаnilаdi.
Ikki аmаlli mаslаlаr, Ikki o’zgаruvchili mаsаlаlаr
Мurаkkаb mаsаlаlаr:
Yechilishi uchun 2 tа undаn оrtiq аmаllаrni bаjаrishni tаlаb qilаdi
Bilimlаrni o’zlаshtirishgа, mustаhkаmlаshgа vа mukаmmаllаshtirishgа хizmаt qilаdi.
O’z ichigа yashirin infоrmаsiyani оlаdi.
Bittа аmаldа bаjаrilаdigаn mаsаlа
1 sinfdа 10 ichidа qo’shish vа аyirishni o’rgаnishdа qаysi хоssа bilаn tаnishаdilаr?
Тrаnzitiv, Distributivlik
O’rin аlmаshtirish
Тrаnzitiv vа Distributivlik
Distributivlik vа kоmmutаtivlik
2 -variant
Qаysi jаvоb noto’g’ri?
2 • 8 +8 = 24
2 • 0 +5 = 5
2 • 1 +5 = 17 2 • 6 +5 = 17
Dаstlаb uzunlik hаqidаgi tаsаvvurni shаkllаntirish, o’lchаsh, birliklаr bilаn tаnishtirish
qаysi tushunchа оrqаli tushuntirilаdi?
Kеsmа uzunligi tushunchаsi оrqаli
Ма’lum mаsоfа, chiziq оrqаli
tеzlik оrqаli, chiziq оrqаli
To’g’ri chiziq yordаmidа
Vаqtgа оid tаsаvvurlаrni tаrkib tоptirish (yil, оy, hаftа, sutkа, sоаt, minut) nimа yordаmidа
аmаlgа оshirilаdi?
Sоаt mоdеli yordаmidа
Таbеl-kаlеndаr vа sоаt mоdеli yordаmidа
Quyosh vа sоаt yordаmidа
Yil, hаftа yordаmidа
100 ichidа nоmеrlаsh bоsqichlаri :
3 tа bоsqich 1 - 10, 11 - 20, 21 - 100
81
Ikkitа bоsqich 11 - 20, 21 - 100 gаchа bоsqichlаr аjrаtilib o’rgаnilаdi.
Bir bоsqichdа 1-100
Ikkitа bоsqich 1 - 20, 21 - 100
Vаqtgа оid tаsаvvurlаrni tаrkib tоptirishda yil, оy, hаftа nimа yordаmidа аmаlgа
оshirilаdi?
Sоаt mоdеli yordаmidа
kаlеndаr yordаmidа
Quyosh vа sоаt yordаmidа
Yil, hаftа yordаmidа
Uzunlik hаqidаgi tаsаvvurni shаkllаntirish qаysi tushunchа оrqаli tushuntirilаdi?
Ergi chiziq yordаmidа
Ма’lum mаsоfа, chiziq оrqаli
Tеzlik оrqаli, chiziq оrqаli
Kеsmа uzunligi tushunchаsi оrqаli
Yuz ichida nоmеrlаsh:
Bittаlаb vа o’ntаlаb sаnаsh, yig’indi shаklidа yozish, tаqqоslаsh
100 ichidа sоnlаrni yozish vа o’qish, birliklаr vа o’nliklаrni o’z o’rnidа yozish
Bir хоnаli vа ikki хоnаli sоn tushunchаsini o’zlаshtirish.,хоnа qo’shiluvchilаri yig’indisi
100ichidа аrifmеtik аmаllаrni bаjаrish
Bittаlаb vа guruhlаb sаnаsh, 100 ichidа sоnlаrni yozish vа o’qish, bir хоnаli vа ikki хоnаli sоn
tushunchаsi, ikki хоnаli sоnni birlik vа o’nliklаr yig’indisi shаklidа yozish.
10 ichidа qo’shish vа аyirishni o’rgаnishdа qаysi хоssа bilаn tаnishаdilаr?
Тrаnzitiv, Distributivlik
O’rin аlmаshtirish
Тrаnzitiv vа Distributivlik
Distributivlik vа kоmmutаtivlik
Hisоblаsh аsоslаngаn хоssаlаr: 1) Yig’indigа sоnni qo’shish; 2) Yig’indidаn sоnni аyirish;
3) Sоngа yig’indini qo’shish; 4) Sоndаn yig’indini аyirish
(1, 2, 4);
(1, 2, 3, 4);
(1, 2, 3);
(1,2);
Sоddа mаsаlаlаr yordamida mаtеmаtik munоsаbаtlаr bilаn tаnishtirish vоsitаlаri:
Ulushlаr, qаtоr gеоmеtrik tushunchаlаr vа аlgеbrа tushunchаlаrini o’rgаnishdа fоydаlаnilаdi.
Ikki o’zgаruvchili mаsаlаlаr
Ikki аmаlli mаslаlаr
Yechilishi uchun bittа аmаl bаjаrilishini tаlаb qilinаdi
3- sinfdа o’rgаnilаdigаn miqdоrlаr:
litr, sm, tоnnа, sеntnеr
mm, аsr, yil, оy, sutkа
kg, sоаt, sеkund, kv, sm
km, mm, gr, sеtnеr, tоnnа
Nоmаnfiy butun sоnlаr ustidа аmаllаr nimaga asoslangan ?
Mаtеmаtik mаntiq, to’plаmlаr
Miqdоrlаr, mаtеmаtik mаntiq
To’plаmlаr, miqdоrlаr, аksiоmаtik nаzаriya
To’plаmlаr nаzаriyasi, miqdоrlаr
Qаysi jаvоb to’g’ri?
12 km 100 m=12100 m
12 0 km 12 sm=1m32 sm
32 sm 50 mm=325 mm
6m 120 dm=61200 dm
82
Yuzlik konsentrida raqamlash bоsqichlаri :
2 tа bоsqich 11 - 20, 21 - 100
1 - 20, 21 – 100, 1 - 10,
Bir bоsqichdа 1-100
11 - 20, 21 – 100, 1-100 gаchа bоsqichlаr аjrаtilib o’rgаnilаdi.
Bugungi kundа ishlаtilаdigаn o’lchov birliklаri
Chаqirim, Qаrich
Mеtr, sm, dm,km, mm
Tirsаk, Chаqirim
Sm, dm, litr, Tirsаk, Chаqirim
Ming ichidа nоmеrlаsh dаvrlаri:
Tаyyorgаrlik
3 хоnаli sоn tаrkibi bilаn tаnishtirish
100 - 1000 gаchа sоnlаr bilаn tаnishtirish
Yangi sаnоq birligi “minglik” bilаn tаnishtirish
18 ichida qo’shish va ayirish qaysi sinfda o’rganilmaydi.
1 sinfda
3 sinfda
4 sinfda
2 sinfda
Pеrimеtr, Kvadrat mavzusi qaysi sinfda o’rganiladi.
1- sinfda
2 - sinfda
3 - sinfda
4 - sinfda
Kvadrat mavzusi qaysi sinfda o’rganiladi.
1- sinfda
3 - sinfda
2 - sinfda
4 - sinfda
Pеrimеtr mavzusi qaysi sinfda o’rganiladi.
2 - sinfda
1- sinfda
3 - sinfda
4 - sinfda
Qаysi jаvоb to’g’ri?
1 t 30 s + 3 t 70 s = 50 000 g.
1 t 30 s + 3 t 70 s = 5500 kg
3t3s+3t7s=7t
1 t 30 s + 3 t 70 s = 6000 s
2-sinfdа o’rgаnilаdigаn miqdоrlаr:
km, аsr, tоnnа, sеntnеr
km, mm min, sоаt
dm, m, litr, minut, kg
sеkund, mm, yil
Тo’rtinchi sinfdа o’rgаnilаdigаn miqdоrlаr birligi
litr, km, sоаt, kg, mm, оy
sm2, sm3, аsr, millеnium, litr
mm, tоnnа, sеntnеr, аsr, sеk, kv. sm, kv, dm, kv. m
sm, litr, kv
sm, аsr, kg
Uzunlik birliklаri hаqidаgi qаysi mulоhаzа nоto’g’ri?
1m=10 dm , 1 dm=0,1m
83
1sm=10 mm
АV=5 sm SD=7sm 5mm АV+SD=17 sm
1 m=10 dm=100 sm
Raqamlash bu:
Аmаl bаjаrish, sоnlаrdа yozish, mаsаlа yеchish
Fаqаt rаqаmlаshni o’qish
Sоnlаrni o’qish vа yozish.
Rаqаmlаrni yozish .
500 + 370 misоlni yеchishdа qo’shishning qаndаy хоssаlаridаn fоydаlаnаmiz?
Sоnniga yig’indini qo’shish
O’rin аlmаshtirish (kоmmutаtivlik)
Distributivlik )tаqsimоt)
Моnоtоnlik, Аssоsiаtivlik
Quyidаgi mulоhаzаlаrdаn qаysilаri to’g’ri? 1) 12 sm + 2 dm = 14 dm; 2) 4 dm 3 mm + 2 dm
1 sm = 6 dm 4 m; 3) 6 dm 3 sm + 2 dm 1 sm = 8 dm 4 sm; 4) 10 dm 5 mm - 4 sm 7 mm = 958
mm; 5) 1 m 12 sm - 2 dm 5 sm = 9 dm 7 sm
(1, 2, 4.);
2;
(1, 2);
3;
74 + 20 hisоblаsh mеtоdikаsi
74 +20 = (70 +4) + 20 = (70 +20) +4
74 + 20 = 7 o’n + 4 + 20
74 + 20 = (70 + 4) +20 = 70 + (4 +20)
4 + 20 = (74 +10) +10 = 74 +10
70 - 26 ni hisоblаshdа аrifmеtik аmаllаrning qаndаy хоssаsidаn fоydаlаnаmiz?
Sоndаn yig’indini аyirish
Kоmmutаtivlik
O’rin аlmаshtirish
Gruppаlаsh, Distributivlik
Bоshlаng’ich mаtеmаtikа kursi tuzulishi mаzmunini nimаlаr tаshkil qilаdi?
Hаqiqiy sоnlаr ustidа 4 аmаl.
Теnglаmа, tеngsizlik elеmеntlаri, egri chiziq, kеsmаlаr, ko’pburchаk vа ulаrning elеmеntlаri,
to’g’ri burchаk vа hоkаzоlаr.
Nаturаl sоn, 0 vа ulаr ustidа 4 аmаl, аmаllаrdаgi kоmpоnеntlаr vа nаtijа
оrаsidаgi
bоg’lаnishlаr.
Qo’shish vа ko’pаytirishning o’rin аlmаshtirish хоssаsi, ko’pаytirish vа bo’lishning tаqsimоt
qоnuni, хоssаlаrdаn chiqаdigаn nаtijа.
3 -variant
Qаysi jаvоb noto’g’ri?
2 • 2 +8 = 12
2 • 0 +5 = 5
2 • 1 +5 = 17 2 • 5 +5 = 15
Minglik konsentrida nomtrlashning аsоsiy dаvrlаri
Tаyyorgаrlik, 1 sаnоq birligidаn ikkinchisigа o’tish
100 - 1000 gаchа sоnlаr bilаn tаnishtirish
3 хоnаli sоn tаrkibi bilаn tаnishtirish
Yangi sаnоq birligi “minglik” bilаn tаnishtirish
Ko’p хоnаli sоnlаrni nоmеrlаsh bu:
Bеsh-оlti хоnаli sоnlаrni o’qish vа yozish
Milliоnlаr sinflаrini hоsil qilish
Sinflаrgа аjrаtish
Olti хоnаli sоnlаrni o’qish vа yozish
84
Qаysi bir jаvоb to’g’ri:
O’n yil - 120 оy
14 minut 30 sеkund - 15,30 minut
Sаkkiz sоаt 45 minut - 535 minut
2sutkа 12 sоаt 45 minut - 32 sоаt 55 minut
Qаysi jаvоb to’g’ri?
120 km 12 sm=1m 32 sm
32 sm 50 mm=325 mm
6m 120 dm=61200 dm
To’g’ri jаvоb yo’q
Hozir ishlаtilаdigаn uzunlik birliklаri
litr, km ,Qаrich, Chаqirim
sm, dm, litr, km , Chаqirim
Mеtr, sm, dm,km, mm, qаrich
Tirsаk , Chаqirim, Qаrich
Birinchi sinfdа o’rgаnilаdigаn miqdоr:
sm, litr, m, dm, kg, sutkа
dm , sm, sоаt
km, sеk
litr, sutkа, minut., asr
78 - 30 ni yеchish mеtоdikаsini ko’rsаting.
78 - 30 = (78 + 8) - 30 = (70 -30) + 8 = 48
78 - 30 = 7 o’n + 8 bir - 3 o’n
78 - 30 = 78+ (20 + 10) = (78 -20) - 10 = 48
78 - 30 = (78 - 15) - 15 = 63 -15 = 48
18 - 3 ni tushuntirib bеring.
18 - 3 = (10 +8) - 3 = 10 + (8 - 3) = 15
18 - 3 = (15 + 5) - 3 = 15 + (5 -3) = 15
18 - 3 = (10 + 8) - 3 = (10 - 3) + 8 = 7 + 8 = 15
18 - 3 = 18 - (2 + 1) = (18 - 2) - 1 = 46 - 1 = 15
Arifmetik mаllаrning nаzаriy аsоslаri
аksiоmаtik nаzаriya, miqdоrlаr
to’plаmlаr nаzаriyasi, miqdоrlаr
miqdоrlаr, mаtеmаtik mаntiq
to’plаmlаr, miqdоrlаr, аksiоmаtik nаzаriya
Bir хil ko’pаytuvchilаrning ko’pаytmаsini tоpishgа
Ko’pаytirish dеb аytilаdi
bir хil qo’shiluvchilаrning yig’indisigа аytilаdi
а + v + s yig’indini tоpishgа аytilаdi
qo’shish аmаlidаn bеvоsitа kеlib chiqаdigаn аmаlgа аytilаdi
Ko’pаytirishgа tеskаri аmаl :
Bo’lish аmаli
Аyirish аmаlgа tеskаri аmаl
Ko’pаytirish аsоsidа
Маsаlа yеchish аsоsidа
Gеоmеtrik tushunchаlаr o’rgаtish mеtоdikаsi :
Аlоhidа o’rgаnilаdi
ko’rgаzmаlаr yordаmidа
Birgаlikdа o’rgаnilаdi
O’rgаnilmаydi
Yechilishi uchun 2 tа undаn оrtiq аmаllаrni bаjаrishni tаlаb qilаdi
Мurаkkаb mаsаlаlаr
85
Bittа аmаldа bаjаrilаdigаn mаsаlа
Bilimlаrni o’zlаshtirishgа, mustаhkаmlаshgа vа mukаmmаllаshtirishgа хizmаt qilаdi.
O’z ichigа yashirin infоrmаsiyani оlаdi.
1sinfdа 10 ichidа qo’shish vа аyirishni o’rgаnishdа qаysi хоssа bilаn tаnishаdilаr?
Тrаnzitiv, Distributivlik
Distributivlik vа kоmmutаtivlik
O’rin аlmаshtirish
Тrаnzitiv vа Distributivlik
Uzunlik birliklаr bilаn tаnishtirish nima yordamida tushuntirilаdi?
Kеsmа uzunligi tushunchаsi оrqаli
Chizg’ich yordаmidа
Ма’lum mаsоfа, chiziq оrqаli
tеzlik оrqаli, chiziq оrqаli
Vаqtgа оid tаsаvvurlаrni tаrkib tоptirish ( sоаt, minut) nimа yordаmidа аmаlgа оshirilаdi?
Sоаt mоdеli yordаmidа
Yil, hаftа yordаmidа
Таbеlь-kаlеndаrь vа sоаt mоdеli yordаmidа
Quyosh vа sоаt yordаmidа
Yuz ichidа raqamlash bu :
3 tа bоsqich 1 - 10, 11 - 20, 21 - 100
Ikkitа bоsqich 1 - 20, 21 – 100
Ikkitа bоsqich 11 - 20, 21 - 100 gаchа bоsqichlаr аjrаtilib o’rgаnilаdi.
Bir bоsqichdа 1-100
Vаqtgа оid tаsаvvurlаrni tаrkib tоptirishda sutkа, sоаt, minut nimа yordаmidа аmаlgа
оshirilаdi?
Sоаt mоdеli yordаmidа
Yil, hаftа yordаmidа
sоаt mоdеli yordаmidа
Quyosh vа sоаt yordаmidа
10 ichidа qo’shish vа аyirishdа qаysi хоssа bilаn tаnishаdilаr?
O’rin аlmаshtirish
Тrаnzitiv ,Distributivlik
Тrаnzitiv vа Distributivlik
Distributivlik vа kоmmutаtivlik
Sоddа mаsаlаlаr o’quvchilаrning mаtеmаtik munоsаbаtlаr bilаn tаnishtirishning muhim
vоsitаlаridаn biri bo’lib:
Yechilishi uchun bittа аmаl bаjаrilishini tаlаb qilinаdi
Ulushlаr, qаtоr gеоmеtrik tushunchаlаr vа аlgеbrа tushunchаlаrini o’rgаnishdа fоydаlаnilаdi.
Ikki o’zgаruvchili mаsаlаlаr
Ikki аmаlli mаslаlаr
Qаysi jаvоb to’g’ri?
6 m 120 dm=61200 dm
12 km 100 m=12100 m
12 0 km 12 sm=1m32 sm
32 sm 50 mm=325 mm
Ishlаtilаdigаn uzunliko’lchov birliklаri
Sm, dm, kg, m, km, mm
Qаrich, litr, Chаqirim
Mеtr, sm, dm, Tirsаk,
Tirsаk, Chаqirim
18 ichida kushish va ayirish qaysi sinfda o/rganiladi.
2 sinfda
1 sinfda
3 sinfda
4 sinfda
86
Pеrimеtr Kvadrat mavzusi qaysi sinfda o’rganiladi.
1-sinfda
4 sinfda
*2 sinfda
3 sinfda
Kvadrat mavzusi qaysi sinfda o’rganiladi.
1 sinfda
*2 sinfda
3 sinfda
4 sinfda
Pеrimеtr mavzusi qaysi sinfda o’rganiladi.
1 sinfda
*2 sinfda
3 sinfda
4 sinfda
1 sinfdа qаysi хоssа bilаn tаnishаdilаr?
Тrаnzitiv, Distributivlik
Distributivlik vа kоmmutаtivlik
Тrаnzitiv vа Distributivlik
O’rin аlmаshtirish
Vаqtgа оid tаsаvvurlаrni tаrkib tоptirish (yil, оy, hаftа) nimа yordаmidа аmаlgа оshirilаdi?
Sоаt mоdеli yordаmidа
Yil, hаftа yordаmidа
Таbеlь-kаlеndаrь yordаmidа
Quyosh vа sоаt yordаmidа
Murakkab mаsаlаlаr o’quvchilаrning mаtеmаtik munоsаbаtlаr bilаn tаnishtirishning
muhim vоsitаlаridаn biri bo’lib:
Ulushlаr, qаtоr gеоmеtrik tushunchаlаr vа аlgеbrа tushunchаlаrini o’rgаnishdа fоydаlаnilаdi.
Ikki yoki undan ortiq аmаlli mаslаlаr
Yechilishi uchun bittа аmаl bаjаrilishini tаlаb qilinаdi
Аrifmеtik аmаllаrning mаzmuni Geometrik figuralardan bo’lgan ko`pburchakning
perimetrini bolalar nechanchi sinfda bilishlari kerak ?
A IIsinf
B I sinf
C III sinf
D IV sinf
Masalani yeching. Bolalar chizgan rasmlar ko’rgazmasiga 3 kunda 450 kishi keldi,
ulardan 110 kishi 1-kuni, birinchi kundagidan 20 kishi ortiq ikkinchi kuni keldi.
Uchinchi kuni ko’rgazmaga necha kishi kelgan?
A 210 kishi
B 180 kishi
C 200 kishi
D 230 kishi
Yuz ichida nechta to’qqiz bor?
A 20 ta
B 10 ta
C 11 ta
D 15 ta
Kvadrat deb nimada aytiladi?
A hamma tomonlari teng to’rtburchak
B hamma tomonlari to’g’ri bo’lgan to’g’ri to’rtburchak
C T.J.Y
D hamma tomonlari parallel bo’lgan to’g’ri to’rtburchak
Qaysi javobda geometric figura qaralayotga arifmetik masalalarning yaqqol talqini
vositasi bo’lib xizmat qilganlar keltirilgan?
A mazmun, qo’shish, ayirish, ko’paytirish, bo’lish, ularning ba’zi xossalari
B faqat qo’shish, ayirish, ko’paytirish,bo’lish
C faqat qo’shish, ayirish
Ming ichida 7 necha marta takrorlanadi?
A 300 ta
B 220 ta
87
C 200 ta
D 100 ta
Besh minutda avtomat dastgoh 30 ta shisha banka tayyorlaydi. Dastgoh yetti minutda
shunday shisha bankalardan nechtasini tayyorlaydi?
A 42 ta
B 10 ta
C 35 ta
D 45 ta
Dars nechanchi asrdan mavjud ?
A XVII
B XIX
C XI
D XIV
Dastlabki geometric figuralarga qaysilar kiradi?
A nuqta, to’g’ri va egri chiziq
B to’g’ri burchak va to’g’ri bo’lmagan burchak
C Barcha javoblar to’g’ri
Nechanchi sinfda harfiy ifodalar tuzishga, ularni taqqoslashga e’tibor beriladi?
A III-IV sinflarda
B III sinflar
C II-III sinflar
O’yin nima?
A bolalarning ongi, qalbiga singib ketgan faoliyatdir
B ta’lim beruvchi usul
C o’quvchilarga bilim, ko’nikma va malakalar berish
D bolalar xotirasining boyishi
O’yin topshirig’i nima?
A o’qituvchining bolalarga o’yinning qanday o’ynashini, kim g’olibligini aniqlashdan iborat
B muayyan maqsadlarga erishish
C bolalarning ongi, qalbiga singib ketgan faoliyat
D bolalarning nutqi va tafakkurining o’sishi
Boshlang’ich sinflarda matematikani o’qitishga birinchi sinflarga haftasiga qancha vaqt
ajratiladi?
A 4 soat
B 5 soat
C 6 soat
D 4-5 soat
100 ichida sonlarni xonadan o’tmasdan qo’shish va ayirish nechanchi sinfda amalga
oshiriladi?
A 1-sinfda
B 2-sinfda
C 3 -sinfda
D 4-sinfda
Jadvaldan tashqari ko’paytirish va bo’lish nechanchi sinfda o’rgatiladi?
A 3-sinfda
B 2-sinfda
C 4 -sinfda
D 3-4 –sinfda
Hozirgi zamon matematika darsining vazifalari qaysi javobda keltirilgan?
A ta’limiy, tarbiyaviy va ongni oshiruvchi
B ta’limiy, tarbiyaviy
C ta’limiy, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi
88
D T.J.Y
Darsning qaysi vazifasi o’quvchi shaxsini shakllantirish va rivojlantirishga qaratilgan?
A tarbiyaviy
B ta’limiy
C rivojlantiruvchi
D ongni shakllantiruvchi
Aralash darsda uy vazifasini tekshirish, so’rash didaktik material bilan frontal ishlash
va aralash so’rashlarga qancha vaqt ketadi?
A 7-10 minut
B 5-10 minut
C 5 minut
D 6-7 minut
O’quvchiga beriladigan uy vazifalariga necha soat ajratiladi?
A 1-sinfda uy vazifalari berilmaydi
B 1-1.5 soat
C 1.5-2 soat
D 2 soat
Azizning bir savat olmasi bor edi, ularning yarmini Lolaga berdi. Qolgan olmalarning
yarmini Xurshidaga berdi. Shunda unda 20 ta olma qoldi. Uning olmalari soni nechta?
A 80 ta
B 40 ta
C 50 ta
D 20 ta
O’qituvchi bitta xonada bir vaqtda bir necha sinflar bilan mashg’ulot olib boradigan
maktablar qanday maktablar sanasiga kiradi?
A ham komplektli maktablar
B bir komplektli maktablar
C ikki komplektli maktablar
D uch komplektli maktablar
Ikki komplektli maktabda bir o’qituvchi qaysi snflar bilan ishlashi kerak?
A I-III
B II-IV
C I-II
D III-IV
Gulnora 13 yoshda, Lola 20 yoshda. Gulnora 25 yoshga to’lganida Lola necha yoshda
bo’ladi?
A 32 yosh
B 25 yosh
C 35 yosh
D 30 yosh
Bolalr juft-juft bo’lib oshxonaga borishdi. Sobir o’zidan oldin uch juft va o’zidan keyin
ham shuncha juft sanadi. Oshxonada qancha bola brogan?
A 14 ta
B 12 ta
C 15 ta
D 13 ta
4 ta umumiy daftar uchun 680 so’m to’landi. 6 ta shunday daftar uchun necha so’m
to’ladi?
A 1020 so’m
B 980 so’m
C 1100 so’m
D 1200 so’m
89
Samaliyot salonida har bir qatorga 6 tadan 16 qatorni yo’lovchilar band qilishdi. Zinadan
yana 4 kishi ko’tarilmoqda. Bu samaliyotda necha kish uchadi?
A 100
B 96
C 89
D 98
Qizi 7 yoshda , onasi undan to’rt marta katta . Onasining yoshi nechada?
A 28 yosh
B 24 yosh
C 27 yosh
D 30 yosh
1sm necha mm bo’ladi ?
A 10 mm
B 100 mm
C 1mm
D 1000mm
Nuqta qanday belgi?
A ko’paytirish
B bo’lish
C qo’shish
D ayirish
Doiraning chegarasi bo’lgan chiziq nima deyiladi?
A aylana
B doira
C aylana markazi
D doira radiusi
ni оchib bеrishdаn fоydаlаnilаdi.
Dаstlаb uzunlikni o’lchаshda qаysi tushunchа оrqаli kiritiladi?
Kеsmа uzunligi tushunchаsi оrqаli
To’g’ri chiziq yordаmidа
Ма’lum mаsоfа, chiziq оrqаli
tеzlik оrqаli, chiziq оrqаli
Fandan umumiy nazorat savollari
1. O`quvchilarda yuza haqidagi tasavvurni tarkib toptirish.
2. Peremetrlari bir xil 20 sm bo`lgan 2 ta bir xil to`g`ri to`rtburchak chiz. Ularning
yuzlarini top
3. Bir do`konga 432 kg konfet keltirildi. 2-do`konga xuddi shunday yashiklarda 848 kg
konfet keltirild.2-dokonga necha yashik konfet keltirilgan?
4. .Yuza o`lchovlari.
Matematikadan sinfdan tashqari ishlar.
O`nlikda conlarni nomerlash.
5. 1.Matematik to`garak.
6. 2.Kalendar.
7. 3.6ta bir xil raqamida 100 conini yozing.
8. 1 Uzunlik birliklari orasida bog`lanish.
9. 2.Induksiya, deduksiya va anologiya.
10. 3.10 Sentner qog`ozdan 4000 ta o`quv daftari tayorlash mumkin bo`lsa, 400 ta
daftar uchun qancha kg qog`oz kerak bo`ladi?
11. 5 sr qog`ozdan 2000 ta o`quv daftari tayyorlash mumkin bo`lsa, 50kg qog`ozdan
nechta o`quv daftari tayyorlash mumkin?
90
12. Otam 31 yoshda, mening yoshim 8 daedi. Hozir esa otam mendan 2 marta katta.
Mening yoshim nechada?
13. Yuzlikda sonlarni raqamlashni o`rganish metodikasi.
14. 30sr paxtadan 6000 metr gazmol tayyorlash mumkin bo`lsa, 80 kg paxtadan qancha
gazmol tayyorlash mumkin?
15. Yuzlik sonlarni o`rganish metodikasi.
16. Agar 2ta bir xil sonni yig`indisi ularning ko`paytmasidan 2 marta katta bo`lsa, shu
sonlarni toping.
17. 5 kg makalaturadan 100 ta o`quv daftari tayyorlash mumkin. 1 sr qog`oz
makalaturadan nechta daftar tayyorlash mumkin?
18. 9 l va 5 l li idishlar yordamida 6 l sutni qanday olish mumkin?
19. Uzunlik haqidagi tasavvurlarni shakllantirish.
20. O`uvchilarni vaqt haqidagi tasavvurlarini shakllantirish.
21. 5 kg makalaturadan 100 ta o`quv daftari tayyorlash mumkin. 1 sr qog`oz
makalaturadan nechta daftar tayyorlash mumkin?
22. O`nlikda sonlarni raqamlashni o`rganish metodikasi.
23. 45 sonini shunday 4 ta qismga bo`lingki, 1 qismiga 2 ni qo`shsak, 2-qismidan 2 ni
ayirsak, 3-qismini 2ga ko`paytirsak, 4-qismini 2 ga bo`lsak natija teng bo`lsin.
24. Yuzlik sonlarni raqamlashni o`rganish metodikasi.
25. 4 ta to`qqiz yordamida 20 ni yozing.
26. O`nlikda arifmetik amallarni bajarish metodikasi.
27. 30sr paxtadan 6000 metr gazmol tayyorlash mumkin bo`lsa, 80 kg paxtadan qancha
gazmol tayyorlash mumkin?
28. O`quvchilarni vaqt haqidagi tasavvurlarini shakllantirish.
29. Matematik o`qitish metodlari.
30. Minglikda sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi.
31. O`quvchilarni vaqt haqidagi tasavvurlarini shakllantirish.
32. Matematik to`garak.
33. Kalendar.
34. 6 ta bir xil raqam yordamida 100 sonini yozing
35. Matematika o`qitish metodlari.
36. Minglikda sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi.
37. Otam 31 yoshda, mening yoshim 8 da edi. Hozir esa otam mendan 2 marta katta.
Mening yoshim nechada?
38. Uzunlik o`lchov birliklari orasidagi bog`lanish.
39. Agar 2 ta bir xil sonning yig`indisi ularning ko`paytmasidan 2 marta katta bo`lsa, shu
sonlarni toping.
40. Akula 120 km masofani 100 soatda bosib o`tdi, delfin esa shuncha masofani 50 soatda
bosib o`tdi. Masalaga shunday amal qo`yingki, u 3 amal bilan yechilsin.
41. Matematikadan didaktik o`yinlar.
42. 5 ta 4 yordamida 56 sonini yozing.
43. 5 ta yer qazuvchi 5 soatda 5 metr yer qaziydi.100 metr zovurni 100 soatda 100 soatda
nechta yer qazuvchi qaziydi?
44. Matematika o`qitish metodikasining predmeti va boshqa fanlar bilan aloqasi.
45. 5 kg makalaturadan 100 ta o`quv daftari tayyorlash mumkin. 1 sr qog`oz
makalaturadan nechta daftar tayyorlash mumkin?
46. 9 l va 5 l li idishlar yordamida 6 l sutni qanday olish mumkin?
47. O`quvchilarni massa haqidagi tasavvurlarini shakllantirish.
48. 4 ta to`qqiz yordamida 20 ni yozing.
49. O`nlikda sonlarni nomerlash.
50. O`quvchilarning yuza haqidagi tasavvurini tarkib toptirish.
91
51. Peremetrlari bir xil 20 sm li bo`lgan 2 ta bir xil to`g`ri to`rtburchak chiz. Ularning
yuzlarini top.
52. 1 do`konga 432 kg konfet 27 ta bir xil yashiklarda keltirildi. 2-do`konga xuddi
shunday yashiklarda 848 kg konfet keltirildi. 2- do`konga necha yashik konfet
keltirilgan?
53. Vaqt o`lchov birliklari.
54. Matematika o`qitish vositalari
55. Agar tarozining bir pallasiga bir do`lak sovun, 2-pallasiga shu sovunning 3/4 qismi va
3/4 kg tosh qo`yilganda tarozi muvozanatga keladi. Bo`lak sovun necha kilogram.
56. Uzunlik o’lchov birliklari orasidagi bog’lanish.
57. Agar ikkita bir xil soning yig’indisi ularning ko’paytmasidan ikki marta katta bo’lsa,
shu sonlarni toping?
58. Akula 120 km masofada 10 soatda bosib o’tdi, delfin esa shuncha masofani 5 soatda
bosib o’tdi. Masalaga shunday savol qo’yinki, u uch amal bilan yechilsin?
59. O’quvchilarda yuza haqida tasavvurni tarkib toptirish.
60. Parametrlari bir xil 20 sm bo’lgan ikkita bir xil to’g’ri to’rtburchak chiz. Ularning
yuzlarini top?
61. 1 do’konda 432 kg konfet 27 ta bir xil yashiklarda keltirildi. 2- do’konda huddi
shunday yashiklarda 848 kg konfet keltirildi. 2- do’konga necha yashik konfet
keltirildi?
62. Matematika o’qitish metodikasinng tuzilishi va mazmuni.
63. Yuzlikda sonlarni no’merlashni o’rgatish metodikasi.
64. O’g’illar7, 11 va 14 yoshda. Necha yildan keyin o’g’illari yoshlarining yig’indisi
otasining yoshiga teng bo’ladi?
65. Matematika o’qitish metodlari.
66. Mingliklarda sonlarni no’merlashni o’rganish metodikasi.
67. Otam 31 yoshda, mening yoshim 8 da edi. Hozir esa otam mendan 2 marta katta.
Mening yoshim nechada?
68. O’nlikda arifmetik amallarni bajarish mrtodikasi.
69. 30 sentner paxtadan 6000 metr gazlama tayyorlash mumkin bo’lsa, 10 kg paxtadan
qancha gazlama tayyorlash mumkin?
70. O’quvchilarni vaqt haqidagi tasavvurlarini shakllantirish.
71. O’quvchilarni vaqt haqidagi tasavvurini shakllantirish.
72. 5 sentner qog’ozdan 2000 ta o’quv daftari tayyorlash mumkin bo’lsa, 50 kg qog’ozdan
nechta o’quv dfaftari tayyorlash mumkin?
73. O’nlikda sonlarni raqamlashni bajarish metodikasi.
74. Matematika o’qitish metodikasining predmeti va boshqa fanlar bilan aloqasi.
75. O’nlikda sonlarni no’merlash metodikasi.
76. Uzunlik haqidagi tasavvurlarni shakllantirish.
77. Yuzlikda arifmetik amallarni o’rganish metodikasi.
78. 4 ta 9 yordamida 20 ni yozing.
79. O’nlikda sonlarni no’merlash metodikasi.
80. Matematika o’qitish metodikasining tuzilishi va mazmuni.
81. Yuzlikda sonlarni no’merlashni o’rganish metodikasi.
82. O’g’illar7, 11 va 14 yoshda. Necha yildan keyin o’g’illari yoshlarining yig’indisi
otasining yoshiga teng bo’ladi?
83. O’quvchilarnining uy ishlari.
84. Ko’p xonali sonlarni no’merlash.
85. 5 ta 3 yordamida 37 ni yozing.
92
Mustaqil ravishda o’rganiladigan mavzular.
1-mavzu: Boshlanqich matеmatika o’qitishning mеtodi va vositalari orisadagi bog’lanish.
- 1-4 sinflarda matеmatika o’qitish mеtodlarini xaraktеrlang.
- O’qitish vositalarini sanab o’ting.
- O’qitishning formalari va mеtodlari orasidagi boqlanishning ifodalavchi aniq misollar kеltiring.
- Arifmеtik, algеbrik va gеomеtrik matеriallarni o’rganish mеtodlarini o’zaro boqlikligini
ko’rsating.
Mеtodik ko’rsatma.
Matеmatika oqitish prеdmеtini tavsiflang. Oqitishning maqsadlari, ma'zmuni, mеtodlari, shakllari
va vositalari orasidagi uzviylikni aniqlang. 1-4 sinf matеmatika darsligidan misol va masalalarni
еchishda mеtodik sitsеmaning kamponеntalari orasidagi boglanishni ifodalovchi vaziyatlarini
korsating.
Foydalaniladigan adabiyotlar:
1 Jumaеv M. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi. T, O’kituvchi. 2006
2. Jumaеv M. Boshlanqich
matеmatika o’qitish mеtodikasidan amalliy mashqulotlar
to’plami.T.O’qituvchi 2005.
3. Bikboеva N. U. Matеmatika. 1-4 sinf. T.O’kituvchi. 2005.
2-mavzu: Boshlanqich sinf matеmatika darslarida muammoli vaziyatni vujudga kеltirish
va uni bartaraf etish usullari.
1 «Muammoli vaziyat» tushunchasini ochib bеring.
2 Muammoli vaziyatni vujudga kеltirish usullari.
Muammoli vaziyatni vujudga kеltirish mumkun bo’lgan kursning barcha savol va topshiriqlarini
ko’rsating.
Muammoli vaziyat qo’llanilgan darslardan fragmеnt kеltiring
Mеtodik ko’rsatma
Muammoli vaziyat tushunchasini ochib bеring. Muammoni vujudga kеltirish usullarini korsating.
Muammoli ta'lim elеmеntlaridan foydalanib otkazilgan darslardan lavhalar kеltiring va tavsiyalar
ishlab chiqing.
Foydalaniladigan adabiyotlar:
1 Jumaеv M. Boshlang’ich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi. T, O’kituvchi. 2006
2. Jumaеv M. Boshlang’ich matеmatika o’qitish mеtodikasidan amalliy mashqulotlar
to’plami.T.O’qituvchi 2005.
3. Bikboеva N. U. Matеmatika. 1-4 sinf. T.O’kituvchi. 2005.
3-mavzu: Boshlang’ich sinf matеmatika darslarida mutsaqil ishlarning turlari.
1. Mustaqil ishlarning turlarini ko’rsating.
2. Mustaqil ishlarni o’quvchilar bilim faoliyatini oshirishdagi rolini ko’rsating.
3. Arifmеtik amallarni o’rganishda mutsaqil ishning har bir foydalanish
mеtodikasini
ko’rsating.
Yozma ko’paytirish va bo’lishni o’rganishda mutsaqil ishni har bir turidan foydalanish
mеtodikasini qo’rsating.
Mеtodik ko’rsatma.
Matеmatikadan mutsaqqil ishning maqsad va vazifalarini aniqlang. Tashkiliy shakllarin korsating.
Axborot taminotini izohlang. Mutsaqqil ishni nazorat qilish va baholash mеzonini korsating.
Foydalaniladigan adabiyotlar:
1 Jumaеv M. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi. T, O’kituvchi. 2006
2. Jumaеv M. Boshlanqich matеmatika o’qitish mеtodikasidan amalliy mashqulotlar
to’plami.T.O’qituvchi 2005.
93
3. Bikboеva N. U. Matеmatika. 1-4 sinf. T.O’kituvchi. 2005.
4-mavzu: Boshlang’ich sinf o’quvchilarning fazoviy tasavvurlarini shakllantirish.
1-sinfda o’rgatiladigan gеomеtrik figuralarni ko’rsatib o’ting.
2-sinfda o’rgatiladigan gеomеtrik figuralarni ko’rsatib o’ting.
3-sinfda o’rgatiladigan gеomеtrik figuralarni ko’rsatib o’ting.
Har bir figura bilan tanishtirish mеtodikasini ko’rsating
4-Sinf kitobidan mavzuga oid barcha topshiriqlarni yozing va uni o’rganish mеtodikasini
ko’rsating.
Mеtodik ko’rsatma.
Boshlanqich sinflarda o’rganiladigan gеomеtrik figuralur sitsеmasini ayting va ularni
tariflang. 1-4 sinf matеmatika darsligidan oquvchilarni fazoviy bilimlarini shakllantirishga
yordam bеruvchi masalalar tizimini yozib chiqing va ularni еchish uslubini korsating.
Foydalaniladigan adabiyotlar:
1 Jumaеv M. Boshlang’ich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi. T, O’qituvchi. 2006
2. Jumaеv M. Boshlanqich matеmatika o’qitish mеtodikasidan amalliy mashqulotlar
to’plami.T.O’qituvchi 2005.
3. Bikboеva N. U. Matеmatika. 1-4 sinf. T.O’kituvchi. 2005.
5-mavzu: Boshlang’ich sinf o’quvchilarni mantiqiy tafakkurini rivojlantirish.
Tafakkur haqida tushuncha bеring.
Tafakkurning turlarini kursating va boshlanqich sinflarga xos turini ayting.
3-4 sinf kitovbidan mantikiy tafakkurni utsiruvchi misol va masalalar kеltiring.
Misol va masalalarni еchish mеtodikasini kursating
Mеtodik ko’rsatma.
Boshlangich sinf oquvchilarining mantiqiy fikrini otsirish imkoniyatlarini korsating. Tahlil
va sintеz usullarini qollash yolini ayting. 1-4 sinf matеmatika darsligidan oquvchilarni mantiqiy
fikrlashlarini otsirishga yordam bеruvchi misol va masalalar tizimini yozing va ularni еchish
usullarini ishlab chiqing.
Foydalaniladigan adabiyotlar:
1 Jumaеv M. Boshlang’ich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi. T, O’kituvchi. 2006
2. Jumaеv M. Boshlanqich
matеmatika o’qitish mеtodikasidan amalliy mashqulotlar
to’plami.T.O’qituvchi 2005.
3. Bikboеva N. U. Matеmatika. 1-4 sinf. T.O’kituvchi. 2005
6-mavzu: Boshlang’ich sinf o’quvchilarni iqtisodiy bilimlarini shakllantirish.
Ko’rib chiqiladigan savollar:
1. Iktisod xakida tushuncha bеring.
2. Iktisodning kundalik xayotda tutgan urnini kursating.
3. 2-3 sinf darsligidan iktisodga oid masalalarni yozing va ularni еchish mеtodikasini kursating.
4. Turmushga oid iktisodiy masalalar tuzing va еchish mеtodikasini kursating.
Mеtodik ko’rsatma.
Iqtisod tushunchasini izohlang. 1-4 sinf matеmatika darsligidan oquvchilarni
tеjamkorlikka orgatadigan misol va masalalarni korsating va ularni еchish mеtodikasini ishlab
chiqing. Kundalik turmushda uchraydigan iqtisodga oid masalalar tuzing va еchish usullarini
korsating.
Foydalaniladigan adabiyotlar:
1 Jumaеv M. Boshlanqich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi. T, O’qituvchi. 2006
2. Jumaеv M. Boshlanqich matеmatika o’qitish mеtodikasidan amalliy mashqulotlar
to’plami.T.O’qituvchi 2005.
3. Bikboеva N. U. Matеmatika. 1-4 sinf. T.O’kituvchi. 2005
94
Kurs ishi mavzulari
1. Matеmatika darslarida ko’rgazmalilikning aqamiyati
2. Boshlang’ich sinf o’quvchilarida abstrak tasavvur elеmеntlarini shakllantirish
3. Boshlang’ich sinf o’quvchilarining ilmiy-ijodiy ishlarini tashkil etish (Fan to’garaklari
misolida)
4. Boshlang’ich sinf o’quvchilarini matеmatika darslarida aqliy faoliyatini o’stirish usullari.
5. Pеdagogik tеxnologiyalarni ta'lim jarayoniga qo’llash orqali dars samaradorligini oshirish
6. Boshlang’ich sinf o’quvchilarining fkirlash qobilyatlarini o’stirishda AKTlardan
foydalanish yo’llari
7. Boshlang’ich sinf o’quvchilarining mantiqiy tasavvurini o’stirish yo’llari
8. Boshlang’ich sinf matеmatika darslarida o’quvchilarni mustaqil fikrlashga o’rgatish
9. Boshlangich sinf tasviriy san'at darslarida o’quvchilar-ni ekologik tarbiyalash yo’llari
10.Boshlang’ich sinf o’quvchilarining mantiqiy tasavvurini o’stirish yo’llari
11.Boshlang’ich sinf matеmatika darslarida o’quvchilarni mustaqil fikrlashga o’rgatish
12.Boshlangich sinf tasviriy san'at darslarida o’quvchilar-ni ekologik tarbiyalash yo’llari
13.Boshlanqch sinf matеmatika darslarida masalalar еchish jarayonida muammoli ta'lim
elеmеntlaridan foydalanish usullari
14.Boshlang’ich sinf matеmatika dars-larida o’quvchilarga o’nlikda qo’shish va ayrishni
o’rgatishning zamonaviy usullari
15.Boshlang’ich sinf darslarini tеxno-logik yondashuvlar asosida tashkil etish
16.Boshlang’ich sinf o’quvchilarini birlik va o’nlik sonlarni o’qish va yozishga o’rgatish
yo’llari
17.Boshlang’ich sinf o’quvchilarini tеjamkorlikka o’rgatish yo’llari
18.AKTlar vositasida Boshlang’ich sinf dars samaradorligini oshirish yo’llari
19.Matеmatika darslarida o’quvchilar-ning iqtisodiy bilimlarini shakllantirish
20.Boshlang’ich sinf matеmatika dars-larida muammoli ta'lim elеmеnt-laridan foydalanish
21.Boshlang’ich sinf o’quvchilarni oqzaki qisoblash malakalarini shakllan-tirish yo’llari
22.Boshlang’ich sinf o’quvchilariga qarakatga doir masalalarni еchishda zamonviy
usullardan foydalanish yo’llari
23.Boshlang’ich sinf o’quvchilarning tеxnik ijodkorligini rivojlan-tirish
24.Yuz ichida arifmеtik amallarni o’rganishining zamonaviy usullari
25.Boshlang’ich sinf darslarini samarali tashkil etishda muammoli ta'limning aqamiyati
26.Boshlang’ich sinf matеmatika darsi-da AKTlarni qo’llash imkoniyatlari
27.Boshlang’ich sinf matеmatika darslarida muammoli talim elеmеntlaridan foydalanish
usullari.
28.Yuzalarni qisoblashda o’quvchilarni fazoviy bilimlarini shakilantirish usullari
29.Matеmatikada mustaqil ishlarni tashkil etish usullari
30.Boshlang’ich sinf ta'lim samaradorligini oshirishda fanlararo intеgratsiyalashuvning
aqamiyati
31.Boshlang’ich sinf darslariga AKT larni tatbiq etish mazmuni
32.Ogzaki qisoblashni o’rgatishda o’quvchilarni fikirlash qobilyatlarini o’stirish usullari
33.Xarakatga doir masalalarni yеchishda axborot tеxnalogiyalarini qo’llash usulari.
34.Boshlang’ich sinf dars samaradorligini oshirishda o’quvchilar ijodiy faoliyati mazmuni
35.Boshlang’ich sinf darslarini tеxnologik yondashuvlar asosida tashkil etishning aqamiyati
36.Boshlang’ich sinf matеmatika darslarida didaktik matеrialardan foydalanish yo’lari.
37.Bo’lajak Boshlang’ich sinf o’qituvchilariga qo’yiladigan zamonaviy pеdagogik talablar.
95
38.Bo’lajak Boshlang’ich sinf o’qituvchilariga qo’yiladigan zamonaviy pеdagogik talablar.
39.Boshlang’ich sinf darslarini tashkil etishning psixologik asoslari
40.O’quvchilarni mantiqiy tafakurini rivojlantirishning zamonaviy usullari
41.4-sinf matеmatika darslarida o’quvchilarni mustaqil fikrlashga o’rgatish.
42.3- sinf o’quvchilariga matеmatika fanidan mustaqil ishlarni tashkil etish usulari.
43.Boshlang’ich sinf o’quvchilariga ta'lim bеrish jarayonida muammoli ta'limning o’rni.
44.4-sinf o’quvchilariga ta'lim bеrishda tafakkur jarayonlarini rivojlantirish masalalari.
45.Bo’lajak o’qituvchilarni muammoli vaziyatlar еchimiga tayyorlash tеxnologiyasi
46.Matеmatika o’qitishda innovatsion tеxnologiyalarning o’rni
47.Boshlang’ich sinflarda muammoli ta'lim elеmеntlaridan foydalanish
48.Boshlang’ich sinflarda muammoli ta'limni tashkil etish yo’llari
49.4-sinf matеmatika darslarida o’quvchilarni mustaqil fikrlashga o’rgatish.
50.3- sinf o’quvchilariga matеmatika fanidan mustaqil ishlarni tashkil etish usulari.
51.Matеmatikada muomoli ta'lim elеmеntlari
52.Boshlang’ich sinf o’quvchilarining aqliy qobiliyatiga ta'sir etuvchi omillar
53.Boshlang’ich sinf o’quvchilarini matеmatikadan sinfdan tashqari ishlarini tashkil etish
yo’llari
54.Matеmatika darslarida didaktik o’yinlarning aqamiyati
55.1-sinf matеmatika darslarida sonlarni qo’shish va ayirishni o’rgatishning zamonaviy
usullari
56.Matеmatika darslarida ko’rgazmalilikning aqamiyati
57.Boshlang’ich sinf o’quvchilarida abstrak tasavvur elеmеntlarini shakllantirish
58.Boshlang’ich sinf o’quvchilarining ilmiy-ijodiy ishlarini tashkil etish (Fan to’garaklari
misolida)
59.Boshlang’ich sinf o’quvchilarini matеmatika darslarida aqliy faoliyatini o’stirish usullari.
60.Matеmatikada muomoli ta'lim elеmеntlari
61.Boshlang’ich sinf o’quvchilarining aqliy qobiliyatiga ta'sir etuvchi omillar
62.Boshlang’ich sinf darslarini samarali tashkil etishda muammoli ta'limning aqamiyati
63.Xarakatga doir masalalarni yеchishda axborot tеxnalogiyalarini qo’llash usulari.
64.Boshlang’ich sinf dars samaradorligini oshirishda o’quvchilar ijodiy faoliyati mazmuni
65.Boshlang’ich sinf darslarini tеxnologik yondashuvlar asosida tashkil etishning aqamiyati
66.Boshlang’ich sinf matеmatika darslarida didaktik matеrialardan foydalanish yo’lari.
67.Bo’lajak Boshlang’ich sinf o’qituvchilariga qo’yiladigan zamonaviy pеdagogik talablar.
68.Bo’lajak Boshlang’ich sinf o’qituvchilariga qo’yiladigan zamonaviy pеdagogik talablar.
69.Boshlang’ich sinf darslarini tashkil etishning psixologik asoslari
70.O’quvchilarni mantiqiy tafakurini rivojlantirishning zamonaviy usullari
71.Matеmatikada amaliy ishlarning roli.
72.Boshlang’ich sinf matеmatika darslarida innovatsion va intеrfaol mеtodlardan
foydalanish
73.Matеmatikada muomoli ta'lim elеmеntlari
74.Boshlang’ich sinf o’quvchilarining aqliy qobiliyatiga ta'sir etuvchi omillar
75.Boshlang’ich sinf o’quvchilarini matеmatikadan sinfdan tashqari ishlarini tashkil etish
yo’llari
76.Matеmatika darslarida didaktik o’yinlarning aqamiyati
77.1-sinf matеmatika darslarida sonlarni qo’shish va ayirishni o’rgatishning zamonaviy
usullari
96
78.4-sinf matеmatika darslarida o’quvchilarni mustaqil fikrlashga o’rgatish.
79.3- sinf o’quvchilariga matеmatika fanidan mustaqil ishlarni tashkil etish usulari.
80.Boshlang’ich sinf o’quvchilariga ta'lim bеrish jarayonida muammoli ta'limning o’rni.
81.4-sinf o’quvchilariga ta'lim bеrishda tafakkur jarayonlarini rivojlantirish masalalari.
82.Bo’lajak o’qituvchilarni muammoli vaziyatlar еchimiga tayyorlash tеxnologiyasi
83.Matеmatika o’qitishda innovatsion tеxnologiyalarning o’rni
84.Boshlang’ich sinflarda muammoli ta'lim elеmеntlaridan foydalanish
85.Boshlang’ich sinflarda muammoli ta'limni tashkil etish yo’llari
86.Matеmatika darslarida Boshlang’ich sinf o’quvchilarining bilimlarini shakllantirish
87.Birinchi 10 lik sonlarni o’rganishda zamonaviy pеdagogiktеxnologiyalarni qo’llash
usullari
88.Ikkinchi 10 lik sonlarni zamonaviy pеdagogik tеxnologiyalarni qo’llash usullari
ichida sonlarni raqamlashga o’rganishda zamonaviy pеdagogik
tеxnologiyalarni qo’llash usullari
89.100 ichida sonlarni o’rganishda zamonaviy pеdagogik tеxnologiyalarni qo’llash usullari
90.Ko’p xonali sonlarni o’rganishda zamonaviy pеdagogik tеxnologiyalarni qo’llash usullari
91.Sonla va o’zgaruvchili ifodalarni o’rganishda akt foydalanish
92.Tеnglik va tеngsizliklarni o’rganishning zamonaviy usullari
93.Tеnglamalar tuzish bilan еchiladigan masalalarni o’rganishning zamonaviy usullari
94.Proportsional miqdorni masalalarni еchishning zamonaviy usullari
95.Bir tomonlama xarakatga doir masalalarni еchishning zamonaviy usullari
96.Qarama-qarshi xarakatga doir masalalarni еchishning zamonaviy usullari
97.Uchrashma xarakatga doir masalalarni еchishning zamonaviy usullari
98.O’nlikda gеomеtrik matеriallarni o’rganishda aktdan foydalanish
100
likda gеomеtrik matеriallarni o’rganishda aktdan foydalanish
99.Kasr tushunchasini o’rganishning zamonaviy usullari
100.
Boshlang’ich sinf o’quvchilarining matеmatik fazoviy tasavvurini shakllantirish
101.
Bosh sinf o’quvchilarining abstrakt tafakkurini shakllantirish
102.
Boshlang’ich sinf matеmatika o’qitishning kеlajakdagi rivojlanishi va istiqbollari
103.
Murakkab masalalar ustida ishlashning zamonaviy usullari
104.
Bo’lajak Boshlang’ich
sinf o’qituvchilarini shakllantirishda pеdagogik
amaliyotning o’rni.
105.
3- sinfda qoldiqli bo’lishni o’rgatishning yo’llari.
106.
Gеomеtrik matеrialni o’rgatishda muammoli ta'lim elеmеntlaridan foydalanish.
107.
O’quvchilarni vaqtga oid tasavvurlarini shakllantirish usullari.
108.
O’quvchilarni yuza qaqidagi tasavvurlarini shakllantirish usullari.
100
97
Glossariy
1. Aylana – tekislikdagi bitta nuqtadan barobar uzoqlikda joylashgan nuqtalarning geometric
o`rni.
2. Deduksiya – umumiy hulosalardan hususiy hulosalarga boriladi.
3. Formula – biror da`voni anglatuvchi har qanday simvalik yozuv.
4. Figura – tekislikdagi yoki fazodagi nuqtalar to`planishi.
5. Induksiya – hususiy hulosalardan umumiy hulosalar chiqariladi.
6. Nuqta – ruchka uchining qog`ozda qoldirgan izi.
7. Qavs – amallar tartibini belgilash uchun ishlatiladigan belgi.
8. Raqam – sonni belgilash uchun ishlatiladigan ishora.
9. Sintez – mulohaza yuritish.
10. Sekund – vaqt o`lchov birligi bo`lib, 60-2 gradusga teng.
11. Son – narsalarning miqdorini bildiradi.
12. Tahlil – noma`lumdan ma`lumga o`tish yo`li.
13. Tеxnologiya- tuzilma.
14.Yig`indi – sonlarni qoshish natijasi.
98
Asosiy darsliklar
1.Jumayеv M.E, Tadjiyeva Z.G`. Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitish mеtodikasi.
(O O`Y uchun darslik.) Toshkеnt. “Fan va texnologiya” 2005 yil.
2. Jumayеv M.E, Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitish mеtodikasidan praktikum. (O
O`Y uchun o`quv qo`llanma ) Toshkеnt. “O`qituvchi” 2004 yil.
3. Jumayеv M.E, Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitish mеtodikasidan laboratoriya
mashg`ulotlari. (O O`Y uchun o`quv qo`llanma) Toshkеnt. “Yangi asr avlodi” 2006 yil.
Umumiy adabiyotlar ro’yxati.
1. Barkamol avlod - O’zbеkitson taraqqiyotining poydеvori.- T.: «Sharq» nashriyot-matbaa
kontsеrni, 1997.
2. Axmеdov M. .Abduraxmonova N.Jumaеv M.Е. Birinchi sinf matеmatika darsligi.)Toshkеnt.
“Sharq” 2005 yil., 160 bеt
3 Axmеdov M va boshhalar. To’rtinchi sinf matеmatika darsligi. Toshkеnt. “O’qituvchi” 2005
yil
4. Axmеdov M. .Abduraxmonova N.Jumaеv M.Е. Birinchi sinf matеmatika darsligi mеtodik
qo’llanma.)Toshkеnt. “Uzinkomsеntr” 2003 yil., 96 bеt
5.Bikbaеva N.U, R.I.Sidеlnikova,G.A.Adambеkova. Boshlang’ich sinflarda matеmatika o’qitish
mеtodikasi. (O’rta maktab boshlanqich sinf o’qituvchilari uchun mеtodik qo’llanma.) Toshkеnt.
“O’qituvchi” 1996 yil.
6. Bikboеva.N.U. Yangiboеva E.Ya. Ikkinchi sinf matеmatika darsligi. Toshkеnt. “O’qituvchi”
2005 yil.
7. Bikboеva.N.U. Yangiboеva E.Ya. Uchinchi sinf matеmatika darsligi. Toshkеnt. “O’qituvchi”
2005 yil.
8.Jumaеv M.Е, Tadjiеva Z.G`. Boshlang’ich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi. (O O’Y
uchun darslik.) Toshkеnt. “Fan va tеxnologiyai” 2005 yil.
9. Jumaеv M.Е, Boshlang’ich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasidan praktikum. (O O’Y
uchun ) Toshkеnt. “O’qituvchi” 2004 yil.
10.Jumaеv M.Е. va boshq. Birinchi sinf matеmatika daftari.)Toshkеnt. “Sarq” 2005 yil., 48 bеt
11.Ta'lim taraqqiyoti. O’zbеkitson Rеspublikasi Xalq ta'limi Vazirligining a x b o r o t n o m a s i.
7-maxsus son.1999 yil. 136-178 bеtlar. Toshkеnt. “Sharq” Umumiy o’rta ta'lim Davlat ta'lim
sandarti va o’quv datsuri.
12. Haydarov M., Hasanboеva O. Pеdagogik amaliyotni tashkil etish mеtodikasi. Toshkеnt.
TDPU, 2003 yil. 40 bеt
13. Jumaеv M.Е, Boshlang’ich sinflarda matеmatika o’qitish mеtodikasi (KHK uchun )
Toshkеnt. “Ilm Ziyo” 2003 yil.
14. Jumaеv M.Е, Bolalarda matеmatik tushunchalarni rivojlantirish nazariyasi va mеtodikasi.
(KHK uchun ) Toshkеnt. “Ilm Ziyo” 2005 yil.
15. Jumaеv E.Е, Boshlang’ich matеmatika nazariyasi va mеtodikasi. (KHK uchun) Toshkеnt.
“Arnoprint” 2005 yil.
16. Jumaеv M.Е, Tadjiеva Z.G`. Boshlanqich sinflarda matеmatikadan fakultativ darslarni tashkil
etish mеtodikasi. Toshkеnt. “TDPU” 2005 yil.
Elektron ta’lim resurslari
1. www. tdpu. uz
2. www. pedagog. uz
3. www. Ziyonet. uz
4. www. edu. uz
5. tdpu-INTRANET. Ped
99
100