Samarqand Viloyati Kattaqo`rg`on shahar
XTMFMT va TEB tassarufidagi
11-ixtisoslashgаn davlat umumta`lim
maktabining chizmachilik fani o`qituvchisi
Voxobov Abdurashidning
9-sinflar uchun bir soatlik ochiq
Dars
ishlanmasi
2014-2015 o`quv yili
Sinf: 9
Fan:Chizmachilik
Mavzu: Loyihalash elementlariga doir grafik masalalar.
Texnologik xarita
Darsning ta`limiy maqsadi: Loyihalash elementlari haqida
umumiy tushuncha, loyihalash haqida to`liq ma`lumotga ega
Maqsad va
bo`lish va ular haqidagi bilim, ko`nikmalar hosil qilish.
vazifalari
Darsning tarbiyaviy maqsadi: Berilgan bilimlar asosida
chizmalarni chizish va tasavvurlarini oshirish.
Darsning rivojlantiruvchi maqsadi: O`quvchilarni ijodiy
qobiliyatlarini o`stirish, chizma chizish savodini o`stirish.
Uslub; Aralash, amaliy.
O`quv
jarayonini
Turi; Yangi bilimlar berish.
Shakl; An`anaviy.
amalga oshirish Jihozlanishi: Mavzuga oid kurgazmalar, tarqatma materiallar.
texnologiyasi.
Usul: Bahs munozara, savol –javob muhokama kuzatish,
amaliy.
Baholash: Rag`batlantirish 5 ballik reyting tizimi asosida.
1.Loyihalashdagi maqsadlar.
2. loyihalashga nimalar kiradi?
Mavzu rejasi.
3. Dizayn nima?
Xalq xo`jaligining turli sohalarida yangi ixtiro qilish,
amaldagilarni takomillashtirish yoki qayta ishlab chiqish
loyihalsh deyiladi. Loyihalashga doir ishlar har doim grafik
tasvirlar, ya’ni chizmalar, eskizlar, texnik rasmlar chizisish
Yangi mavzu
bilan bog`liq bo`ladi. Har qanday buyumga yangi konstruktiv
mazmuni.
element kiritsa, unda qanday o`zgarish ro`y berishini ko`z
oldingizga keltirib ko`ring. Konstruktiv elementlar, ya’ni
teshiklar, o`yiqlar shaklini biroz o`zgartirish, burchaklarni
yumaloqlash kabilar kiritilib, yangi foydali sifatlar berish orqali
buyumning og`irligini kamaytirish, pishiqligini oshirish, ishlov
berishni soddalashtirish, foydalanishda qulaylik, ko`rinishi
chiroyli bo`lishligi nazarda tutiladi.
O`quvchilar doskadagi bajarilgan: Loyihalashga doir
O`quvchilar
chizmalarni daftarlarga mustaqil bajaradilar. O`qituvchi parta
mustaqil
oralab, o`quvchilarga individual yordam beradi va yaxshi
ishlari.
bajargan o`quvchilarni rag`batlantiradi.
Darsda faol qatnashgan o`quvchilar rag`batlantiriladi.
Uyga vazifa.
Baholar kundalik daftar va jurnalga qo`yiladi. Uyga vazifa
darslikdagi 20.5 – chizmadagi bitta variantni bajarish.
1. Tashkiliy qism 3 daqiqa.
2. O`tilgan mavzuni so`rash 8 daqiqa.
3. Yangi mavzu bayoni 15 daqiqa.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash va mustaqil ishlar 12 daqiqa.
5. Dars yakuni va o’quvchilarni baholash 5 daqiqa
6.
Uyga vazifa berish 2 daqiqa.
Mavzu: Loyihalash elementlariga doir grafik masalalar.
Dars turi: An’anaviy dars.
Ta’limiy maqsad: DTS ga mos BKM larni shakllantirish. Geometrik jismlar
haqida umumiy tushuncha, to`liq ma’lumotga ega bo`lish va ular haqidagi bilim,
ko`nikmalar hosil qilish.
Tarbiyaviy maqsad:O`quvchilarni chizmalarga bo`lgan qiziqishlarni oshirish.
Berilgan bilimlar asosida chizmalarni chizish va ularning tasavvurlarini
tarbiyalash.
Rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarni bilim, ko`nikma va chizish
qobiliyatlarini rivojlantirish. Loyihalash detallarini qurish asosida, jismlarning
proeksiyalarini to`g`ri hosil qilish ko`nikmasini hosil qilish. Chizma bajarishda
chizmachilak asbob-uskunalaridan unumli foydalanish malakasini oshirish.
Dars jihozi:
a) Sinf doskasi,chizmachilik asboblari, texnik vositalar, mavzuga oid
ko`rgazmalar va geometrik jismlar.
b) O’quvchi uchun; Daftar, chizmachilik o’quv qurollari.
Dars tipi: Aralash metodi. Amaliy ishlash, ko`rgazmali, aqliy hujum.
Dars bosqichlari:
1. Tashkiliy qism
3 daqiqa.
2. O`tilgan mavzuni so`rash
8 daqiqa.
3. Yangi mavzu bayoni
15 daqiqa.
4. Yangi mavzuni mystahkamlash va mustaqil ishlar
12 daqiqa.
5. Dars yakuni va o’quvchilarni baholash
5 daqiqa
6 Uyga vazifa berish
2 daqiqa.
Darsning borishi.
1. Tashkiliy qism 3 daqiqa.
Sinfga kirib salomlashish ma’lum intizomni vujudga keltirish, davomatni
aniqlash va sinf jurnalga belgilash.
2. O`quvchilardan o`tilgan mavzuni surash 8 daqiqa.
O`tilgan mavzu yuzasidan o`quvchilar bilan savol javob va boshqotirma
o`tkazish orqali mavzu mustahkamlanadi.
1- Savol. Ko`rinishlar sononi kamaytirishda qanday shatlilik va
soddalashtirishlar qo`llaniladi?
Javob: Chizmalarni soddalashtirishtirishda - diametr, □ – kvadrat, R-radius,
S-qalinlik belgilaridan unumli foydalaniladi.
2- Savol. Loyihalash deb nimaga aytiladi?
Javob: Yangi buyumlarni ixtiro qilish, amaldagilarni takomillashtirish yoki
qayta ishlab chiqish loyihalash deyiladi.
3- Savol. Loyihalashga nimalar kiradi?
Javob: Loyihalashda Konstruktiv elementlar, ya’ni teshiklar, o`yiqlar
shaklini biroz o`zgartirish, burchaklarni yumaloqlash kabilar kiritilib, yangi
foydali sifatlar berish orqali buyumning og`irligini kamaytirish, pishiqligini
oshirish, ishlov berishni soddalashtirish, foydalanishda qulaylik, ko`rinishi
chiroyli bo`lishligi nazarda tutiladi.
4- Savol. Bir xil kattalikdagi elementlar ko`p bo`lsa, ular chizmada qanday
tasvirlanadi?
Javob: Bir xil kattalikdagi elementlar ko`p bo`lsa. Masalan, silindirik teshiklar
bunga misol bo`ladi. Ulardan bittasining o`lchami qo`yilib, tesiklar sonini
ko`rsatish kifoya.
1
L
Е
K
A
L
F
R
O
N
T
A
L
3
A
Y
L
A
N
A
4
Q
I
R
Q
I
M
5
M
A
H
A
L
L
I
O
K
T
A
N
T
7
S
I
L
I
N
D
R
8
O
B
A
L
M
A
S
SH
T
A
B
2
6
9
Savollar
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Egri chiziqlar chizadigan asbob?
V-qaysi proeksiya?
Sirkul yordamida chizilgan to`liq egri chiziq
Detalni ichki va orqa qismini ko`rishda qo`llaniladi
Qisman tasvirlash
Sakkiz qismga ajratilgan aparat
O
Y
7.
8.
9.
Truba shakli
Tuxumsimon aylana
Detal o`lchamini o`zgartirishda nimadan foydalaniladi?
3. Yangi mavzuni bayoni
Xalq xo`jaligining turli sohalarida yangi ixtiro qilish, amaldagilarni
takomillashtirish yoki qayta ishlab chiqish loyihalsh deyiladi. Loyihalashga doir
ishlar har doim grafik tasvirlar, ya’ni chizmalar, eskizlar, texnik rasmlar
chizisish bilan bog`liq bo`ladi. Har qanday buyumga yangi konstruktiv element
kiritsa, unda qanday o`zgarish ro`y berishini ko`z oldingizga keltirib ko`ring.
Konstruktiv elementlar, ya’ni teshiklar, o`yiqlar shaklini biroz o`zgartirish,
burchaklarni yumaloqlash kabilar kiritilib, yangi foydali sifatlar berish orqali
buyumning og`irligini kamaytirish, pishiqligini oshirish, ishlov berishni
soddalashtirish, foydalanishda qulaylik, ko`rinishi chiroyli bo`lishligi nazarda
tutiladi.
Amaliyotdagi detaining ko'rinishi o'ziga jalb qila oladigan holda uning
ko'rinishini go'zal va chiroyli hamda bejirim shaklda o'zgartirish, vaznini ham
kamaytirib foydalanish uchun qulay qilib qayta loyihalash dizayn deyiladi.
Dizayn inglizcha dezign - chizma, rasm, loyiha degan ma'noni bildiradi.
Masalan, 20.1-chizma, a dagi detalning vazni (og'irligi)ni kamaytirish
maqsadida uning shakli(geometriyasi) qisman o'zgartiriladi. Natijada 20.1-chizma, b, c, d lardagi ko'rinishga keladi. Yoki yana boshqacha o'zgartirish yo'li
izlanadi.
Detalga kiritilgan o'zgartirishni chizma orqali amalga oshirishni chizmani qayta
ijodiy ioyihalash deyish mumkin. Detal shaklini fikran o'zgartirib, uni qayta
ijodiy loyihalangan holatini tasavvur qilish fikrlash qo'zg'atuvchanligini o'stiradi.
Chizmada ijodiy loyihalash elementlarini kiritish orqali turli muammolarni
yechish mumkin bo`ladi.
20.2-chizma, a da detal A va B qismlardan tuzilgan bo'lib, uning chizmasi 20.2chizma, b da ko'rsatilgan. Detaining A bo'lagi xuddi shunday shakldagi va
o'lchamdagi o'yiqqa, B qismi hisobiga almashtirish lozim bo'lsa, 20.2-chizma, c
dagidek ko'rinishga ega bo'ladi. Bu yerda detalning A bo'lagining balandligi
pastga tomon B qismi hisobiga o'lchab qo'yiladi.
Misol Quti (shkatulka) ning umumiy (xomaki) ko'rinishlari berilgan (20.3chizma, a). Qutining qopqog'i A shunday loyihalansinki, u quti B ni jips yopib
tursin.
Qopqoq turli ko'rinishlarda loyihalanishi mumkin. Bu yerda loyihalanayotgan
qopqoqni idrok qilishni osonlashtirish maqsadida ag'darib, yaqqol tasvirda
ko'rsatishga jazm qilindi. 20.3-chizmalarda qopqoqning turli variantlarda
bajarilgani berildi. Yana qanday variantlarda bajarish mumkin?
O`quvchilarning mustaqil ishlari:
O`qituvchi doskaga chizilgan chizmani o`quvchilar tomonidan bajarilishini
kutishi kerak bo`ladi. O`qituvchi qiynalayotgan yoki tushunmagan o`quvchilarga
individual yordam berib boradi.
O`quvchilar doskadagi bajarilgan loyihalashga doir chizmalarni daftarlarga
mustaqil bajaradilar. O`qituvchi parta oralab, o`quvchilar ishini kuzatib boradi.
O`qituvchi yangi mavzu yuzasidan savollar berish bilan dars mustahkamlanadi.
1) Detalga talab qilingan o`zgartirish qanday amalga oshiriladi?
2) Dizayn nima?
3) Chizma orqali amalga oshiriladigan loyiha nima deyiladi?
4) Detal nima uchun qayta loyihalanadi?
Berilgan chizmalar orqali o`tilgan mavzuni mustahkamlash.
Chizmada o`zaro birikib to`g`ri burghak hosil qiluvchi 4 juft detallarning har
bir
juftidan
proyeksiyalarda
bittasi
yaqqol
tasvirlangan.
tasvirda,
Yaqqol
ikkinchisi
tasvirdagi
uchta
har
bir
ko`rinishdagi
detal
uchta
proyeksiyalardagi detallardan qaysi birining o`zaro birikib to`g`ri burchakli
birikma hosil qiladigan jufti ekanligini aniqlab, har birining ustiga tegishli
raqamni yozing.
Qirqimdagi qaysi o'yiq yaqqol tasvirlardagi qaysi detal shakliga mosligini
aniqlab, tegishli raqamlarai o'yiqlar ostiga yozing?
Chizmada tasvirlangan jismlar shakli quyida nomlari yozilgan qaysi predmetlar
shaklida ekanligini belgilab, har bir nom qarshisiga tegishli raqamni yozing.
Truba
Gugurt qutisi
Olti qirrali gayka
Uzun bino tomi
Sayyohlar chodiri
Savollarga javob bergan o`quvchilar rag`batlantiriladi. Shundan so`ng
doskadaga chizmali test ilinadi, navbat bilan yechadilar. Kim tez bajarsa
rag`batlantiriladi va doskadagi testni o`quvchilar navbati bilan yechadilar.
1- guruh
2- guruh
3- guruh
Dars davomida yaxshi ishtirok etgan o`quvchilarga baho qo`yiladi. Baholar
sinf jurnaliga va kundalikga qo`yiladi.
Uyga vazifa.
Detalning B qismi hisobiga A chiqig`i xuddi shunday shakl va o`lchamdagi
chuqurchaga almashtirilganini chizing ( 20.5 – chizma ) yoki modelni xohlagan
materialdan yasang.
Xulosa.
Loyihalash elementlariga doir grafik masalalar haqida to`liq ma’lumotga ega
bo`lish. Loyihalash elementlari haqida bilim, ko`nikmalar hosil qilish
chizmachilik darslarida qo`llanilishiga oid chizmalar orqali isbotlab, misollar
bilan tushuntiriladi.
Chizmachilik fani orqali o`quvchilarning fazoviy tasavvurlarini o`stiradi. Bu
natijaga erishish uchun avvalom bor o`qituvchi bor bilim va mahoratini amalda
qo`llash uchun harakat qilishi lozim.
O`qituvchi darsga qiziqtirish uchun tezkor savollar, krosvord, kurgazmali
qurollardan foydalansa o`quvchilarni yanada darsni o`zlashtirishiga yordam
beradi. Loyihalash elementlariga doir grafik masalalar haqida umumiy
tushuncha.
Ular orasidagi farqlashni o`quvchilar muvofiq bo`lishadi.
Chizmachilik xonasida o`qituvchi o`ziga va o`quvchining chizishi uchun
sharoit yaratishi lozim. Chizmachilik xonasi yorug` va shinam bo`lishi kerak.
O`qituvchi dars mobaynida o`quv qurollari bilan darsni tushuntirsa, o`quvchilar
ham darsga o`quv qurollari bilan kelishadi.
Foydalanilgan adabiyotlar.
I.
I. Rahmonov. Darslik Chizmachilik 9- sinf. T - 2014
II.
I. Raxmonov. Chizmachilik o`qituvchi uchun qullanma. T – 2010
III.
I. Raxmonov. Chizmalarni chizish va o`qish. T – 1992
IV.
Xalq ta’limi. 2013/6/ Ilmiy metodik jurnal.
V.
A. Umronxo`jayev: Maktabda chizmachilikni o`qitishni
takomillashtirish.
VI.
S. Usmanov. Chizmachilik o`qituvchilar uchun metodik qo`llanma.
T - 2013
