C# DASTURLASH TILI
Jo'raboyev Javoxir Jaxongir o'g'li
Namangan Davlat Universitetining Matematika fakulteti ATI AU 22 guruh
talabasi
Annotatsiya: Ushbu maqolada dasturlash tillari bo'yicha, C# dasturlash
tili o'rnatilishi, o'rganilishi va qo'llanilishi jarayonlarini, to'liq kutubxonaning
mavjudligini, C#da o'zgaruvchilarni ta'riflashni, xatoliklar bilan ishlashni,
ma'lumot turlari va C# dasturlash tilining kutubxonasi haqida tafsilotlar
berilgan. Shart operatoriga oid bir misol orqali, C# dasturi tuzilishi va uning
natijasi ko'rsatilgan.
Kalit so'zlar: dasturlash, kompyuter dasturi, dasturchi, C#, identifikator,
o'zgaruvchilarni tavsiflash, if, else, print.
KIRISH
C#, o’rganishga oson va yuqori imkoniyatlarga ega bo'lgan oz sonlik
zamonaviy dasturlash tillari qatoriga kiradi. U yuqori darajadagi ma’lumotlar
strukturasi va oddiy lekin samarador obyektga yo’naltirilgan dasturlash
uslublarini taqdim etadi.
C#ning xususiyatlari:
Oddiy, o’rganishga oson va sodda sintaksisga ega. Dasturlashni
boshlash uchun qulay, erkin va ochiq kodli ta’minot.
Dasturni yozish davomida ko'p yaratilgan detallarga ega bo'lmaydi, misol
uchun xotirani boshqarishni hisobga olish shart emas.
Ko’plab platformalarda hech qanday o’zgartirishsiz ishlay oladi.
Juda ham ko’p xilma-xil kutubxonalarga ega.
XML/HTML fayllar bilan ishlash, HTTP so’rovlari bilan ishlash, GUI
(grafik interfeys) yaratish, web skriptlarni tuzish, FTP bilan ishlash, rasmli,
audio, video fayllar bilan ishlash, robot texnikada ishlash, matematik va ilmiy
hisoblashlarni dasturlash va boshqa ko'plab vazifalarni bajarish
imkoniyatlariga ega.
C#ni katta loyihalarda ishlatish mumkin, chunki uni chegarasi yo’q,
imkoniyati yuqori. Shuningdek, u sodda va universalligi bilan dasturlash tillari
orasida eng yaxshi hisoblanadi.
Bugungi
kunda
kompyuterlashtirishning
ijtimoiy
hayotga
integratsiyalashuvi jadal sur'atlar bilan rivojlanib borayotgani bizni alohida
e'tiborga loyiq jihatlarga yo'naltirayotgani ko'rinib turibdi. Bir paytlar shunchaki
aloqa vositasi bo'lgan telefon matn, audio va video xabarlarni uzatishni,
shuningdek, turli platformalar orqali ijtimoiy o'zaro aloqalarni osonlashtirish
uchun rivojlandi.
Hozirgi ehtiyoj talabalarga ushbu qurilmalar va texnologiyalardan
foydalanishni o'rgatishdan tashqarida; bu dasturlash orqali rivojlantirish va
raqamlashtirish ko'nikmalarini berishni o'z ichiga oladi. Bir qator
ko'rsatmalardan iborat kompyuter dasturi muammolarni hal qilish uchun
kompyuter uchun zarurdir. Dasturlash - bunday dasturlarni yaratish jarayoni,
dasturchi esa ularni ishlab chiqish uchun javobgar shaxsdir.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
C# o'rganishda ham, qo'llashda ham soddaligi bilan ajralib turadi. Bu
dasturlash tili bo'lib, boshqa tillarga nisbatan jarayonni soddalashtiradigan,
foydalanish qulayligi bilan ajralib turadi. C# ning yaxshi tuzilgan kutubxonasi
hatto murakkab dasturlarni ham tez kompilyatsiya qilish imkonini beradi. C#
kutubxonasida oldindan tuzilgan funksiyalarning mavjudligi dasturlash
jarayonida murakkab dasturlarni yaratishni osonlashtiradi.
C# dasturlash tilining alifbosiga lotin bosh va kichik harflari, arab
raqamlari, maxsus belgilar va operator so‘zlari kiradi. Bu alifbo ham
dasturlash, ham dasturni o'qish uchun mo'ljallangan. Dasturlar kiritilgan
ma'lumotlarni qabul qilish, ularni qayta ishlash va natijalarni ko'rsatish uchun
yaratilgan, o'zgaruvchilar asosiy komponent hisoblanadi.
O'zgaruvchilar dastur davomida o'zgarishi mumkin bo'lgan qiymatlarni
saqlaydigan kompyuter xotirasidagi joylashuv nomlari uchun to'ldiruvchi
sifatida xizmat qiladi. O'zgaruvchining identifikatori uning turi va qiymatini
belgilaydi. Doimiy o'zgaruvchilar esa kompyuter xotirasida faqat o'qish uchun
mo'ljallangan qiymatlarni saqlaydigan, o'zgaruvchilarga o'xshash ularning
o'ziga xos qiymati va turiga ega bo'lgan hujayra nomlarini bildiradi.
Identifikatorlar kompyuter dasturlashda qoʻllaniladigan oʻzgaruvchilar,
konstantalar, funksiyalar, protseduralar, modullar va dasturlarning umumiy
nomlari boʻlib xizmat qiladi. Birgalikda o'zgaruvchilar, doimiylar va
identifikatorlar dasturlash tilida nomlar deb ataladi.
MUHOKAMA
Dasturni yozish jarayonida turli xatolarga yo'l qo'yish mumkin. Yozilgan
dasturda xatolik bo'lsa, dastur ishga tushmaz va ekranda xato xabari paydo
bo'ladi. Xatoliklar, axborot matnli, raqamli, audio, grafik va boshqa shakllarda
paydo bo'ladi. Bu ma'lumotlarni dasturlash tillarida qayta ishlash uchun ularni
turlarga bo'lish kerak. Dasturda qo'llaniladigan ma'lumotlar turlari dasturning
maqsadiga bog'liqdir: oddiy kalkulyator raqamlardan foydalanadi, elektron
pochta manzillarini tekshirish uchun mo'ljallangan dastur matn bilan ishlaydi.
Sonlar natural, butun va haqiqiy sonlarga bo'linadi. Matnli ma'lumotlar esa
belgilar yoki satrlardan iborat bo'lishi mumkin.
Ma'lumotlar turi kompyuter xotirasida yetarlicha joyga ega bo'lishi lozim.
Odatda, dasturlash tillarida ma’lumotlar turi o’zgaruvchi yoki doimiy sifatida
e’lon qilinadi. C# dinamik turlarga ajratuvchi dasturlash tiliga misol
hisoblanadi. Shu sababli, C# da o’zgaruvchining turi foydalanayotgan qiymat
bo’yicha belgilanadi, lekin ma’lumot turini boshqa turga o'zgartirish uchun tur
ko'rsatish shart qo'yilishi mumkin.
Misol. Agar butun son berilgan bo'lsa va bu son musbat bo'lsa, uning
qiymatini 1 ga oshirish lozim, aks holda qiymatni o'zgartirmaslik kerak.
Shunday qilib hosil bo'lgan sonni ekranga chiqaruvchi dastur quyidagicha
bo'lishi mumkin:
Console.WriteLine(“berilgan sonni kiriting :”);
int a;
a=int.Parse(Console.ReadLine());
if(a>0)
{
Console.WriteLine(“berilgan son musbat sondir”);
Console.WriteLine(a+1);
}
else
{
Console.WriteLine(“berilgan son manfiy sondir”);
Console.WriteLine(a);
}
Javob :
berilgan sonni kiriting :
7
berilgan son musbat sondir
8
C# dasturlash tili, obyektga yo‘naltirilgan dasturlash tili bo‘lib, o‘quvchilar
uchun tushinarli va sodda dasturlash tili hisoblanadi. C# dasturlash tilining
afzalliklari quyidagilardir:
Platfomadan mustaqillik: C# dasturlari boshqa platforma va operatsion
tizimlarda ham ishlaydi. Bu esa dasturlarni yozishda va ulardan foydalanishda
yuqori darajada portativlik va osonlikni ta'minlaydi.
O‘tkaziluvchan xotira: Bitta platforma yoki operatsion tizimda yozilgan
C# kodini boshqa platformaga yoki tizimga o‘tkazishda turli xil xotirani
egallashi mumkin. Shu bilan birga, ba’zi dasturlarda xatoliklar yuzaga kelishi
mumkin. Bunday muammolar C dasturlash tilini o‘rganayotganlar uchun ko‘p
keladi, lekin C# bu kamchiliklarni bartaraf etadi.
Oson o‘rgatish: O‘quvchilar uchun oson va sodda dasturlash tili
hisoblanadi. C# ning oddiy sintaksisi va yuqori darajadagi o‘qitish resurslari,
dasturlash sohasiga kirishni osonlashtiradi.
Dasturlash muhitida ishlash: Umumiy o‘rta maktabda zamonaviy
dasturlash tillarini o‘qitish uchun idealdir. Bu til orqali o‘quvchilar dasturlash
muhitida ishlash, mustaqil dasturlar yaratish, axborot texnologiyalari va
zamonaviy ilovalar yaratishga qo‘shimcha ko‘nikmalar olishadi.
Amaliyotda ishlash: C#, amaliyotga yo‘naltirilgan o‘rgatuvchilik
metodologiyasini o‘rganishda va o‘quvchilarni yangi qirralarni ochishda
ishlatilishini o‘z ichiga oladi.
C#ning bu afzalliklari, uning o‘quvchilarga dasturlashni o‘rganishda va
amaliyotda ishlashda samarali va qulay dasturlash tilini tashkil etadi.
XULOSA
Xulosa o'rnida, yangi dastur kodini yozish jarayonida vaqt va energiya
sarflashni kamaytirish uchun, tayyor dastur fragmentlaridan foydalanish juda
muhimdir. Zamonaviy dasturlash tillarida, bu amaliyotni yengillashtirish uchun
ko'plab tayyor dastur kodlarini saqlaydigan kutubxonalar mavjud. C#
dasturlash tili, boshqa dasturlash tillari kabi, modullar, standart funksiyalar va
boshqa tayyor kod fragmentlarini o'z ichiga olgan standart kutubxona bilan
ta'minlangan.
C# dasturlash tilini yanada rivojlantirish uchun, foydalanuvchi o'z yozgan
modullarni kutubxonaning alohida bo'limiga o'rnatish imkoniyatiga ega. Shu
bilan birga, C# jamoasi tomonidan yaratilgan yangi modullar va
kutubxonalarni kutib olish uchun C# ekosistemasini yanada boyitishga imkon
beradi. Bu, yangi dasturchilar uchun ham o'rganish va dasturlarini yozishni
osonlashtiradi.
REFERENCES:
1. Н.Н. Зарипов “Kompyuter grafikasi yordamida talabalarning
fazoviy tafakkurini rivojlantirish” // Образование и инновационные
исследования https://doi. org/10.53885/edinres. 2022.10. 10.015
2. И.Ш. Садуллаев, Н.Н. Зарипов “Персональная учебная среда
учащегося в режиме дистанционного обучения” - Международна научна
школа «Парадигма». Лято, 2015
3. Jeyson Briggs. Bolalar uchun Python. Dasturlash bo'yicha
qo'llanma. – M.: Mann, Ivanov va Ferber, 2017. – 320 b.
4. Python asoslari. Abbosbek. Ibragimov qo‘llanma
5. http://dastur.uz
6. https://www.freelancer.com/
7. https://www.google.com/
8. https://docs.dot-net.uz/
9. https://ru.wikipedia.org/wiki/C_Sharp
10. https://uzbekdevs.uz/darsliklar/csharp/csharp-da-kirish
