C# DASTURLASH TILI Jo'raboyev Javoxir Jaxongir o'g'li Namangan Davlat Universitetining Matematika fakulteti ATI AU 22 guruh talabasi Annotatsiya: Ushbu maqolada dasturlash tillari bo'yicha, C# dasturlash tili o'rnatilishi, o'rganilishi va qo'llanilishi jarayonlarini, to'liq kutubxonaning mavjudligini, C#da o'zgaruvchilarni ta'riflashni, xatoliklar bilan ishlashni, ma'lumot turlari va C# dasturlash tilining kutubxonasi haqida tafsilotlar berilgan. Shart operatoriga oid bir misol orqali, C# dasturi tuzilishi va uning natijasi ko'rsatilgan. Kalit so'zlar: dasturlash, kompyuter dasturi, dasturchi, C#, identifikator, o'zgaruvchilarni tavsiflash, if, else, print. KIRISH C#, o’rganishga oson va yuqori imkoniyatlarga ega bo'lgan oz sonlik zamonaviy dasturlash tillari qatoriga kiradi. U yuqori darajadagi ma’lumotlar strukturasi va oddiy lekin samarador obyektga yo’naltirilgan dasturlash uslublarini taqdim etadi. C#ning xususiyatlari: Oddiy, o’rganishga oson va sodda sintaksisga ega. Dasturlashni boshlash uchun qulay, erkin va ochiq kodli ta’minot. Dasturni yozish davomida ko'p yaratilgan detallarga ega bo'lmaydi, misol uchun xotirani boshqarishni hisobga olish shart emas. Ko’plab platformalarda hech qanday o’zgartirishsiz ishlay oladi. Juda ham ko’p xilma-xil kutubxonalarga ega. XML/HTML fayllar bilan ishlash, HTTP so’rovlari bilan ishlash, GUI (grafik interfeys) yaratish, web skriptlarni tuzish, FTP bilan ishlash, rasmli, audio, video fayllar bilan ishlash, robot texnikada ishlash, matematik va ilmiy hisoblashlarni dasturlash va boshqa ko'plab vazifalarni bajarish imkoniyatlariga ega. C#ni katta loyihalarda ishlatish mumkin, chunki uni chegarasi yo’q, imkoniyati yuqori. Shuningdek, u sodda va universalligi bilan dasturlash tillari orasida eng yaxshi hisoblanadi. Bugungi kunda kompyuterlashtirishning ijtimoiy hayotga integratsiyalashuvi jadal sur'atlar bilan rivojlanib borayotgani bizni alohida e'tiborga loyiq jihatlarga yo'naltirayotgani ko'rinib turibdi. Bir paytlar shunchaki aloqa vositasi bo'lgan telefon matn, audio va video xabarlarni uzatishni, shuningdek, turli platformalar orqali ijtimoiy o'zaro aloqalarni osonlashtirish uchun rivojlandi. Hozirgi ehtiyoj talabalarga ushbu qurilmalar va texnologiyalardan foydalanishni o'rgatishdan tashqarida; bu dasturlash orqali rivojlantirish va raqamlashtirish ko'nikmalarini berishni o'z ichiga oladi. Bir qator ko'rsatmalardan iborat kompyuter dasturi muammolarni hal qilish uchun kompyuter uchun zarurdir. Dasturlash - bunday dasturlarni yaratish jarayoni, dasturchi esa ularni ishlab chiqish uchun javobgar shaxsdir. MUHOKAMA VA NATIJALAR C# o'rganishda ham, qo'llashda ham soddaligi bilan ajralib turadi. Bu dasturlash tili bo'lib, boshqa tillarga nisbatan jarayonni soddalashtiradigan, foydalanish qulayligi bilan ajralib turadi. C# ning yaxshi tuzilgan kutubxonasi hatto murakkab dasturlarni ham tez kompilyatsiya qilish imkonini beradi. C# kutubxonasida oldindan tuzilgan funksiyalarning mavjudligi dasturlash jarayonida murakkab dasturlarni yaratishni osonlashtiradi. C# dasturlash tilining alifbosiga lotin bosh va kichik harflari, arab raqamlari, maxsus belgilar va operator so‘zlari kiradi. Bu alifbo ham dasturlash, ham dasturni o'qish uchun mo'ljallangan. Dasturlar kiritilgan ma'lumotlarni qabul qilish, ularni qayta ishlash va natijalarni ko'rsatish uchun yaratilgan, o'zgaruvchilar asosiy komponent hisoblanadi. O'zgaruvchilar dastur davomida o'zgarishi mumkin bo'lgan qiymatlarni saqlaydigan kompyuter xotirasidagi joylashuv nomlari uchun to'ldiruvchi sifatida xizmat qiladi. O'zgaruvchining identifikatori uning turi va qiymatini belgilaydi. Doimiy o'zgaruvchilar esa kompyuter xotirasida faqat o'qish uchun mo'ljallangan qiymatlarni saqlaydigan, o'zgaruvchilarga o'xshash ularning o'ziga xos qiymati va turiga ega bo'lgan hujayra nomlarini bildiradi. Identifikatorlar kompyuter dasturlashda qoʻllaniladigan oʻzgaruvchilar, konstantalar, funksiyalar, protseduralar, modullar va dasturlarning umumiy nomlari boʻlib xizmat qiladi. Birgalikda o'zgaruvchilar, doimiylar va identifikatorlar dasturlash tilida nomlar deb ataladi. MUHOKAMA Dasturni yozish jarayonida turli xatolarga yo'l qo'yish mumkin. Yozilgan dasturda xatolik bo'lsa, dastur ishga tushmaz va ekranda xato xabari paydo bo'ladi. Xatoliklar, axborot matnli, raqamli, audio, grafik va boshqa shakllarda paydo bo'ladi. Bu ma'lumotlarni dasturlash tillarida qayta ishlash uchun ularni turlarga bo'lish kerak. Dasturda qo'llaniladigan ma'lumotlar turlari dasturning maqsadiga bog'liqdir: oddiy kalkulyator raqamlardan foydalanadi, elektron pochta manzillarini tekshirish uchun mo'ljallangan dastur matn bilan ishlaydi. Sonlar natural, butun va haqiqiy sonlarga bo'linadi. Matnli ma'lumotlar esa belgilar yoki satrlardan iborat bo'lishi mumkin. Ma'lumotlar turi kompyuter xotirasida yetarlicha joyga ega bo'lishi lozim. Odatda, dasturlash tillarida ma’lumotlar turi o’zgaruvchi yoki doimiy sifatida e’lon qilinadi. C# dinamik turlarga ajratuvchi dasturlash tiliga misol hisoblanadi. Shu sababli, C# da o’zgaruvchining turi foydalanayotgan qiymat bo’yicha belgilanadi, lekin ma’lumot turini boshqa turga o'zgartirish uchun tur ko'rsatish shart qo'yilishi mumkin. Misol. Agar butun son berilgan bo'lsa va bu son musbat bo'lsa, uning qiymatini 1 ga oshirish lozim, aks holda qiymatni o'zgartirmaslik kerak. Shunday qilib hosil bo'lgan sonni ekranga chiqaruvchi dastur quyidagicha bo'lishi mumkin: Console.WriteLine(“berilgan sonni kiriting :”); int a; a=int.Parse(Console.ReadLine()); if(a>0) { Console.WriteLine(“berilgan son musbat sondir”); Console.WriteLine(a+1); } else { Console.WriteLine(“berilgan son manfiy sondir”); Console.WriteLine(a); } Javob : berilgan sonni kiriting : 7 berilgan son musbat sondir 8 C# dasturlash tili, obyektga yo‘naltirilgan dasturlash tili bo‘lib, o‘quvchilar uchun tushinarli va sodda dasturlash tili hisoblanadi. C# dasturlash tilining afzalliklari quyidagilardir: Platfomadan mustaqillik: C# dasturlari boshqa platforma va operatsion tizimlarda ham ishlaydi. Bu esa dasturlarni yozishda va ulardan foydalanishda yuqori darajada portativlik va osonlikni ta'minlaydi. O‘tkaziluvchan xotira: Bitta platforma yoki operatsion tizimda yozilgan C# kodini boshqa platformaga yoki tizimga o‘tkazishda turli xil xotirani egallashi mumkin. Shu bilan birga, ba’zi dasturlarda xatoliklar yuzaga kelishi mumkin. Bunday muammolar C dasturlash tilini o‘rganayotganlar uchun ko‘p keladi, lekin C# bu kamchiliklarni bartaraf etadi. Oson o‘rgatish: O‘quvchilar uchun oson va sodda dasturlash tili hisoblanadi. C# ning oddiy sintaksisi va yuqori darajadagi o‘qitish resurslari, dasturlash sohasiga kirishni osonlashtiradi. Dasturlash muhitida ishlash: Umumiy o‘rta maktabda zamonaviy dasturlash tillarini o‘qitish uchun idealdir. Bu til orqali o‘quvchilar dasturlash muhitida ishlash, mustaqil dasturlar yaratish, axborot texnologiyalari va zamonaviy ilovalar yaratishga qo‘shimcha ko‘nikmalar olishadi. Amaliyotda ishlash: C#, amaliyotga yo‘naltirilgan o‘rgatuvchilik metodologiyasini o‘rganishda va o‘quvchilarni yangi qirralarni ochishda ishlatilishini o‘z ichiga oladi. C#ning bu afzalliklari, uning o‘quvchilarga dasturlashni o‘rganishda va amaliyotda ishlashda samarali va qulay dasturlash tilini tashkil etadi. XULOSA Xulosa o'rnida, yangi dastur kodini yozish jarayonida vaqt va energiya sarflashni kamaytirish uchun, tayyor dastur fragmentlaridan foydalanish juda muhimdir. Zamonaviy dasturlash tillarida, bu amaliyotni yengillashtirish uchun ko'plab tayyor dastur kodlarini saqlaydigan kutubxonalar mavjud. C# dasturlash tili, boshqa dasturlash tillari kabi, modullar, standart funksiyalar va boshqa tayyor kod fragmentlarini o'z ichiga olgan standart kutubxona bilan ta'minlangan. C# dasturlash tilini yanada rivojlantirish uchun, foydalanuvchi o'z yozgan modullarni kutubxonaning alohida bo'limiga o'rnatish imkoniyatiga ega. Shu bilan birga, C# jamoasi tomonidan yaratilgan yangi modullar va kutubxonalarni kutib olish uchun C# ekosistemasini yanada boyitishga imkon beradi. Bu, yangi dasturchilar uchun ham o'rganish va dasturlarini yozishni osonlashtiradi. REFERENCES: 1. Н.Н. Зарипов “Kompyuter grafikasi yordamida talabalarning fazoviy tafakkurini rivojlantirish” // Образование и инновационные исследования https://doi. org/10.53885/edinres. 2022.10. 10.015 2. И.Ш. Садуллаев, Н.Н. Зарипов “Персональная учебная среда учащегося в режиме дистанционного обучения” - Международна научна школа «Парадигма». Лято, 2015 3. Jeyson Briggs. Bolalar uchun Python. Dasturlash bo'yicha qo'llanma. – M.: Mann, Ivanov va Ferber, 2017. – 320 b. 4. Python asoslari. Abbosbek. Ibragimov qo‘llanma 5. http://dastur.uz 6. https://www.freelancer.com/ 7. https://www.google.com/ 8. https://docs.dot-net.uz/ 9. https://ru.wikipedia.org/wiki/C_Sharp 10. https://uzbekdevs.uz/darsliklar/csharp/csharp-da-kirish