O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
“Tasdiqlayman”
GulDU o‘quv ishlari
prorektori X.Qo’shiyev
________________
“___” ________2021-y.
IJTIMOIY HAYOT VA DIN
fanidan
5111600 – “Milliy g‘oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi”
yo‘nalishi uchun
ISHCHI O‘QUV DASTUR
(SYLLABUS)
Bilim sohasi:
100000 – Gumanitar soha
Ta’lim sohasi:
110000 – Pedagogika
Ta’lim yo‘nalishi: 5111600-Milliy g‘oya, ma’naviyat asoslari va huquq
ta’limi
Kurs, semestr:
1-kurs, I-semestr
Kafedra:
“Milliy g‘oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi”
O’qish davri .......................................................................... 1-semestr
Fan kodi ................................................................IXD.22MG’MA
Fan hajmi............................................................................... 4 kredit
Fanning umumiy soatlari: ..................................................... 120
shu jumladan - auditoriya soatlari: ................................. 60
shu jumladan
- ma’ruzalar .......................................................... 30
- amaliy mashg’ulotlar .......................................... 30
- mustaqil ta’lim .................................................... 60
shu jumladan:
- O’RTMI ..............................................................
- TMI .....................................................................
Nazorat shakli ....................................................................... ON, YaN
O’qitish tili ............................................................................ Uzb
Guliston -2021
Fanning ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus
ta’lim vazirligining 20__ yil “__" ________dagi ____-sonli buyrug’ining ____ilovasi bilan tasdiqlangan “Ijtimoiy hayot va din” fani dasturi asosida
tayyorlangan.
“Milliy g‘oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi” kafedrasi majlisida
ko’rib chiqilgan.
“____” __________ 2021-y.
Bayonnoma № _________
Kafedra mudiri: _____________ Sh.Kenjayev
“Ijtimoiy-iqtisodiy” fakultetining
foydalanish uchun tavsiya etilgan.
Ilmiy-uslubiy
“____” __________ 2021-y.
Rais:
kengashi
tomonidan
Bayonnoma № _________
______________ Z.Zikriyayev
Fan o’qituvchilari haqida ma’lumot:
– lektor, GulDu, “Milliy g‘oya,
ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi”
kafedrasi katta o‘qituvchisi
–tyutor, “Milliy g‘oya, ma’naviyat
asoslari va huquq ta’limi” kafedrasi
katta o‘qituvchisi
Usmonova Hulkar Mamatovna
Usmonova Hulkar Mamatovna
Ofis: GulDu, “Ijtimoiy-iqtisodiy” fakulteti, “Milliy g‘oya, ma’naviyat
asoslari va huquq ta’limi” kafedrasi.
Manzil: Guliston sh., 4-mavze.
Telefon: +998915091945
Email: usmxulkar@mail.ru
Intizomiy talablar:
Talabaning intizomi universitetning “Talabalar uchun ichki tartibqoidalar”ga to’liq javob berishi shart.
2
1. KIRISH
Fanning ahamiyati. O‘zbekiston mustaqillik yillarida huquqiy
demokratik davlat barpo etish, barcha sohalarda keng ko‘lamli islohotlar
o‘tkazish, yangicha fikrlaydigan, mehnatga yangicha munosabat bilan
qaraydigan yoshlarni tarbiyalash, milliy-ma’naviy qadriyatlarimizni tiklash,
xalqimiz uchun farovon turmush sharoiti yaratish yo‘lidan bormoqda.
Mamlakatimizda “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun va “Kadrlar tayyorlash Milliy
dasturi”ning qabul qilinishi olamshumul ahamiyatga ega bo‘ldi. Mazkur
qonun va dastur davlatimiz taraqqiyoti, uning dunyo hamjamiyatiga bozor
tizimi orqali integratsiyalashuvi, rivojlangan mamlakatlar safiga qisqa
muddatlarda qo‘shilishiga imkon yaratadi.
Mamlakatimizda millatlararo totuvlik, diniy bag‘rikenglikni ta’minlash
masalalari ijtimoiy taraqqiyotning muhim omili hisoblanadi. 2017-2021
yillarga mo‘ljallangan Harakatlar strategiyasida ham xavfsizlik, millatlararo
totuvlik va diniy bag‘rikenglikni ta’minlash masalalariga alohida e’tibor
qaratilagn. SHu sabab mamlakatimizda turli din vakillari o‘rtasidagi
bag‘rikenglik muhitini yaratishda, bo‘lg‘usi targ‘ibotchilarni tarbiyalashda
“Ijtimoiy hayot va din” fani o‘ziga xos ahamiyat kasb etadi.
Fanning maqsadi. Jamiyatning ijtimoiy hayotida dinning tutgan roli,
dinlar tarixi, ijtimoiy munosabatlar, dinlarni ijtimoiy hodisa sifatida tahlil
etish, uning turlari, kelib chiqish tarixi, tarqalishi, ijtimoiy hayot sohalari
rivojida dinning ahamiyatini o‘rganish asosiy maqsad qilib olingan.
Shuningdek, jahon dinlarining shakllanishiga asos bo‘lgan dinning dastlabki
ko‘rinishlari – animizm, totemizm, fetishizm, magiya kabi dinlarning, milliy
dinlar va ularning tarixi haqida to‘liq ma’lumot beradi. Jahon dinlari:
xristianlik, buddaviylik va islom manbalari va falsafaning asosiy
xususiyatlari haqida ilmiy xulosalar chiqarishga yordam beradi.
Fanning vazifalari:
- Ijtimoiy hayotdagi o‘zgarishlar, diniy tasavvurlarning paydo bo‘lishi, diniy
qadriyatlarning milliy jihatlarini falsafiy tahlil etish;
- Din tarixi va falsafasida buyuk Sharq va G‘arb allomalarining asarlarini
o‘rganish;
- dinning funksiyalari va jamiyatdagi o‘rnini tahlil qilish;
- zardushtiylik va milliy dinlarning kelib chiqishini o‘rganish;
- jahon dinlarining tarixi va manbalarini o‘rganish;
- tasavvuf, tariqat ilmi haqida ma’lumot berish;
- dinning asl insonparvarlik mohiyatini asrash, uning ma’naviy-ma’rifiy
salohiyatini jamiyatdagi barqarorlik, ijtimoiy hamkorlik, konfessiyalararo
hamjihatlikni mustahkamlashga yo‘naltirish borasidagi ishlarda tadrijiylikni
ta’minlash;
- davlatimizning vijdon erkinligi sohasida olib borayotgan siyosatini hamda
uning amaliy natijasi bo‘lmish qaror topgan diniy bag‘rikenglik muhitini
3
yoshlar orasida keng yoritishga qaratilgan tadbirlarning samaradorligini
oshirish.
- sog‘lom fikr va dunyoqarashga ega bo‘lgan kadrlarni tayyorlash, ularning
salohiyatini vatan ravnaqi, yurt tinchligi va xalq farovonligi yo‘lida safarbar
qilishga, navqiron avlodda vatanparvarlik tuyg‘usi, yuksak ma’naviy-axloqiy
fazilatlarni shakllantirishga keng e’tibor berish.
Fanni o‘rganish: ushbu fanni o‘rganishda talabalar Dinshunoslik,
Axloqshunoslik, Falsafa, Ijtimoiy falsafa, Sotsiologiya, Pedagogika,
Nafosatshunoslik, Mantiq, boshqa ijtimoiy fanlardan olgan bilimlariga
tayanadi.
2. Fan modullari
Fan soatlarining mashg’ulot turlari bo’yicha taqsimoti
№
Mavzular nomi
Va’z
Seminar
1
“Ijtimoiy hayot va din” kursi predmeti,
maqsadi va vazifalari.
Tabiat, inson, jamiyat tushunchalari.
Ijtimoiy munosabatlar va ta’limotlar.
Dinning funksiyalari va jamiyatdagi roli.
2
2
2
2
2
2
Dinlar kelib chiqishining ijtimoiy-tarixiy
asoslari.
Zardushtiylik: ta’limoti va jamiyat
hayotidagi o‘rni.
Iudaizm – monoteistik din sifatida
2
2
2
2
2
2
Buddaviylik dini. Qadimgi hind jamiyatida
buddaviylikning tutgan roli.
Yevropa xalqlari hayotida xristianlik
mafkurasining vujudga kelishi.
Xristianlik oqimi va yo‘nalishlari.
2
2
2
2
2
2
10 Islom dinining paydo bo‘lishi.
2
2
11 Islomdagi yo‘nalishlar va oqimlar. Islom
g‘oyalarining
ijtimoiy-funksional
mohiyati.
12 Tasavvuf tarixi va ta’limoti. Tasavvuf
namoyandalarining diniy, ijtimoiy va
falsafiy qarashlari.
2
2
2
2
2
3
4
5
6
7
8
9
4
TMI
10
10
10
10
10
13 Din, ma’naviyat, fan va siyosat. Diniy
qadriyatlarning ijtimoiy ahamiyati.
14 Bugungi kunda diniy va dinlararo
munosabatlar.
15 Vijdon erkinligi, diniy tashkilotlar,
konfessiyalar
va
millatlararo
munosabatlar. Diniy ekstremizm va
terrorizm.
Jami
2
2
2
2
2
2
10
30
30
60
2.1. O‘TILADIGAN MA’RUZA MAVZULARI, KO‘RILADIGAN
MASALALAR VA AJRATILGAN VAQT
1. “Ijtimoiy hayot va din” kursi predmeti, maqsadi va vazifalari (2 soat)
Ijtimoiy hayot va din” fanining predmeti, ob’ekti, maqsadi va vazifalari. Fan
predmeti muammolariga doir falsafiy qarashlar va xulosalar. Fanning asosiy
tushunchalari, nazariy-metodologik asoslari. Hozirgi globallashuv sharoitida
jamiyat hayotida dinlarning o‘rni. Dunyo dinlari tarixini o‘rganishning nazariy va
amaliy ahamiyati.
2. Tabiat, inson, jamiyat tushunchalari. Ijtimoiy munosabatlar va
ta’limotlar. (2 соат)
Табиат, инсон, жамият тушунчалари. Жамият ҳаёти соҳалари. Жамият
ҳаёти соҳаларига доир диний ва илмий қарашлар. Ижтимоий
муносабатларнинг вужудга келиши. Жамият ҳаёти соҳалари ривожида диний
онгнинг тутган ўрни. Дин ва ижтимоий онг. Диний фаолият тушунчаси.
3. Dinning funksiyalari va jamiyatdagi roli (2 soat)
Jamiyat rivojining dastlabki davrlaridagi diniy tasavvurlar. Jamiyat tarixiy
taraqqiyotida din muayyan ijtimoiy-siyosiy va madaniy-axloqiy vazifalarni
bajarishi. Din funksiyalarining falsafiy tahlili.
4. Динлар келиб чиқишининг ижтимоий-тарихий асослари
(2 соат)
Дин тушунчаси. Динга берилган турли таърифлар. Тарихий жараёнда
диннинг ижтимоий ҳодиса сифатида шаклланганлиги. Диннинг келиб
чиқиши ҳақидаги турли қарашлар. Динлар келиб чиқишининг ижтимоийтарихий асослари. Диннинг ижтимоий, психологик илдизлари. Динлар
таснифи.
5. Zardushtiylik: ta’limoti va jamiyat hayotidagi o‘rni (2 soat)
Zardushtiylikning vujudga kelishidagi ijtimoiy-tarixiy vaziyat. Jamiyatdagi
ijtimoiy munosabatlarni takomilida zardushtiylikka ehtiyoj. Zardushtiylik birinchi
jahon dini sifatida. “Avesto” ta’limotining uch tarixiy qismga bo‘linishi: yashtlar,
gatlar, mazdakiylar. “Ezgu fikr, ezgu so‘z, ezgu amal” g‘oyasining tarixiy
ahamiyati. Zardushtiylikning boshqa dinlarga ta’siri. Zardushtiylikning boshqa
dinlarga ta’siri. Zardushtiylikning O‘rta Osiyo xalqlari ma’naviyati va
madaniyatida tutgan o‘rni.
5
6. Iudaizm – monoteistik din sifatida (2 soat)
Iudaizm paydo bo‘lgan tarixiy davr va uning ta’limoti. Yahudiy diniy
yozuvlarning ikki qismdan – Tavrot va Talmuddan iboratligi, marosimchiligi,
O‘rta Osiyoda yahudiylarning etnik ko‘rinishlari. Iudaizm va hozirgi zamon.
7. Buddaviylik dini. Qadimgi hind jamiyatida buddaviylikning tutgan
roli (2 soat)
Buddaviylik paydo bo‘lgan ijtimoiy-tarixiy sharoit, uning diniy ta’limoti,
yo‘nalishlari, qadriyatlari, ular orasidagi o‘xshashliklar va farqlar. Buddaviylikning
jahon diniga aylanishi, hozirgi jahonda va shu jumladan O‘zbekistonda
buddaviylik jamoalari.
8. Yevropa xalqlari hayotida xristianlik mafkurasining vujudga kelishi
(2 soat)
Xristianlikning vujudga kelishi ijtimoiy-tarixiy asoslari. Rimda qullar hayoti.
Iso Masihning hayoti. Xristianlikning paydo bo‘lishi. Xristianlikning Rimda
hukmron mafkuraga aylanishi. Xristianlik ta’limoti. Xristianlikning muqaddas
kitobi.
9. Xristianlik oqimi va yo‘nalishlari (2 soat)
Rimning ikkiga bo‘linishi. Xristianlikdagi oqimlar. Nestorian, monofizit
oqimlari, pravoslav, katolik, protestantlik. Xristianlikning pravoslav va katolik
oqimlari, ularning umumiy va farqli tomonlari. Protestantlikning shakllanishi va
uning bo‘linib ketishi. O‘rta Osiyoda xristianlikning tarqalishi. Xristianlik va
hozirgi zamon.
10. Islom dinining paydo bo‘lishi (2 soat)
Islom paydo bo‘lgan ijtimoiy-iqtisodiy va tarixiy davr. Muhammad
payg‘ambar islom dinining payg‘ambari. Arab istilosi davri (VII-VIII asrlar). O‘rta
Osiyoning
islomlashtirilishi,
islomning
ma’naviy-axloqiy
mazmuni.
Islomshunoslik yo‘nalishining shakllanishi va rivojlanishi. Qur’onning kitob holida
jamlanish tarixi, uning sura va oyatlarining vahiy qilinishi hamda mazmuni. Xalifa
Usmonning Qur’onni (651 y.) nusxalarga ko‘paytirishi. Hadislarni yig‘ish va
jamlash (VIII-IX asrlar). O‘rta Osiyolik muhaddislar: Imom Buxoriy, at-Termiziy,
as-Samarqandiy. Islomning arkoni ad-din ruknlari.
11. Islomdagi yo‘nalishlar va oqimlar. Islom g‘oyalarining ijtimoiyfunksional mohiyati (2 soat)
Sunniylik, shialik va xorijiylik, ularning mohiyati va mazhablari.
Sunniylikdagi ikkita aqidaviy ta’limot: ash’ariya va moturidiya. Hozirgi davrdagi
islomga yot mazhablarning harakatlari.
12. Tasavvuf tarixi va ta'limoti. Tasavvuf namoyandalarining diniy,
ijtimoiy va falsafiy qarashlari (2 soat)
Dastlabki sufiylik qarashlari. Sufiylik tariqatlarida pir va muridlik
munosabatlari, ruhiy kamolotga erishishning 4 bosqichi. Movarounnahrda sufiylik
yo'nalishi. Kalom falsafasining shakllanishi. Taqdirning ilohiyligi va uning
abadiyligi tarafdorlari – Jabboriylar: inson erkinligini qo'llovchilar – Qadariylar.
Kalom falsafasi va mu'taziliylar maktabi.
6
13. Din, ma’naviyat, fan va siyosat. Diniy qadriyatlarning ijtimoiy
ahamiyati (2 soat)
Din ma’naviy hodisa ekanligi. Din va ma’naviyat nisbati. Ma’naviyatning
diniy ildizlari. SHaxs ma’naviyatini shakllantirishda diniy manbalarning
ahamiyati. Dinda milliy va umuminsoniy qadriyatlarning aks etishi. Jamiyatda
diniy va dunyoviy bilimlarning uyg‘unligi. Davlat va din. Diniy jarayonlardagi
sekulyarizatsiya.
14. Bugungi kunda diniy va dinlararo munosabatlar (2 soat)
Dinning madaniyat fenomeni sifatida o‘ziga xos xususiyatlari. Islom dinida
globallashuvning talqini. Sufizmda global muammolarning ko‘tarilishi. Dinlarning
rivojiga globallashuvning ta’siri. Din globallashuvining mezonlari. Din
globallashuvida xalqning iroda va erkinligi masalasi. Din o‘zaro aloqasining o‘ziga
xos xususiyatlari. Globallashuvning an’anaviy dinga ta’siri. Diniy jarayonlarning
globallashuvi sharoitida diniy bag‘rikenglikni asrash masalalari. SH.Mirziyoevning
“Ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash, muqaddas dinimizning sofligini asrash – davr
talabi” mavzusidagi nutqidan kelib chiqadigan vazifalar.
15. Vijdon erkinligi, diniy tashkilotlar, konfessiyalar va millatlararo
munosabatlar. Diniy ekstremizm va terrorizm (2 soat)
Vijdon erkinligi va uning falsafiy tushunchasi. O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasida vijdon erkinligining kafolatlanishi. “Vijdon erkinligi va diniy
tashkilotlar to‘g‘risida”gi qonunning yangi tahriri.O‘zbekistonda diniy tashkilotlar,
konfessiyalar va millatlararo munosabatlar. Diniy ekstremizm va terrorizmning
mazmun-mohiyati, ularni vujudga keltirgan sabablar va manbalar. O‘zbekistonga
kirib kelgan noqonuniy diniy harakatlar, ularga qarshi ko‘rilgan choralar. Diniy
ekstremizm va terrorizmning salbiy oqibatlari va ularning oldini olish choralari.
2.2. SEMINAR MASHG‘ULOTLARINING MAVZULARI, MAZMUNI
VA ULARGA AJRATILGAN SOAT
№
1
2
Seminar
mavzulari
“Ijtimoiy hayot va
din”
kursi
predmeti, maqsadi
va vazifalari.
Seminarda ko‘riladigan savollar
1. “Ijtimoiy hayot va din” kursining predmeti,
ob’ekti, maqsadi va vazifalari.
2. Kursning asosiy tushunchalari, nazariymetodologik asoslari.
3. Hozirgi globallashuv sharoitida jamiyat
hayotida dinlarning o‘rni.
4. Dunyo dinlari tarixini o‘rganishning nazariy
va amaliy ahamiyati.
Tabiat,
inson, 1.Tabiat, inson, jamiyat tushunchalari.
jamiyat
2. Jamiyat hayoti sohalariga doir diniy va ilmiy
tushunchalari.
qarashlar.
Ijtimoiy
3. Ijtimoiy munosabatlarning vujudga kelishi.
7
Soat
2
2
3
4
5
munosabatlar va
ta’limotlar.
Dinning
funksiyalari
va
jamiyatdagi roli.
Dinlar
kelib
chiqishining
ijtimoiy-tarixiy
asoslari.
Zardushtiylik:
ta’limoti
va
jamiyat hayotidagi
o‘rni.
Iudaizm
monoteistik
sifatida
–
din
6
7
8
Buddaviylik dini.
Qadimgi
hind
jamiyatida
buddaviylikning
tutgan roli.
Yevropa
hayotida
xalqlari
4. Diniy faoliyat tushunchasi.
1.Jamiyat rivojining dastlabki davrlaridagi
diniy tasavvurlar.
2.Jamiyat tarixiy taraqqiyotida dinning
muayyan ijtimoiy-siyosiy vazifalarni bajarishi.
3. Dinning madaniy-axloqiy vazifalari.
4.Din funksiyalarining falsafiy tahlili.
1.Din tushunchasi. Dinga berilgan turli
ta’riflar.
2. Dinning kelib chiqishi haqidagi turli
qarashlar.
3. Dinlar kelib chiqishining ijtimoiy-tarixiy
asoslari.
4.Dinning ijtimoiy, psixologik ildizlari.
1.Zardushtiylikning
vujudga
kelishidagi
ijtimoiy-tarixiy vaziyat.
2. “Avesto” ta’limotining uch tarixiy qismga
bo‘linishi: yashtlar, gatlar, mazdakiylar.
3. “Ezgu fikr, ezgu so‘z, ezgu amal”
g‘oyasining tarixiy ahamiyati.
4. Zardushtiylikning O‘rta Osiyo xalqlari
ma’naviyati va madaniyatida tutgan o‘rni.
1. Iudaizm paydo bo‘lgan tarixiy davr va uning
ta’limoti.
2. Yahudiy diniy yozuvlarning ikki qismdan –
Tavrot
va
Talmuddan
iboratligi,
marosimchiligi.
3. O‘rta Osiyoda yahudiylarning etnik
ko‘rinishlari.
4. Iudaizm va hozirgi zamon.
1. Buddaviylik paydo bo‘lgan ijtimoiy-tarixiy
sharoit.
2.
Buddaviylikning
diniy
ta’limoti,
yo‘nalishlari, qadriyatlari, ular orasidagi
o‘xshashliklar va farqlar.
3. Qadimgi hind jamiyatida buddaviylikning
tutgan roli.
4. Jahonda va shu jumladan O‘zbekistonda
buddaviylik jamoalari.
1. Xristianlikning vujudga kelishi ijtimoiytarixiy asoslari. Rimda qullar hayoti.
8
2
2
2
2
2
2
xristianlik
mafkurasining
vujudga kelishi.
Xristianlik oqimi
va yo‘nalishlari.
9
Islom
dinining
paydo bo‘lishi
10
Islomdagi
yo‘nalishlar
va
oqimlar.
Islom
11 g‘oyalarining
ijtimoiyfunksional
mohiyati
Tasavvuf tarixi va
ta’limoti. Tasavvuf
namoyandalarinin
12
g diniy, ijtimoiy va
falsafiy qarashlari
2. Iso Masihning hayoti. Xristianlikning paydo
bo‘lishi.
3. Xristianlikning Rimda hukmron mafkuraga
aylanishi.
4. Xristianlik ta’limoti va muqaddas kitobi.
1. Rimning ikkiga bo‘linishi. Xristianlikdagi
oqimlar.
2. Nestorian, monofizit oqimlari, pravoslav,
katolik, protestantlik.
3. Xristianlikning pravoslav va katolik
oqimlari, ularning umumiy va farqli tomonlari.
Protestantlikning shakllanishi va uning bo‘linib
ketishi.
4. O‘rta Osiyoda xristianlikning tarqalishi.
Xristianlik va hozirgi zamon.
1. Islom paydo bo‘lgan ijtimoiy-iqtisodiy va
tarixiy davr.
2. Muhammad payg‘ambarning Makka va
Madinadagi faoliyati.
3. Islomning ma’naviy-axloqiy mazmuni.
4.O‘rta Osiyoning islomlashtirilishi. O‘rta
Osiyolik muhaddis va olimlarning jamiyat
hayotiga ta’siri.
1. Sunniylik, shialik va xorijiylik, ularning
mazhablari.
2. Sunniylikdagi ikkita aqidaviy ta’limot:
ash’ariya va moturidiya.
3. Hozirgi davrdagi islomga yot mazhablarning
harakatlari.
1. Dastlabki sufiylik qarashlari.
2. Sufiylik tariqatlarida pir va muridlik
munosabatlari.
3. Movarounnahrda sufiylik yo‘nalishi.
4. Tasavvuf namoyandalarining diniy, ijtimoiy
va falsafiy qarashlari.
Din, ma’naviyat, 1. Din va ma’naviyat, fan va siyosat nisbati.
fan va siyosat. 2. Shaxs ma’naviyatini shakllantirishda diniy
Diniy
manbalarning ahamiyati.
13
qadriyatlarning
3.
Dinda
milliy
va
umuminsoniy
ijtimoiy ahamiyati qadriyatlarning aks etishi.
4. Diniy jarayonlardagi sekulyarizatsiya.
9
2
2
2
2
2
Bugungi
kunda 1. Dinning madaniyat fenomeni sifatida o‘ziga
diniy va dinlararo xos xususiyatlari.
munosabatlar
2. Dinlarning rivojiga globallashuvning ta’siri.
3.
Diniy
jarayonlarning
globallashuvi
sharoitida diniy bag‘rikenglikni asrash
14
masalalari.
4. Sh.Mirziyoevning “Ijtimoiy barqarorlikni
ta’minlash, muqaddas dinimizning sofligini
asrash – davr talabi” mavzusidagi nutqidan
kelib chiqadigan vazifalar.
Vijdon erkinligi, 1. Vijdon erkinligi va uning falsafiy
diniy tashkilotlar, tushunchasi.
konfessiyalar va 2. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida
millatlararo
vijdon erkinligining kafolatlanishi.
15
munosabatlar.
3.
O‘zbekistonda
diniy
tashkilotlar,
Diniy ekstremizm konfessiyalar va millatlararo munosabatlar.
va terrorizm
4. Diniy ekstremizm va terrorizmning salbiy
oqibatlari va ularning oldini olish choralari.
Jami:
10
2
2
30
Seminar uchun adabiyotlar ro‘yxati:
1. “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston
Respublikasining Qonuni (Yangi tahrir).- T.: Adolat, 1998.
2. Buxoriy, Ismoil. Al jome’ as sahih (Ishonarli to‘plam). 1-4 jild. -T.:
1991-1995.
3. Nasafiy, Aziziddin. Zubdat ul-haqoyiq (Haqiqatlar qaymog‘i) – T.:
Kamalak, 1996.
4. Abdusamedov A. Dinlar tarixi. – T.: 2004.
5. Abdusamedov A. Dinlar falsafasi. – T.: 2010.
6. Abdusamedov A. Islom dini asoslari va ma’naviyati (ma’ruzalar
matni). – T.: 2007.
7. “Avesto” tarixiy-adabiy yodgorlik. Asqar Mahkam tarjimasi. – T.:
SHarq, 2001.
8. Jahon falsafasi tarixidan lavhalar (Tuzuvchi va mas’ul muharrir
Nazarov Q.) – T.: 2004.
9. Abu Homid G‘azzoliy. Ihyo ulum ad-din (Din ilmlarini jonlantirish). T.: 2004.
10. Husniddinov Z. Islom: yo‘nalishlar, mazhablar, oqimlar. T.: 2000.
11. Islom. Ensiklopediya. -T.: 2004.
12. Komilov N. Tasavvuf. – T.: 2009.
13. Nizomiddinov N. Janubiy-sharqiy Osiyo diniy-falsafiy ta’limotlari va
islom. – T.: 2006.
14. G‘arb falsafasi (Tuzuvchi va mas’ul muharrir Nazarov Q.) – T.: 2004.
15. Qur’oni karim (Tarjima va tafsir muallifi A.Mansur). -T.: 2007. 2010.
16. “Qur’oni karim” va o‘zbek tilidagi ma’nolari tarjimasi (Tarjima va
tafsir muallifi Muhammad Sodiq Muhammad YUsuf). -T.: 2018.
17. Skirbekk G. Falsafa tarixi. – T.: 2002.
18. Ahmedova M. Falsafa (oliy o‘quv yurtlari uchun darslik). – T.: 2005.
19. Qahhorova SH. Global ma’naviyat – globallashuvning ma’naviy asosi.
– T.: 2009.
20. Karomatov N. O‘zbekistonda moziy e’tiqodlar tarixi. – T.: 2008.
11
Grafik organayzerlar
Grafik organayzerlar ma’ruza, amaliy va mustaqil ta’lim mashg’ulotlarida
talabalar o’quv materiallarini samarali o’zlashtirishlari uchun joriy etiladi.
Quyida ularning ba’zilari keltirilgan.
1) BBB jadvali. Barcha ma’ruza darslarida qo’llaniladi. BBB usuli
(“bilaman”, “bilishni xohlayman”, “bilib oldim”) orqali talaba o’zini
kuzatishi, o’qituvchi esa darsga baho berishi mumkin. Talaba dars boshida
mavzu bo’yicha nimani bilishini (B1) va yana nimalarni bilishni xohlashini
(B2) daftariga yozib qo’yadi. Dars so’ngida nimalarni bilib olganligini
(B3) qayd qilib qo’yadi.
2) Insert usuli. Bu usul matnni o’zlashtirishda qo’llaniladi. Talaba sahifa
hoshiyasiga o’z belgilarini qo’yib ularga munosabat bildiradi. Masalan: “v”
– zarur; “–“ - xato; “Q” - yangi; “!” – e’tibor qiling; “x” - ortiqcha; “*” ko’chirish kerak; “?” – tushunarsiz va h.k.
3) Klaster sxemasi
Bu usul fikrni erkin bayon qilish uchun
qo’llaniladi. Masalan, talaba o’tilgan mavzu
bo’yicha klaster tuzishi mumkin.
O’rtaga kalit so’z, tarmoqlarga unga bog’liq
boshqa atamalar yoziladi. Ular ham o’z
navbatida tarmoqlarga ajralishi mumkin.
4) Venn diagrammasi
O’rganilayotgan ob’ektlarni taqqoslash,
o’xshash va farqli jihatlarini topish, tahlil
qilish uchun qo’llaniladi. Diagrammadagi
4
1
2
doirachalar alohida ob’ektni, kesishmalar
7
esa ularning o’xshash va bog’liq
6
5
jihatlarini bildiradi.
Talabadan ob’ektlarning alohida (1-3),
3
o’zaro bog’liq (4-6) va umumiy (7)
jihatlarini yozma ifodalab berish talab
etiladi.
5) SWOT–tahlil. Bu organayzer talabalarda tizimli fikrlash, taqqoslash,
baholash, tahlil qilish, fikrni davom ettirish ko’nikmalarini rivojlantiradi.
SWOT atamasi inglizcha so’zlarning qisqartmasi hisoblanadi: Strengths –
ob’ektning kuchli jihatlari; Weakness – kuchsiz jihatlari; Opportunities –
tashqi imkoniyatlari; Threats – tashqi xavf-xatarlari. Talaba yangi qatordan
S, W, O, T harflarini yozib yoniga ob’ektning mos sifatlarini yozib
chiqadi.
6) “Baliq skeleti” sxemasi. Bu organayzer tizimli, ijodiy, tahliliy fikrlash
ko’nikmalarini rivojlantiradi. Balik skeletining bosh qismiga – mavzu,
yuqori qismiga –muammolar, pastki qismiga – tasdiqlovchi dalillar
yoziladi.
12
7) Aqliy hujum usuli. Bu usul dars mavzusiga oid savolga javob topish
maqsadida g’oyalarni jamlash va saralash uchun qo’llaniladi. Har bir talaba
o’zining shaxsiy g’oyalarini ilgari suradi. Bosqichlari – muammoli vaziyat
paydo qilish; echimni topish uchun g’oya, fikr berish; echimlar taqdimotini
eshitish; echimlarni solishtirish va tanlash; xulosa qilish.
8) Esse. Bu mavzu bo’yicha cheklangan hajmda yoziladigan insho
hisoblanadi. Esseda talaba o’quv materiali bo’yicha o’zining shaxsiy
fikrini erkin ifoda etadi.
Interfaol o’qitish usullari (Activity)
Amaliy mashg’ulotlarda interfaol o’qitish usullari qo’llaniladi. Bu usullar
talabalarda jamoada ishlash, kasbga oid mustaqil va tanqidiy fikrlash,
muloqot madaniyati va xulosa chiqarish ko’nikmalarini shakllantiradi.
Quyida fan xususiyatlariga xos ba’zi usullar bayon etilgan.
1) «Tushunchalar tahlili» usuli. Talabalar tushunchalarni dastlab yakka
tarzda va keyin jamoada muhokama qilishadi. O’qituvchi jamoaning fikrini
yo’naltirib turadi va oxirida ekranga atamalarning izohini chiqaradi.
Talabalar o’z fikrlarini taqqoslashadi, baholashadi va bilimlarini
mustahkamlashadi.
2) «Zinama-zina» usuli. Talabalar mavzu bo’yicha yakka tarzda fikrini
grafik ifoda etishadi, keyin guruhda muhokama etishadi. Guruhlar
taqdimoti o’tkaziladi va grafik materiallar doskaga mantiqiy pog’onalar
tarzida ilib boriladi.
3) “Charxpalak” usuli. Kichik guruhlar o’z tarqatma materiallaridagi
vazifani bajarib, charxpalak aylanishi bo’ylab bir-biriga uzatishadi, har bir
guruh boshqalarning ishiga tuzatish kiritadi va oxirida o’zlariga qaytib
keladi. Guruhlar o’z ishini tuzatishlar bilan takomillashtirgan holda
taqdimot qilishadi.
4) «Bumerang» usuli. Talaba bajargan ishini avval o’z kichik guruhida,
keyin boshqa kichik guruhda muhokama qiladi, so’ng yana o’z guruhiga
qaytib kelib umumlashtiradi. Oxirida guruhlar taqdimoti o’tkaziladi.
5) «Rezyume» usuli. Kichik guruhlarda muammolar o’rganilib, tahlil
qilinadi va xulosa yozma ifoda etiladi. Taqdimotda xulosa ko’rsatilmaydi,
boshqa talabalarning taqdimotga nisbatan fikrlari hisobga olinib yangi
xulosa shakllantiriladi va avvalgi yozma xulosa bilan taqqoslanadi.
6) «Muammo» usuli. Dastlab muammoli videolavha ko’rsatiladi. Kichik
guruhlar namoyish vaqtida muammolarni qayd qilib borishadi. Keyin
13
ularning echimlarni o’zaro almashishadi va tuzatish kiritishadi. Oxirida
muammo bo’yicha jamoaning xulosasi shakllantiriladi.
7) «Labirint» usuli. O’qituvchi murakkab vaziyatni bayon qiladi va jamoa
bo’lib undan chiqish yo’li topiladi. Keyin kichik guruhlarda boshqa
muammoli vaziyatlar o’rganiladi va taqdimot o’tkaziladi.
8) FSMU usuli. Talabadan o’z fikrini quyidagi tartibda ifodalash talab
qilinadi: F - fikrini bayon qilish; S – fikriga sabab ko’rsatish; M – sababni
asoslovchi misol keltirish; U - fikrini umumlashtirish.
9) «Muloqot» usuli. Kichik guruhlarda alohida mavzular o’rganiladi va
turli materiallar (video, foto, sxema, ilmiy dalillar) tayyorlanadi. Keyin
kichik guruhlar o’rtasida muloqot bo’lib o’tadi. O’qituvchi kichik
guruhlarning fikrlarini maqsadli yo’naltirib boradi va oxirida o’z
munosabatini bildiradi.
Mustaqil ta’lim shakllari
Talabalarning mustaqil ta’limi har bir modul bo’yicha o’qituvchi rahbarligida
(O’RTMI) va mustaqil tarzda (TMI) quyidagi shakllar orqali amalga oshiriladi.
O’qituvchi rahbarligidagi talabaning mustaqil ishi (O’RTMI)
Ushbu fanda me’yorlashtirilmaydigan O’RTMI shakllari rejalashtirilgan bo’lib,
ular har bir amaliy mashg’ulot bo’yicha yakuniy hisobot shaklida qabul
qilinadi. O’RTMI amaliy mashg’ulotda yoki undan keyin amalga oshirilishi
mumkin. Har bir amaliy mashg’ulotdan so’ng masofaviy ta’lim platformasida
O’RTMI uchun o’qituvchining maslahat darslari tashkil etiladi.
Ushbu fanda masofaviy ta’lim platformasida quyidagi O’RTMI shakllarini
qo’llash nazarda tutilgan:
1) QG’A (savollarga cheklangan hajmda javob yozish).
2) Chart (jadval, diagramma va sxemalarni cheklangan hajmda tahlil qilish).
3) Link (Internet-havolaga annotatsiya yozish).
4) Review (berilgan manbaga sharh yozish).
5) SWOT (muammoni SWOT-tahlil qilish).
6) Google Apps (Google ilovalarda guruh bo’lib hujjat, jadval, prezentatsiya va
testlar tayyorlash).
7) Interview (boshqalarning muammoga nisbatan fikrini o’rganish).
8) LabReport (laboratoriya ishlari bo’yicha hisobot tayyorlash)
Talabalar mustaqil ishi mazmuni:
Talaba mustaqil ishni tayyorlashda “Ijtimoiy hayot va din” fanining
xususiyatlarini hisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalanish tavsiya
etiladi:
amaliy mashg‘ulotlarga tayyorgarlik ko‘rish;
darslik va o‘quv qo‘llanmalar bo‘yicha fan boblari va mavzularini o‘rganish;
tarqatma materiallar bo‘yicha ma’ruzalar qismini o‘zlashtirish;
maxsus adabiyotlar bo‘yicha fanlar bo‘limlari yoki mavzulari ustida ishlash;
14
talabaning o‘quv-ilmiy-tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan
fanlar bo‘dimlari va mavzularini chuqur o‘rganish;
faol va muammoli o‘qitish uslubidan foydalaniladigan o‘quv mashg‘ulotlari
masofaviy ta’lim.
Talabaning mustaqil ish mashg’ulotlari hajmi
T.r.
TMI shakllari
soat
1. Research. Talabalar Internetdan va boshqa manbalardan mustaqil
30
ravishda ma’lumot izlashadi va tarqatma materiallarni o’rganishadi.
Har bir ma’ruza bo’yicha kamida 2 soat shug’ullanish maqsadga
muvofiq.
2. Forum. Talabalar fan mashg’ulotlari bo’yicha topshiriqlarni bajarish 10
mobaynida masofaviy ta’lim platformasida o’zaro muloqot qilishadi.
Bu jarayon uchun vaqt sarfi masofaviy ta’lim platformasida qayd
qilib boriladi.
3. FAQ (ko’p beriladigan savollar forumi). Talaba o’z muammosi
10
bo’yicha maslahat olish uchun masofaviy ta’lim platformasida
maslahat tizimiga (glossariyga) yoki o’qituvchiga murojaat qiladi. Bu
jarayon uchun vaqt sarfi masofaviy ta’lim platformasida qayd qilib
boriladi.
4. Test. Talaba har bir modul yakunida o’z bilimlarini mustahkamlash
10
uchun masofaviy ta’lim platformasidagi o’rgatuvchi testlarni ishlaydi.
Bu jarayon uchun vaqt sarfi masofaviy ta’lim platformasida qayd
qilib boriladi.
Jami
60
Talabalar bilimini baholash
Kirish nazorati. Bu nazorat turi modulga kirish maqsadida anketaso’rovnomasi shaklida o’tkaziladi. Bunda talabalarga fanning kelajakdagi talabalar
bilan faoliyatida tutgan o’rni, ahamiyati, fan mazmuni, fanni o’qitish usullariga oid
so’rovlar o’tkaziladi, talabalarning fanni o’rganish uchun zarur bo’lgan dastlabki
bilimlari aniqlanadi, taklif va tavsiyalar olinadi. Ushbu so’rovlar natijasi chuqur
o’rganilib fanni o’qitishni tashkil qilish jarayonida zarur o’zgartirishlar kiritiladi.
Oraliq nazoratlar. Oraliq nazoratlar semestr davomida 2 marta o’quv
mashg’ulotlari davomida o’tkaziladi va 1-2 va 3-5 modullar bo’yicha talabalarning
bajargan ishlari portfolio shaklida jamlanib tahlil qilib baholanadi.
Jami 11 ta laboratoriya mashg’ulotining (LabReport) har bo’yicha
o’zlashtirish natijalari 5 ballik tizimda baholanadi va jami 95 ball to’planadi,
talabaning darslardagi faolligi va ishtirokiga umumiy 5 ball qo’yiladi. Umumiy
hisobda oraliq nazorat topshiriqlari 100 ballik tizimda baholanadi.
Talabaning oraliq nazorat bo’yicha o’zlashtirgan ballari quyidagi jadval
asosida kredit ballariga va harfli tizimga o’giriladi.
15
Harfli tizimdagi Ballarning raqamli
Foiz
baho
ekvivalenti
ko’rsatkichi
A
4,0
95-100
A–
3,67
90-94
B+
3,33
85-89
B
3,0
80-84
B–
2,67
75-79
S+
2,33
70-74
S
2,0
65-69
S–
1,67
60-64
D+
1.33
55-59
D
1,0
50-54
F
0
0-49
An’anaviy
usuldagi baho
A’lo
Yaxshi
Qoniqarli
Qoniqarsiz
O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirining 2018 yil 9avgustdagi 19-2018-sonli buyrug’iga ilova qilingan “Oliy ta’lim muassasalarida
talabalar bilimini nazorat qilish baholash tizimi to’g’risidagi nizom”ga muvofiq
oraliq nazoratda fan bo’yicha A-S darajasiga erishgan talabalar yakuniy nazoratga
qo’yiladi.
Yakuniy nazorat (chiqish nazorati).
Yakuniy nazorat taqdimot (yoki hamkorlikdagi taqdimot) shaklida
o’tkaziladi. Talabaning yakuniy nazoratdagi o’zlashtirishi ham xuddi oraliq
nazoratdagi kabi 100 ballik tizimda baholanadi va yuqoridagi jadval asosida uning
baholash ko’rsatkichi aniqlanadi. Yakuniy nazorat bahosi fan bo’yicha
o’zlashtirish ko’rsatkichini belgilaydi.
16
Asosiy adabiyotlar:
1. “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston
Respublikasining Qonuni. № 699.-T.: 2021.
2. Mo‘minov A., Yo‘ldoshxo‘jayev H. Dinshunoslik. O‘quv qo‘llanma. - T.: 2014.
3. Mo‘minov A., Yo‘ldoshxo‘jayev H., Rahimjonov D., Komilov M.,
Abdusattorov A., Oripov A. Dinshunoslik. Darslik / Mas’ul muharrir akad.
Ibrohimov N.I. – T.: Mehnat, 2004.
4. Lafasov M. Va boshqalar. Diniy ekstremizm va xalqaro terrorizmga qarshi
kurash. Metodik qo‘llanma. – T.: 2010.
5. Ochildiyev A., Najmiddinov J. Missionerlik: mohiyat, maqsadlar, oqibatlar va
oldini olish yo‘llari (yuz savolga yuz javob). – T.: 2013.
6. Ijtimoiy hayot va din O’UM. – Guliston, 2021.
Qo‘shimcha adabiyotlar:
1. Mirziyoyev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi
bosqichga ko‘taramiz. -T.: “O‘zbekiston” NMIU, 2017.
2. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. -T.: O‘zbekiston, 2017.
3. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz.
-T.: “O‘zbekiston” NMIU, 2017.
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “O‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi
Farmoni. 07.02.2017. “Xalq so‘zi” gazetasi 8-fevral 2017 yil, 1-2-betlar.
5. Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlar shahri. –T.:Yangi asr avlodi, 2016. 318.
6. Abbosxo‘jayev O. Mustaqillik nega muqaddas.-T.: O‘zbekiston, 2004.
7. Abdullayev I. Muqaddas dinimizga isnod keltirmaylik (Maqolalar).- N.: Namangan,
1999.
8. Abdullajonov O. Diniy aqidaparastlikning kelib chiqishi, mohiyati va
O‘zbekistonga kirib kelishi. T.: Akademiya, 2000.
9. Abdullatif qori Xoshimjon qori o‘g‘li. Zalolatga ketmang! Hizbut-tahrir
fitnasidan ogoh bo‘ling. - T.: Movarounnahr, 2003.
10. Abdurahmonov A. Saodatga eltuvchi bilim. 1-2 kitob. - T.: Movarounnahr,
2003.
11. Abdurahmonov A., Boydadayev M., Bozorov E. Din va siyosat. - N.:
Namangan, 2001.
12. Azizxo‘jayev A. Demokratiya – xalq hokimiyati demakdir. – T.: 1996.
13. Boboyev N., Normatov K. Milliy davlatchilik haqida. – T.: Yozuvchi, 1999.
14. Gafarli M., Kasayev A. Rivojlanishning o‘zbek modeli: tinchlik va barqarorlik –
taraqqiyot asosi. -T.: O‘zbekiston, 2001.
17
Internetdan ma’lumot olish mumkin bo‘lgan saytlar:
1. www.gov.uz - O‘zbekiston Respublikasi hukumat portali
2. www.lex.uz - O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari ma’lumotlar bazasi
3. www.tdpu.uz - Nizomiy nomidagi TDPU sayti
4. www.ziyonet.uz
5. www.edu.uz
6. www. istedod.uz
7. www. pedagog.uz
8. www. kutubxona.uz
18
Darslar jadvali rejasi
Auditoriya mashg’ulotlari dars jadvalida haftasiga 4 soatdan rejalashtiriladi.
Shuningdek, amaliy mashg’ulot o’tkazilgan kun masofaviy ta’lim platformasida
O’RTMI ham amalga oshiriladi.
nazora
- *
t
5-modul
4-modul
3-modul
2-modul
1-modul
Kirish nazorati
Soat
Fan modullari
Mashg
’ulot
turi
Akademik haftalar
1 1 1 1 1 1
1 2 3 4 5 67 8 9
0 1 2 3 4 5
Ajratilgan haftalik soatlar
6 6 6 6 6 66 6 6 6 6 6 6 6 6
19
20
